Wychowanie a Rodzina

Człowiek przychodząc na świat jako niemowlę jest bezradne, zdolne wyłącznie na swoich rodziców.
Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami dla dziecka. Dając życie dziecku muszą uświadomić sobie własną odpowiedzialność za jego rozwój i wychowanie.
Od rodziców zależy jakim człowiekiem będzie ich dziecko.
Świadomość wychowawcza rodziców uwzględnić musi możliwości i potrzeby dziecka, które od początku swego życia jest osobą, która ma swój cel w życiu, swoją indywidualność, swoje prawa, które nie mogą być przez rodziców zawłaszczone.
Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, czym jest wychowanie.
Wychowanie w języku pierwotnym oznaczało tyle co żywienie, utrzymanie.
Realne znaczenie wychowania dziś polega na przekształcaniu człowieka, na wprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa.
Wychowanie jest swoistą sztuką, odnosi się do człowieka, zasadne jest twierdzenie, że do wychowania należy mieć powołanie.
Ważne w wychowaniu są zasady wychowawcze, które są syntezą wiedzy pedagogicznej.
Do najważniejszych można zaliczyć:
- Zasadę obecności wychowawców
Polega na pokazaniu, że wychowanie to przede wszystkim oddziaływanie bezpośrednie na wychowanka ze strony wychowawcy.
Dziecko wychowuje się przede wszystkim przez odpowiednie postawy społeczne, moralne, kulturalne, religijne rodziców,
- Zasada uczestnictwa obojga rodziców w wychowaniu
Rodzice w taki sam sposób wnoszą ważne wartości swojej osobowości w proces wychowawczy swojego dziecka,

- Zasada miłości wychowawczej
Polega na zrozumieniu wszystkich trosk, kłopotów dziecka,
- Zasada stałości i konsekwencji
Wychowanie powinno mieć zawsze na względzie dobro dziecka, a to może się dokonywać tylko w oparciu o zasadę stałości i konsekwencji w postępowaniu z nim. Dziecko żyje impulsami i popędami, ulega łatwo zachciankom i tylko stawianie mu wymagań pomaga w kształtowaniu jego postaw społecznych, moralnych,
- Zasada jednolitości, albo harmonijności
W stosunku do dziecka rodzice muszą zastosować sposób jednolitego postępowania,
- Zasada umiaru
W wychowaniu obowiązuje zasada umiaru, czyli ,, złotego środka”,
- Zasada indywidualizacji
Wychowanie polega na indywidualnym podejściu do każdego dziecka.
- Zasada wszechstronności
Polega na rozwijaniu wszechstronnym, tzn. nie wystarczy u dziecka rozwijać tylko jednej strony jego osobowości. Powinien rozwijać się cały człowiek,
- Zasada aktywności dziecka
Dziecko zdrowe z natury jest aktywne, należy mu stworzyć takie warunki w domu, by mogło aktywność swoją rozwijać, najpierw w zabawie, a potem w pracy. Trzeba je angażować do współpracy w zajęciach domowych, najpierw bardzo prostych, a następnie bardziej złożonych i odpowiedzialnych. Tego rodzaju współpraca dziecka zbliża bardzo do rodziców i rodzeństwa i przygotowuje do życia społecznego.



