Porównanie "Pana Tadeusza" i "Nad Niemnem"
W literaturze często widoczne jest podobieństwo jednego utworu z drugim. Czytając „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, powieść pozytywistyczną, której akcja umieszczona jest w latach osiemdziesiątych XIX wieku, czytelnik może odnieść wrażenie nawiązania autorki do „Pana Tadeusza”. Epopeja Adama Mickiewicza ukazując świat dawnej szlachty na początku XIX wieku koncentruje się głównie na wątku miłosnym oraz sporze o zamek. Podobieństwa znaleźć można w konstrukcji fabuły oraz kreacjach bohaterów utworów.
Miejscem akcji w obu utworach jest Litwa. Jej pejzaże są idealizowane przez Orzeszkową oraz Mickiewicza. Harmonia i ład stwarzają bohaterom spokojny tryb życia. Bliskość natury daje poczucie bezpieczeństwa. Staje się ona sprzymierzeńcem ludzi. Opiekuńcza rzeka nieopodal dworów jest charakterystycznym elementem krajobrazu. Ważną rolę odgrywa pora roku, którą w obu utworach jest lato. Pełne słońca i ciepła, bogate w zieleń i kwiaty.
Kolejnym podobieństwem jest przedstawienie dziejów pewnej społeczności w ważnym dla niej momencie.
U Mickiewicza jest to kampania Napoleońska i uwłaszczenie chłopów, natomiast Orzeszkowa ukazuje klęskę powstania styczniowego z 1863 r. i jej konsekwencje dla narodu. W obu utworach użyta zostaje retrospekcja. Epopeja romantyczna zawiera powrót do czasów Kościuszkowskich i pierwszych zrywów niepodległościowych. W „Nad Niemnem” następuje cofnięcie się do czasów powstania. Wspomnienia ukazują lepszą przeszłość, do której bohaterowie pragną wrócić.
Głównym wątkiem w utworach staje się spór sąsiedzki. Kłótnie Sopliców i Horeszków o zamek są podobne do tych pomiędzy Korczyńskimi a Bohatyrowiczami. Przed powstaniem bohaterowie „Nad Niemnem” żyli w zgodzie. Mimo różnic klasowych Andrzej Korczyński traktował sąsiadów na równi z innymi. Niestety ciężka sytuacja w kraju zmusza Benedykta do ciągłej pracy przy dworze. Jego upór prowadzi do zapomnienia o łączącej go niegdyś więzi z zaściankiem. Natomiast spór w „Panu Tadeuszu” rozpoczął się po tragicznej śmierci Stolnika Horeszki. Klucznik Gerwazy za wszelką cenę chce pomścić swego pana. Staje się to źródłem konfliktu.
Utwory rozpoczyna motyw powrotu syna do domu. Witold Korczyński i Tadeusz Soplica pobierają nauki poza rodzinnym dworem. Ich przyjazd wywołuje radość wśród najbliższych. Obaj są młodzieńcami
o demokratycznych poglądach. Syn Benedykta jest typowym pozytywistą. Dąży do połączenia interesów dworu i zaścianka. Realizuje hasło pracy organicznej, uświadamia ojcu, że tylko wspólnie mogą odnieść sukces. Tadeusz również nie zwraca uwagi na pochodzenie, a jego celem staje się pogodzenie rodów.
„Nad Niemnem oraz „Pan Tadeusz” ukazują również inne podobieństwa w ukazywaniu bohaterów.
Za przykład dobrego gospodarza przytoczyć można Sędzię i Benedykta Korczyńskiego. Kosmopolitami są Telimena i Hrabia oraz Teofil Różyc. Zarówno Jacek Soplica i Dominik Korczyński zostali zmuszeni do puszczenia ojczyzny. Kobietami o wysokich aspiracjach, znudzonych wsią i swoim losem są Telimena i Emilia. Na cudzym gospodarstwie wzorowo pracują Wojski i Gerwazy oraz Marta Korczyńska. Postaci te są do siebie bardzo podobne. Charakterystyczne zachowania i postawy dzielą ich na bohaterów pozytywnych i negatywnych.
Porównując utwory Orzeszkowej i Mickiewicza wspomnieć należy również o istotnych wątkach miłosnych. Zosia i Tadeusz oraz Justyna i Jan pochodzą ze skłóconych rodów. Różni ich styl życia i środowiska w których dorastali. Mimo przeciwności zakochali się w sobie. Ich miłość przyczynia się do zakończenia sporów. Oba utwory wiąże również zakończenie. W „Panu Tadeuszu” jest nim przyjęcie z okazji zaręczyn zakochanych. „Nad Niemnem” kończy się wiadomością o oświadczynach Jana oraz wizytą Benedykta i Justyny w domu Bohatyrowiczów. Pogodzenie skłóconych rodów w obu utworach jest wynikiem miłości ich przedstawicieli.
Ostatnim podobieństwem dzieł jest stosunek bohaterów do pracy i patriotyzmu. Zarówno w „Nad Niemnem” jak i w „Panu Tadeuszu” istotną rolę odgrywa szacunek do ojczyzny. Przegrane walki o wolność kraju motywują do wiary w odzyskanie niepodległości. Pamięć o bohaterach walk nie zanika dzięki takim bohaterom jak Anzelm czy Jan Bohatyrowicze oraz Ksiądz Robak. W powieści Orzeszkowej ważnym symbolem patriotyzmu są dwie mogiły. Ważnym aspektem życia jest również ciężka praca. Sędzia i Benedykt Korczyński dbają o swoje dwory. „Nad Niemnem” prezentuje grupę bohaterów pracujących, ukazanych w pozytywnym świetle. Praca stanowi o wartości człowieka. Również legenda o Janie i Cecylii jest przykładem wytrwałości w słusznym celu.
Podsumowując, romantyczna epopeja „Pan Tadeusz” oraz pozytywistyczna powieść „Nad Niemnem” posiadają wiele podobieństw. Główne wątki, opisy przyrody, dzieje i kreacje bohaterów niewątpliwie łączą oba utwory. Stosunek do pracy i patriotyzmu jest przewodnim tematem obu utworów. Celem Adama Mickiewicza było wzbudzenie w Polakach wiary w niepodległość. Być może, poprzez naśladownictwo, Orzeszkowa chciała odnowić nadzieję rodaków po kolejnych klęskach.