Charakterystyka średniowiecza.
Nazwa epoki została ustalona po jej zakończeniu.
Średniowiecze oceniano jako epokę ciemnoty i zacofania aż do XIX wieku. Zaczęto je rehabilitować na przełomie XIX i XX wieku. Dziś mówimy, że kładło ono podwaliny następnych epok.
Ramy czasowe. Średniowiecze trwa w Europie od IV/V w. Do XV w.
Początek:
313 r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa
330 r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola
476 r. - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego •Koniec:
1450 r. - wynalezienie druku
1453 r. - upadek Konstantynopola
1492 r. - odkrycie Ameryki
Rola Kościoła chrześcijańskiego.
Najwyższą wartością w tym okresie był Bóg. Pogląd ten nazywamy teocentryzmem. Kościół pełnił w średniowieczu rolę kulturotwórczą. Duchowni dawali początek literaturze. Na podstawie filozofii ludności wyróżnia się jej typy:
•scholastyka - rozumowe udowadnianie prawd Biblii •augustynizm - teorie św. Augustyna (IV/V w.) Twierdził on, że człowiek jest usytuowany na granicy bytów wyższych (aniołowie) i bytów niższych (zwierzęta). Stąd rozdarcie człowieka między dobrem a złem, duchowością i cielesnością. Filozof uważał, że człowiek powinien wznosić się coraz wyżej. •Tomizm - poglądy św. Tomasza z Akwinu. Twierdził on, że człowiek powinien walczyć ze złem i zajmować na "drabinie bytów" najwyższe miejsce. Twierdził także, że społeczność dzieli się na stany, a każdy człowiek winien pozostawać tam, gdzie wyszedł na świat. •Franciszkanizm - poglądy św. Franciszka z Asyżu. Filozofia ta zawiera miłość do wszelkich stworzeń, miłosierdzie, braterstwo i ubóstwo.
Charakterystyczne cechy literatury:
•dwujęzyczność (XIII w. - Pierwsze pisma polskie), •dwoistość tematyki: kościelno-religijna i świecka, •anonimowość, •dydaktyczny charakter utworów, •formy literatury (żywoty świętych; apokryfy - utwory rozwijające sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej; pieśni religijne; kazania; modlitewniki; psałterze; epopeje; eposy; wiersze o różnorodnej tematyce; dialogi).
Sztuka średniowiecza.
W rozwoju sztuki średniowiecznej wyróżniamy okresy:
•przedromański - do X w. •Romański - X-XI w. •Gotycki - poł. XIII w. Do pocz. XVI w.
Cechy sztuki romańskiej:
•budowle z kamienia, •łuk półkolisty w konstrukcji sklepień, wykroju okien i otworów drzwiowych, •częste stosowanie formy rotundy, •deformowanie postaci przedstawianych na obrazach i w rzeźbie.
Cechy sztuki gotyckiej:
•budowle z cegły nietynkowanej, •strzelistość i wysmukłość budowli, •sklepienia krzyżowo-żebrowe, •ostro łuki w konstrukcji sklepień, okien i drzwi, •stosowanie witraży.
Obraz starożytnego Rzymu i narodzin chrześcijaństwa w "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza.
W znakomitej powieści pt. "Quo vadis", za którą Henryk Sienkiewicz otrzymał literacką Nagrodę Nobla, ukazany jest szczegółowy obraz starożytnego Rzymu - stolicy ogromnego mocarstwa rozciągającego się niespełna na całą Europę, a także część Afryki i Azji.
Było to potężne miasto z dużą liczbą świątyń i pięknych pałaców należących do najzamożniejszych obywateli państwa. W budynkach tych znajdowały się bogactwa sprowadzone z całego niemal świata, lecz ich źródłem nie były transakcje handlowe, a krwawe i nieustanne podboje mniejszych i znacznie słabszych państw prowadzone przez trzydziestolegionową armię podległą cezarowi. Był nim w owych czasach Neron, człowiek pozbawiony wszelkich skrupułów, który skazał na śmierć własną matkę, aby mieć wolną rękę w zarządzaniu państwem. Z drugiej strony postać ta odznaczała się tchórzostwem i niezaradnością. Cezar nie potrafił podjąć samodzielnie żadnej decyzji, lecz w razie, gdy coś się nie powiodło, jego podwładni mogli liczyć na wyrok śmierci.