- Zasada samowychowania
Można powiedzieć, że koroną wychowania jest doprowadzenie wychowanka do samowychowania. Rodzice spełnili swoje zadanie wychowawcze, jeśli ich dziecko weszło na drogę samowychowania, czyli poczuło wzięło odpowiedzialność za siebie, za swoje postępowanie według ideałów religijnych, moralnych i społecznych.
Ważne w wychowaniu jest umiejętne stosowanie metod i środków wychowawczych.
Jest to obok oddziaływania poprzez osobowość, jeden z ogromnie ważnych czynników wychowania. Błędne metody jak dowodzą badania - wykolejają dzieci.
Do najważniejszych metod zaliczyć należy:
- metoda właściwa uwzględnia możliwości dziecka, czyli wymagania wobec niego są na miarę stopnia rozwoju;
- metoda właściwa oddziaływuje pozytywnie i wyzwalająco na wychowanka;
- metoda właściwa to metoda zapobiegawcza, która wyraża się usuwaniem okazji niebezpiecznych dla dziecka i zajęciem jego uwagi dobrem;
- metoda właściwa zasadza się na rozmowie z dzieckiem i wyjaśnianiu mu motywów, dlaczego coś należy czynić, a czegoś nie wolno;
- metoda właściwa to pokazanie drogi własnym przykładem;
Spośród środków wychowawczych najpopularniejszych są nagroda i kara.
Stosowanie nagrody i kary jest szczególnie trudne i złożone, wymaga dużej kultury pedagogicznej.
Nagroda i kara mają służyć rozwojowi, a nie wywarciu presji na dziecko, czy wzięciu na nim odwetu.
Stosowanie nagród i kar wymaga zachowania pewnych reguł, które warunkują wychowawczy wymiar tych środków. Najważniejsze są następujące:
- kara nie może poniżać godności dziecka;
- nagradza się osobę a karze czyn, nie odwrotnie;
- zagrożenie karą musi być dobrze przemyślane a następnie konsekwentnie wprowadzone w czyn;
- jeżeli dziecko już zostało ukarane, nie wolno drugiej osobie karać za to samo;
- nagroda i kara muszą być umotywowane i stosowane rozumnie i sprawiedliwie;
- wysokość kary powinna być dostosowana do wielkości winy, a nie do wielkości wyrządzonej szkody;
- nagroda nie może wyzwalać rywalizacji i zazdrości, lecz pobudzać do wysiłku;
- nagrodę dziecko może otrzymać od innego dziecka, kary natomiast nie;
- nagrody przyrzeczonej nie można odwołać, karę można;
- im słabsze dozowanie kar i nagród, tym więcej zostaje możliwości do ich zaniechania, lub zwiększenia.
Zastosowanie wskazanych zasad sprawia, że wychowawca dysponuje narzędziem sprawiającym pożądane skutki.
Przejdę teraz do omawiania oddziaływania wychowawczego rodziców na dziecko.
Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka. Jest wspólnotą w najgłębszym i najpełniejszym tego słowa znaczeniu. Jest wspólnotą niezwykłą, stanowiącą model i normę dla wszystkich innych grup społecznych. W niej to właśnie zdobywa dziecko pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie obowiązujące wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie. Jest wspólnotą naturalną, opartą na miłości i wolnym wyborze dwóch osób pragnących dawać początek życiu i uzupełniać się we wzajemnej miłości.
Stanowi związek wyłączny i trwały, bo tylko taka rodzina daje swym członkom poczucie bezpieczeństwa, pewności jutra i świadomości, że się jest kochanym.
Rodzina to nie tylko i wyłącznie środowisko wychowawcze, to także najbliższe człowiekowi środowisko życia, najbliższa mu grupa, która może a właściwie powinna wzbogacać jego życie, zaspokajać podstawowe potrzeby biologiczne, psychiczne, materialne, dawać poczucie bezpieczeństwa, zadowolenie i psychiczne oparcie.
Rodzina może być, choć nie powinna źródłem silnie i głęboko przeżywanej życiowej porażki, źródłem niepokoju i rozczarowania. W literaturze psychologicznej poświęconej roli środowiska rodzinnego szczególną rolę przypisuje się kontaktom osobowym między dzieckiem a rodzicami.
Znaczenie tych kontaktów polega między innymi na tym, że:
- Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka. Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie życia, kiedy plastyczność zachowania się dziecka jest największa,
- W kontaktach z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, takie jak doznawanie i odwzajemnianie miłości, społeczne uznanie i poczucie bezpieczeństwa.
- Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono poprzez świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców, jak również przez oddziaływanie nie zamierzone.
- Rodzice stwarzają określone sytuacje, które wyznaczają kierunek zachowania się dziecka.
- Rodzice stanowią dla dziecka najbliższe wzory osobowe asymilowane w procesie naśladownictwa i identyfikacji. Dzięki istnieniu takich wzorów osobowych dziecko przyswaja sobie różnorodne formy społecznego zachowania.
- Rodzina wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych i społecznych, ukazuje mu różnorodne cele zaspokajające jego potrzeby oraz uczy go sposobów, za pomocą których te cele można osiągnąć.
Oddziaływanie rodziny nie tylko zaczyna się najwcześniej, ale i trwa najdłużej. Wprawdzie stopniowo coraz więcej godzin przebywa dziecko poza domem i z coraz szerszym kręgiem różnych środowisk ma do czynienia, to jednak cały czas trwa wpływ środowiska rodzinnego.
Według Stefana Szumana "dzieciom potrzeba ciepła uczuciowego, tak jak roślinom potrzebne jest słońce". Najwięcej tego ciepła może dzieciom dostarczyć kochająca się rodzina. Dlatego tak wielkie jest znaczenie wzrastania dziecka w rodzinie. Jest ona niezastąpioną w życiu dziecka i podstawą życia społecznego. Współczesny świat bardzo szybko się zmienia. Cywilizacja kształtuje jego oblicze i w tej ciągle przeobrażającej się rzeczywistości szczególnie dziecku powinno stworzyć się warunki do prawidłowego rozwoju. To właśnie ono narażone jest na wpływy i różnorodne bodźce z zewnątrz. Dlatego tak ważne jest najbliższe otoczenie, jakim jest prawidłowo funkcjonująca rodzina, w której panuje właściwa atmosfera emocjonalno - wychowawcza i kształtują się właściwe wzorce osobowe.
Rodzina to wielkie słowo, chociaż niektórzy uważają, że trochę się ono zdewaluowało. W dobie kryzysu pewnych wartości oraz samej rodziny, sens tego słowa nabiera wielkiego znaczenia.
Środowisko rodzinne jest wyjątkowym środowiskiem wychowawczym, odpowiadającym potrzebom naturalnym dziecka, a przede wszystkim jego potrzebom psychicznym takim jak potrzeba miłości, poczucie bezpieczeństwa i bliskości, przynależności i szacunku, godności i piękna, wzoru i ideału. Rodzina przez zamierzone oddziaływanie opiekuńcze i wychowawcze, a także przez niezamierzony wpływ wynikający z wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami oraz wzory osobowe rodziców, przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. Dzięki tym oddziaływaniom przygotowuje je do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmuje jako człowiek dorosły. Równocześnie rodzina przekazuje dziecku wartości, normy, wzory zachowań i obyczaje kulturowe społeczeństwa, do którego przynależy. Przekazuje mu zatem znajomość społeczeństwa, którego dziecko staje się członkiem.
Każda rodzina ma swój intymny, wewnętrzny, niepowtarzalny, różniący ją od innych rodzin, świat. Cecha ta wyróżnia ją również spośród innych grup społecznych. Jednocześnie jest grupą otwartą, nawiązującą kontakty z innymi, wchłaniającą treści "wielkiego świata" i dostosowującą się do zmian.
Rodzina jest kolebką rozwoju osobowości każdego człowieka, szczególnie dziecka. W niej poznaje ono mowę, język, kształtuje uczucia i postawy wobec członków rodziny i otaczającego świata. Jest ważna dla dziecka, bo wprowadza je w świat kultury i przygotowuje do udziału w dorosłym życiu. Jest dla niego modelem społeczeństwa.
Rodzina to pierwszy wychowawca dziecka. Dzięki życiu w rodzinie dziecko zdobywa określoną rolę społeczną w domu, w szkole i wśród rówieśników zabaw.
Jest najważniejszym elementem więzi społecznych dziecka. Stworzenie atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia przez zaspokajanie potrzeb dziecka w rodzinie jest warunkiem prawidłowego rozwoju.
Szczęśliwe dzieciństwo nie gwarantuje powodzenia w wieku dojrzałym ale kładzie podwaliny pod osiąganie sukcesów.
Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną. Jest to instytucja, która zachowuje zawsze swoją wartość dla człowieka, jej aktualność jest nieprzemijającą. Wynikiem tego faktu jest to, że ona to poprzez właściwe stosunki wewnątrz rodzinne tworzy więzi społeczne i emocjonalne i najskuteczniej uczy jednostkę ich budowania także poza rodziną ale także i tego, że pełnienie przez nią tej roli jest możliwe dzięki jej zdolności do stałego przystosowania się do otaczającej rzeczywistości.

