Terenoznawstwo

Orientowaniem się w terenie nazywamy umiejętność określania punktu, w którym się znajdujemy, a także usytuowania otaczających nas przedmiotów terenowych i form terenu względem stron świata.
Przedmioty terenowe to wszystkie obiekty znajdujące się w terenie, niezależnie od tego, czy powstały w sposób naturalny (las, strumień, wąwóz, wzgórze itp.), czy też w wyniku działalności człowieka (osiedle, kanał, wieża, sad itp.).
Studiowanie nieznanego terenu (lub wycinka terenu) i zapoznanie się z nim rozpoczyna się od wybrania wokół siebie kilku (trzech – czterech) najbardziej charakterystycznych, widocznych z daleka przedmiotów orientacyjnych. Należy dokładnie zapamiętać ich wygląd oraz wzajemne rozmieszczenie. Jeśli wybierze się punkty znajdujące się na wzniesieniach i widoczne na tle nieba, to będzie można posługiwać się nimi również w nocy. Do marszu nocą najlepiej obierać kierunek według obiektów liniowych, tj. dróg, rzek, wąwozów, skraju lasu itp.
Przedmiot orientacyjny, według którego określa się położenie innych przedmiotów w terenie, nazywamy dozorem.
Dla ułatwienia zapamiętania dozorów i lepszej komunikacji nadaje się im umowne nazwy, pochodzące zazwyczaj od charakterystycznych, widocznych na pierwszy rzut oka cech, np. czerwony dach, krzywe drzewo, krzyż na wierzy. Również kierunek marszu określa się w podobny sposób, np. marsz w kierunku na wieżę kościelną czy na wysokie drzewo.
Orientowanie się w terenie ułatwiają wyraźne przedmioty (punkty) orientacyjne i szczegóły rzeźby terenu. Pozwalają one szybko i bezbłędnie określić miejsce położenia różnych obiektów i wyznaczyć kierunki orientowania na te obiekty. Warunki orientowania się są uzależnione od charakteru terenu. Zarówno w terenie zakrytym ( w lesie, w górach, w dużych osiedlach), jak i otwartym, lecz ubogim w punkty orientacyjne, warunki orientowania się są utrudnione.
Znajomość terenu ułatwia pokonywanie przeszkód terenowych, dokonywanie obserwacji i oceny niewielkich wycinków terenu i jego przedmiotów, a w turystyce – wybór właściwych miejsc obserwacji widokowej.
Do głównych elementów składowych terenu zalicza się: rzeźbę terenu (pasma górskie, doliny, kotliny, równiny, pojedyncze wzniesienia, kopce i góry, zbocza o równej stromości i kształcie, siodła, regle, turnie, żleby, granie, wąwozy, jary, parowy, doły), drogi, grunty, wody roślinność i zabudowania.
Możliwość sprawnego i szybkiego przemieszczanie się w terenie w normalnych warunkach atmosferycznych nazywamy drożnością terenu.
Drożność terenu zależy od składu mineralnego gruntów oraz ich struktury. Najogólniej grunty dzieli się na skaliste, kamieniste, piaszczyste, gliniaste i ilaste. Są tereny trudne albo wręcz niemożliwe do przejścia w niesprzyjających warunkach atmosferycznych, np. trzęsawiska, grunty bagienne, torfowe, podmokłe i wysokogórskie. W dużej mierze hamują one rozwój dróg, utrudniają przemieszczanie się, transport, zaopatrzenie i rozwój gospodarki.
Naturalne pokrycie terenu w dużej mierze towarzyszy roślinność, głównie lasy, zagajniki, grupy drzew, drzewa rosnące pojedynczo oraz parki i sady.
Wody w większości stanowią naturalny element terenu. W gospodarce, komunikacji i turystyce krajoznawczej stanowią one przeszkody. Znaczenie przeszkody wodnej zależy od jej szerokości, głębokości, szybkości prądu, rodzaju dna, stromości brzegów oraz urządzeń hydrotechnicznych i przeprawowych.
Sztucznymi elementami pokrycia terenu są zabudowania (osiedla), obiekty przemysłowe, gospodarcze i inne, linie łączności i ich urządzenia oraz drogi.
Orientowanie się w terenie wymaga umiejętności prawidłowego wyszukania przedmiotów orientacyjnych, określenia przedmiotów orientacyjnych, określenia w terenie kierunków(tzn. pomiaru kątów) i odległości.