Neron uważał się za wspaniałego poetę i śpiewaka oraz potomka, Apollina. W rzeczywistości nie dorównywał on talentem niektórym z wędrownych wierszokletów. Jednak nikt nie śmiał wyjawić swych myśli, gdyż cezar w sprawach dotyczących jego miłości własnej był nieobliczalny i jedno niefortunne słowo ze strony słuchacza mogło spowodować śmierć jego rodziny, niewolników, a nawet przyjaciół.
Mimo tak wielkich niebezpieczeństw osobę cezara otaczało zawsze grono patrycjuszów pragnących się wzbogacić i bawić się na wspaniałych ucztach wydawanych przez władcę. Przybywały na nie tłumy wysokich urzędników, wystrojonych rozwódek i wdów pragnących nawiązać nowe przyjaźnie. Suto zastawione stoły uginały się pod ciężarem rozmaitych potraw, które w mgnieniu oka znikały w rozpasanych brzuchach biesiadników. Do wtóru rozhulanym, krzyczącym panom grała muzyka, a na wpół nagie niewolnice pląsały między stołami w rozpustnych tańcach bachicznych.
Często, po zakończeniu uczty, ci, którzy mogli się jeszcze utrzymać na nogach, udawali się w przebraniu wraz z Neronem do biedniejszych dzielnic miasta, aby tam poddawać się rozpuście z młodymi kobietami lub podrzucać napotkane po drodze dziewczęta na wojskowych płaszczach, aż do chwili, kiedy utracą one przytomność. Nierzadko dochodziło do bijatyk miejscowej ludności z bogatymi intruzami, z których obydwie strony wynosiły mnóstwo sińców i guzów.
Obok tych, zdaje się, beztroskich możnowładców spędzających czas na zabawach lub wypoczywających po nocnych hulankach w swoich pięknych domostwach otoczonych wspaniałymi ogrodami, w których kroczyły dumne pawie i śpiewały rozmaite egzotyczne ptaki, w Rzymie żyli też nędzarze, traktowani często jak zwierzęta. Zamieszkiwali oni ciemne zaułki ulic, aby tam zarabiać na rozbojach. Spokojniejsza ludność przebywała w biednych dzielnicach, takich jak Zatybrze i była najmowana do pracy w ogrodach, młynach itp. miejscach.
Właśnie ci ludzie byli jednymi z pierwszych wyznawców Chrystusa w Rzymie. Wiarę tę szerzyło dwóch wędrowców: Paweł z Tarsu i Apostoł Piotr, który był uczniem samego Chrystusa. Niewolnicy upatrywali w niej nadchodzące wyzwolenie, a wolni robotnicy poprawę swego bytu. Rzymianie rozkochani w sile i przemocy nie mogli początkowo zrozumieć nowej wiary nakazującej miłość bliźniego, który byłby nawet największym wrogiem oraz wywyższającej swoje bóstwo nad wszystkie inne, uważane za złe duchy. Oskarżali chrześcijan o potajemne zatruwanie studni i gorszące praktyki religijne, a jednak ich szeregi stawały się coraz liczniejsze. Na początku setki, a później tysiące wyznawców wymykały się chyłkiem za miasto, aby tam wysłuchiwać Słowa Bożego. Nawet wśród żołnierzy spotykało się chrześcijan, a z czasem wiarę tę przyjmowali nawet patrycjusze. Przykładem tego może być Winicjusz, którego poglądy na świat zmieniła miłość do Ligii, zakładniczki cezara i córki króla Ligów.