Pragnę przytoczyć jeszcze mądre słowa Papieża Jana Pawła II na temat rodziny:
W liście do Rodzin pisze: ,,pośród wielu dróg (jaką idzie w swoim życiu człowiek) rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może się on odłączyć. Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza się sam fakt bycia człowiekiem. A jeśli w tym przyjściu na świat oraz we wchodzeniu w świat człowiekowi brakuje rodziny to jest to zawsze wyłom i brak nad wyraz niepokojący i bolesny, który potem ciąży nad całym życiem”
Warto przytoczyć tu jeszcze opinie ks. J. Wilka na temat rodziny:
,,Jednym z podstawowych atutów rodziny decydujących o jej przewadze nad innymi środowiskami jest najwcześniejsze rozpoczynanie jej oddziaływania. Oddziaływanie to nie tylko zaczyna się najwcześniej lecz także trwa najdłużej. O sile oddziaływania rodziny decyduje też ciągłość tego oddziaływania, a także jego systematyczność. Aby nauczyć się kochać i obdarzać miłością innych, dziecko musi być we wczesnym okresie swojego rozwoju bardzo kochane i czuć się bezpiecznie w swojej rodzinie,,
Dom rodzinny wyposaża dziecko w ufność do innych ludzi. Przekazuje wartości moralne, społeczne, zaspakaja wszystkie potrzeby psychiczne dziecka.
W naśladowaniu świętej rodziny wg Jana Pawła II tkwi tajemnica trwałej zgody, uległości dzieci, dobrych obyczajów.
Tak jak Jezus był poddany swoim rodzicom, tak i każde dziecko winno okazywać posłuszeństwo tym, od których przyjmuje wzory ludzkiego zachowania się.
Dlatego uważam, że każdy człowiek powinien brać przykład ze świętej Rodziny z Nazaretu i godnie ją naśladować, bo to rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci.
Sądzę, że będzie taktownym gestem, jeśli zakończę swoją pracę cytatem z twórczości Jana Pawła II: ,,Rodzina stanowi jedno z najcenniejszych dóbr ludzkości”.























Bibliografia:

1. F. Adamski: „Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej”. Kraków 1982. 2. Cz. Czapów: „Rodzina a wychowanie” .Warszawa 1986.
3. J. Wołczyk: „Rola współczesnej rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży”. Poznań 1996.
4. J. Wilk: ,, Pedagogika rodziny”. Lublin 2002.