Neron bardzo często powtarzał, że nieprzyjemne wyziewy z wąskich i zarazem silnie zanieczyszczonych uliczek Rzymu pozbawią go "cudownego" głosu. Wreszcie postanowił wyjechać do Grecji, aby tam zebrać należne mu laury i odpocząć w cudownym klimacie.
Po powrocie zaczął narzekać na to, że nie może ukończyć swego wielkiego dzieła opiewającego upadek Troi nie zobaczywszy pożaru, któremu nie oparłoby się żadne miasto. Podsuwano mu rozmaite koncepcje. Chciano nawet spalić jedno z piękniejszych nadmorskich miast, lecz nic go nie satysfakcjonowało. Wreszcie stało się to, czego wszyscy najbardziej się obawiali. Cezar kazał podpalić Rzym.
Specjalnie upoważnione do tego grupy ludzi chodziły po całym mieście i wrzucały płonące głownie do drewnianych budynków, a oddziały pretoriańskie pilnowały, aby nikt nie gasił ognia. W niezwykle krótkim czasie większość miasta stanęła w płomieniach. Wybuchały składy oliwy i smoły rozsiewając zapalone deski i belki na obszarze nie objętym jeszcze przez pożar. Na ulicach panował paniczny strach. Tysiące ludzi tłoczyły się w wąskich przejściach gniotąc i miażdżąc słabszych. Całe miasto rozbrzmiewało krzykami nieszczęśników duszących się dymem lub ginących pod walącymi się ścianami płonących budynków. Już po trzech dniach z większej części Rzymu pozostały zgliszcza i popioły.
Ludność koczująca wzdłuż dróg prowadzących do zrujnowanego miasta zaczęła się buntować przeciwko cezarowi, ponieważ groził jej głód i choroby. Wreszcie dla uniknięcia rozruchów obiecano rozdawnictwo zboża po bardzo niskiej cenie oraz różnego rodzaju środków spożywczych. Jednak w tłumie coraz częściej mówiono, że to Neron rozkazał spalić Rzym. Na te wieści strach zapanował w szaleńczym sercu cezara. Szukał on winnych wśród swoich współpracowników. Wreszcie z pomocą przyszedł nędzarz imieniem, Chilon. Był on gotów zostać przyjacielem i doradcą każdego, kto gotów był mu słono zapłacić. Podsunął Neronowi myśl, że to chrześcijanie podpalili Rzym. Zaczęły się wielkie aresztowania wyznawców nowej wiary.
Chilon wydając na nich wyrok okazał się wielkim niegodziwcem, ponieważ zawdzięczał im życie. Kilka lat wcześniej wydał swojego towarzysza podróży wraz z żoną i dziećmi bandzie rzezimieszków, a następnie pozostawił go umierającego na drodze. Grek nie spodziewał się, że Glaukus przeżyje, a jednak natknął się na niego podczas poszukiwań Ligii. Wbrew oczekiwaniom lekarz darował mu życie i przebaczył przewinienia. Mimo to Chilon się nie zmienił i nadal prześladował chrześcijan. Doprowadziło to do śmierci tysięcy niewinnych ludzi w więzieniach, na arenie bądź w ogrodach cezara. Starcy, kobiety i dzieci ginęli w paszczach lwów i innych dzikich bestii. Uśmiercano ich także na krzyżach lub płonących słupach.
Początkowo lud był bardzo zadowolony z organizowanych widowisk, ale po pewnym czasie śmierć niewinnych ludzi poczęła zmieniać jego nastroje. Rzymianie nie mogli już patrzeć na umierające dzieci, a ich rodzice przyjmujący swój los z jakimś nadzwyczajnym spokojem bardzo ich zdumiewali. Nowa wiara z dnia na dzień zyskiwała następnych zwolenników i po śmierci Apostoła Piotra oraz Pawła z Tarsu chrześcijanie stawali się coraz powszechniejszą grupą religijną.
Wkrótce też zmarł Neron, cezar, który prze swoje szaleńcze zapędy doprowadził państwo rzymskie do upadku. Wkrótce też rozpoczął się okres niezwykłego rozkwitu chrześcijaństwa na całym świecie.
Opowieści o św. Franciszku zawarte w książce pt. "Kwiatki z ogrodu św. Franciszka".
Święty Franciszek był postacią niezwykłą. Wszystkie dobra materialne oraz bogactwa nie miały dla niego żadnego znaczenia. Było to bardzo dziwne, gdyż pochodził on z rodziny kupieckiej, a w młodości lubił roztrwaniać pieniądze na różnego rodzaju zabawy. Najkrótszą drogę do zbawienia i osiągnięcia świętości upatrywał w ubóstwie oraz chęci pomagania innym.
Jak się przyjęło, w życiorysie świętego nie może zabraknąć niesamowitych, zaskakujących wydarzeń. Tak też jest w przypadku Biedaczyny z Asyżu. Otóż bardzo kochał wszystkie stworzenia. Przebywał w ich towarzystwie, rozmawiał z nimi i jednocześnie poddawał się rozmyślaniom. Święty Franciszek obcował nie tylko z ptakami, ale oswajał także drapieżne bestie, takie jak wilki pożerające ludzi.
Znane są też inne niezwykłe wydarzenia, które miały miejsce dzięki interwencji świętego. Na uwagę zasługuje odrodzenie i otrzymywanie podwójnej ilości wina ze zniszczonych przez wiernych winnic okalających jeden z włoskich kościołów.
Charakterystyka średniowiecza oraz sztuka epoki.
1. Nazwa epoki została ustalona po jej zakończeniu.
2. Średniowiecze oceniano jako epokę ciemnoty i zacofania aż do XIX wieku.
Zaczęto je rehabilitować na przełomie XIX i XX wieku. Dziś mówimy, że kładło ono podwaliny następnych epok.
3. Ramy czasowe.
Średniowiecze trwa w Europie od IV/V w. Do XV w. Początek: 313 r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa 330 r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola 476 r. - upadek cesarstwa zachodnio- rzymskiego Koniec: 1450 r. - wynalezienie druku 1453 r. - upadek Konstantynopola 1492 r. - odkrycie Ameryki
4. Rola Kościoła chrześcijańskiego.
Najwyższą wartością w tym okresie był Bóg. Pogląd ten nazywamy teocentryzmem. Kościół pełnił w średniowieczu rolę kulturotwórczą. Duchowni dawali początek literaturze. Na podstawie filozofii ludności wyróżnia się jej typy: - scholastyka - rozumowe udowadnianie prawd Biblii - augustynizm - teorie św. Augustyna (IV/V w.) Twierdził on, że człowiek jest usytuowany na granicy bytów wyższych (aniołowie) i bytów niższych (zwierzęta). Stąd rozdarcie człowieka między dobrem a złem, duchowością i cielesnością. Filozof uważał, że człowiek powinien wznosić się coraz wyżej. - Tomizm - poglądy, św. Tomasza z Akwinu. Twierdził on, że człowiek powinien walczyć ze złem i zajmować na "drabinie bytów" najwyższe miejsce. Twierdził także, że społeczność dzieli się na stany, a każdy człowiek winien pozostawać tam, gdzie wyszedł na świat. - Franciszkanizm - poglądy, św. Franciszka z Asyżu. Filozofia ta zawiera miłość do wszelkich stworzeń, miłosierdzie, braterstwo i ubóstwo.
Charakterystyczne cechy literatury: 1) dwujęzyczność (XIII w. - Pierwsze pisma polskie), 2) dwoistość tematyki: kościelno- religijna i świecka, 3) anonimowość, 4) dydaktyczny charakter utworów, 5) formy literatury (żywoty świętych; apokryfy - utwory rozwijające sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej; pieśni religijne; kazania; modlitewniki; psałterze; epopeje; eposy; wiersze o różnorodnej tematyce; dialogi)
Sztuka średniowiecza.
W rozwoju sztuki średniowiecznej wyróżniamy okresy: - przedromański do X w. - Romański X-XI w. - Gotycki poł. XIII w. Do pocz. XVI w.
Cechy sztuki romańskiej:
- budowle z kamienia, - łuk półkolisty w konstrukcji sklepień, wykroju okien i otworów drzwiowych, - częste stosowanie formy rotundy, - deformowanie postaci przedstawianych na obrazach i w rzeźbie.
Cechy sztuki gotyckiej:
- Budowle z cegły nie tynkowanej, - strzelistość i wysmukłość budowli, - sklepienia krzyżowo-żebrowe, - ostro łuki w konstrukcji sklepień, okien i drzwi, - stosowanie witraży.
Tematyka społeczna i obyczajowa w poezji polskiej XV w.
Jednym z przykładów średniowiecznych utworów świeckich jest "Satyra na leniwych chłopów". Jest ona dziełem anonimowego autora, jednak jej treść wskazuje na to, że był to szlachcic. Dowodem na to może być zarzucanie chłopom lenistwa, co z innego punktu widzenia można uważać za przemyślane stawianie biernego oporu przeciw wyzyskowi, który był podstawą bytu szlachty średniowiecznej.
Innym utworem poetyckim napisanym w XV wieku jest "Wiersz o chlebowym stole". Jego autorem jest szlachcic z Gosławic, Przecław Słota (lub Złota). W utworze tym, będącym pierwszym na ziemiach polskich podręcznikiem dobrego wychowania, poeta, znając obyczaje panujące na dworach zachodniej Europy, porusza kwestię zasad obowiązujących biesiadników, między innymi ich stosunku do kobiet, które według katolickiego autora są wiernymi kopiami Matki Boskiej.
Między złem a poczuciem skruchy - przeżycia Francoisa Villona zapisane w "Wielkim testamencie".
Francoisa Villon był poetą francuskim, który żył w latach 1431 - 1463-5. Był starannie wykształcony na Uniwersytecie Paryskim, miał wybitne zdolności poetyckie. Prowadził bardzo burzliwe życie, w którym nie brak było rozmaitych występków (awantury, pijaństwo, nawet zbrodnie). Wynikało to po części z charakteru czasów, gdy wskutek 100-letniej wojny nastąpiła demoralizacja i upadek obyczajów.
Swoje przeżycia Villon zawarł w "Wielkim testamencie" napisanym pod koniec życia, ok. 1461 r.
Z "Wielkiego testamentu" wynika, że całe życie towarzyszyła poecie bieda, prowadząca go czasem do występku. Miał dobre serce i dzielił się z innymi tym, co miał. Poeta przyznaje się do swoich występków, mając nadzieję, że Bóg mu je wybaczy. W przeczuciu rychłej śmierci z rozrzewnieniem wspomina młodość wypełnioną szaleństwami i żałuje, że szybko przeminęła. Autor rozumie nieuchronność śmierci, której podlegają wszyscy ludzie: bogaci i biedni, mądrzy i głupi. W opisie śmierci utrzymuje turpistyczny ton (turpis - brzydki (łac.)).
Spisując swój tekst, poeta prosi o pamięć o nim oraz "zasłużony spoczynek i spokój wiekuisty".
Alighieri Dante - prekursor odrodzenia. Charakterystyka "Boskiej komedii".
Dante urodził się w 1265 r. we Florencji. Dzięki studiom w Bolonii posiadł gruntowną wiedzę. Brał udział w życiu politycznym, uczestniczył w walkach o zjednoczenie Włoch (w bitwie pod Campaldin w 1289 r.), był jednym z członków rady miejskiej Florencji. Przeciwnicy polityczni tzw. Gwelfowie Czarni (Dante należał do Gwelfów Białych) skazali go na wygnanie, a potem zaocznie na śmierć, gdy przebywał w poselstwie u papieża szukając wsparcia dla swojej partii. Ostatnie lata (ok. 18) spędził poza rodzinną Florencją. Zmarł i został pochowany w Rawennie.
Utwory Dantego: 1. "Życie nowe" ("Vita nuova") - wiersze przeplatane prozą, napisane pod wpływem miłości do Beatrycze Portinari (w jęz. włoskim) 2. "Biesiada" ("Convivio") - 14 pieśni lirycznych pisanych w jęz. włoskim. 3. "O mowie pospolitej" - rozprawa o języku i poezji (łacina) 4. "O monarchii" - rozprawa o polityce (łacina) 5. "Komedia" pisana po włosku (1555 - nazywana boską)
"Boska komedia"
Utwór składa się z trzech części: "Piekła", "Czyśćca" i "Raju". Głównym tematem jest wędrówka Dantego po tych zaświatach odbyta w 1300 r. i trwająca 10 godzin. Rozpoczęła się w Wielki Piątek 7 kwietnia, a skończyła 15 kwietnia. Po Piekle i Czyśćcu oprowadza Dantego Wergiliusz, a po Raju Beatrycze Portinari. Świat powołany do życia przez Dantego w jego dziele jest zbudowany z dwóch liczb: 3 i 10. Trójka to symbol Trójcy Świętej i religii, dziesiątka zaś oznacza szczęście i doskonałość.
"Piekło" składa się z 34 pieśni, "Czyściec" z 33 i "Raj" z 33. Razem jest 100 pieśni. Piekło jest przedstawione w postaci stożka zwężającego się ku dołowi i składającego się z przedpiekla oraz 9 kręgów, a każdy krąg z 9 tarasów. Czyściec ma kształt góry i składa się z 7 tarasów,przedsionka i raju ziemskiego. Raj rozmieszczony jest na planetach i składa się z 9 niebios i Empireum - siedziby Boga. Piekło.
Nad bramą wiodącą do Piekła widniał napis: "Lasciate ogni speranza" - porzućcie wszelką nadzieję.
W pieśni III Dante mówi o swoim pobycie w przedsionku Piekła, gdzie grzesznicy są kąsani przez osy i mszyce, a tryskającą z ich ciał krwią żywią się glisty. Patrząc na to poeta wzrusza się i płacze.
Pieśń XXIV przenosi nas do ósmego kręgu Piekła, gdzie grzesznicy kąsani są przez jadowite węże, rozpadają się w proch i jak Feniks znów powracają do życia, by cierpieć w nieskończoność. Wśród nich jest przeciwnik polityczny Dantego, Vianni Fucci, który zamierzał okraść skarbiec katedry w Pisto i został za to w 1295 r. skazany na śmierć. By Dante nie cieszył się z jego cierpień, Fucci przepowiada klęskę Gwelfów Białych.
W pieśni XXXIII Dante opowiada o dziewiątym kręgu Piekła, gdzie przebywają zdrajcy morzeni głodem. Jest tam Ugolino, który zdradził własną partię i został skazany przez arcybiskupa Ruggieri na śmierć głodową w lochu wraz z dwoma synami i dwoma bratankami. Gdy Dante spotkał go, ten mścił się na sprawcy swojej śmierci gryząc jego czaszkę. Następnie opowiedział swoje dzieje i zwierzył się, że nie mogąc opanować głodu, żywił się ciałem własnych dzieci.
Wędrówka Dantego po trzech zaświatach wyraża drogę człowieka grzesznego od poznania win i cierpienia oczyszczenia z grzechu do moralnego odrodzenia się i doskonałości.
Dante żył u schyłku średniowiecza, lecz myślał kategoriami przyszłej epoki - Odrodzenia, której nurtem był humanizm. Świadczą o tym następujące elementy "Boskiej komedii": - język włoski, - dostrzeganie przeżyć ludzkich i wzruszanie się nimi do głębi, - krytyczny stosunek do papiestwa i Kościoła, - przypominanie kultury antycznej, - łączenie
Ideały osobowe w literaturze średniowiecznej.
Wśród głównych propagowanych wzorców były: - ideał ascety (świętego) - ideał rycerza - ideał władcy - ideał kochanka
Ideał ascety.
Wzorce te powstawały w klimacie teocentryzmu. Człowiek wybierający drogę ascezy świadomie rezygnuje z uciech i wygód życia ziemskiego. Umartwia się, wszystkie cierpienia znosi w pokorze, czas spędza modląc się, by pobożnością osiągnąć szczęście wieczne oraz by zdobyć aureolę świętości. Najczęściej uprawianymi gatunkami literatury religijnej były w średniowieczu HAGIOGRAFIE, czyli żywoty świętych i męczenników.
Najsławniejszy utwór - Legenda o Świętym Aleksym.
- pochodził z rzymskiej książęcej rodziny w młodości hulaszczy tryb życia - nagła przemiana rozdał majątek ubogim, odrzucił dobra doczesne - prowadził życie żebracze, cierpliwie znosił upokorzenia - umartwiał ciało i wzmacniał ducha - po powrocie do domu cierpiał nadal nie rozpoznany przez rodzinę - nagroda - natychmiast po śmierci został wzięty do nieba; śmierć naznaczona cudami - jego martwe ciało stało się relikwią i miało moc uzdrawiającą
Ideał rycerza.
Znalazł on wyraz przede wszystkim w epice rycerskiej. W literaturze polskiej nie ma dzieła, które można by uznać za charakterystyczne dla tego gatunku.
- najpopularniejsze dzieło - Pieśń o Rolandzie - bohater idealny: skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza - odważny aż do szaleństwa - postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim - bezgranicznie oddany ojczyźnie - wierny damie swego serca - bezwzględnie wierny swemu suwerenowi - epoka feudalna - jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary - jest przyjacielem i ma przyjaciół - w utworze wprowadzono dla podkreślenia tych pozytywnych cech także postać zdrajcy - Pieśń o Nibelungach - O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu - nie znani autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy ( walka, honor, miłość).
Ideał władcy.
Poeci i kronikarze opiewali władców doskonałych (np. Karola Wielkiego). Taki człowiek był obrońcą wiary chrześcijańskiej, władcą mądrym, dobrym, odważnym i sprawiedliwym. Na kanwie takich utworów powstawały liczne legendy.
- Życie Karola Wielkiego - jest to biografia Karola Wielkiego przedstawiająca go dokładnie według wzorca - twórca znał bohatera utworu od dziecka - opis jest więc dokładny - Kroniki Galla Anonima - bohaterem jest tu Bolesław Krzywousty - autor sławi króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę - wg autora Bolesław zrodził się w sposób cudowny
Ideał kochanka
Ideał kochanka został przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Oprócz tego kierunku propagowana była także liryka miłosna zgodnie z zasadą, że każdy rycerz powinien mieć damę swego serca. Trudno doszukać się w tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoty do miłości absolutnej i doskonałej. Podmiot uczuć zawsze był wyidealizowany a opis uczuć rycerza - dość stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.
- Dzieje Tristana i Izoldy - opowieść o wielkiej, tragicznej miłości - akcja podporządkowana jest przeznaczeniu.
Świat pojęć i zainteresowań człowieka średniowiecza.
Krzyż i miecz - to znaczące symbole ideałów średniowiecznego człowieka; dwa ośrodki kształtujące kulturę duchową epoki - kościół i dwór - eksponowały różne wizje wartości życia ludzkiego. Pierwszy, poprzez nadanie egzystencji człowieka charakteru w pełni duchowego i religijnego, zmierzał do ascezy, drugi - akcentując pojęcie honoru jako najwyższego dobra ziemskiego - głosił zasadę bezwzględnej wierności wobec Boga i Suwerena oraz postawę czynnej zbrojnej obrony wiary i władzy, kształtował ideały rycerskie.
Zarazem jednak w kulturze średniowiecznej następowało częste zespalanie ideałów rycerskich i religijnych; idea wiary sankcjonowała bowiem sens i wartość czynu rycerskiego. Tytułowy bohater "Pieśni o Rolandzie ", arcydzieła francuskiej epiki rycerskiej z przełomu XI i XII wieku, ginie w bohaterskiej walce z niewiernymi Saracenami. Roland poprzez swą rycerską śmierć wyraża bezwzględną wierność Bogu, Władcy oraz "słodkiej Francji".
Propagowane w literaturze wzorce, omówione szczegółowo w SREDN1.WRI stanowiły więc dla przeciętnego człowieka ideał, do którego należy bezkrytycznie dążyć. Przy ówczesnym wpływie kościoła na życie trudno się temu dziwić. Świat ukazywany w literaturze można więc interpretować jako zawężony do kilku podstawowych ideałów. Wzór świętego, władcy, kochanka czy wreszcie rycerza wyrażają w pełni znaczenie określenia "krzyż i miecz" używanego przy opisach średniowiecza.
Asceta i rycerz, jako dwie różne średniowieczne postawy (parenetyczny charakter lit. średniowiecza)
- asceta i rycerz stanowią dwa podstawowe wzorce osobowe propagowane w parenetycznej literaturze średniowiecznej, obok postawy franciszkańskiej; trzeba wspomnieć, że pareneza polega właśnie na propagowaniu pewnych wzorców osobowych, ideałów i wartości, którymi powinien kierować się człowieka danej epoki; wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego; postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki Wypędzania szatana; czasem przybierało to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Święty Szymon Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup"); bez żadnych skrajności przedstawiona jest postawa ascety w legendzie o św. Aleksym, która opowiada o człowieku pochodzącym z zamożnej rodzimy rzymskiej, który postanowił w dniu swojego ślubu resztę życia oddać Bogu; wędrował Po świecie jako żebrak i zmarł pod domem swojego ojca, przeżywszy tam ostatnie 16 lat swego życia i dopiero po śmierci, udało ustalić się, kim był naprawdę; asceza ta polegała więc na dobrowolnym wyrzeczeniu się dóbr i wygód jakie oferowało mu życia w zamian za poszukiwanie poniżenia, umartwianie się; parenetyczne opisy mają zwykle pewną schematyczność: wskazanie na heroizm i świętość opisywanej postaci, potem zaczyna się biografia: pochodzenia ze szlachetnego rodu, potem pojawia się opis zalet i cnót, następnie jest wyrzeczenie Się dóbr, jakimi obdarowało go życie, opis ascetycznego życia i śmierć połączona z szeregiem cudów; rycerz jest drugim propagowanym wzorcem osobowym: kierował się on następującymi zasadami - hasłami: Bóg, Honor i Ojczyzna; utworami prezentującymi postawę rycerza były "chansons de geste", a w śród nich najbardziej znana "Pieśń o Rolandzie"; opowiada ona o wyprawie wojennej króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii, aby pomóc w walce z saracenami; w czasie powrotu ze zwycięskiej walki, tylna straż dowodzona przez hrabiego Rolanda, siostrzeńca króla, zostaje zaatakowana i rozbita; zanim się to stało, Roland miał możliwość przywołania pomocy z użyciem rogu, ale uważał to za hańbiący czyn i postanowił bronić się bez pomocy, ale gdy okazuje się, że siły wroga wiele razy przewyższają siłę jego wojska, intensywnie zastanawia się na wezwaniem pomocy, aby zabici zostali pomszczeni; jednak gdy broniących zostaje mała garstka, postanawia bronić się do ostatka, dokonując nadludzkich czynów (wręcz groteskowych) i wg wszelkich zasad rycerskich - umiera; cechami rycerza są: konsekwentność w realizacji czynów i idei, takich jak obrona ojczyzny, nawet w obliczu śmierci; Roland jest wzorem wszelkich cnót rycerza średniowiecznego (choć nie wzywanie pomocy można nazwać głupotą): odwagi, męstwa, wierności wobec króla i ojczyzny, dbałości o honor;