Porównanie konstytucji PRL z konstytucją III RP
Obie konstytucje różnią się w wielu, mniej lub bardziej ważnych punktach. Jednak rzeczą która od razu rzuca się w oczy jest wstęp.
Wstęp do Konstytucji PRL:
"Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów, tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników.
W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane.
Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dni 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa - dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych.
Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej ludowej.
Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym państwie robotników i chłopów.
Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny w celu:
Umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność, przyspieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrost jej sił, pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych, o całkowite zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu, zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego."
Wstęp do Konstytucji III Rzeczypospolitej Polskiej:
"W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzących z innych źródeł, równi w prawach i powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszej tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponadtysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej."
Z samych tylko wstępów można wysnuć następujące wnioski:
Pomiędzy tymi wstępami do obydwu Konstytucji doszukać się można zarówno różnic, jak i podobieństw.
Konstytucja PRL zakładała, że "ludem" jest klasa robotnicza i chłopi. Konstytucja III RP, zakłada zaś, że naród to wszyscy obywatele bez wyjątku i że wszyscy obywatele są równi. (W PRL niestety byli równi i "równiejsi")
Następną różnicą jest wyczuwalna "przyjaźń" polsko-radziecka. Konstytucja PRL wychwala ZSRR jako "Pierwsze państwo robotników i chłopów". W teraźniejszej Konstytucji nie ma nic na ten temat.
"Urzeczywistnienia idei socjalizmu" również nie znajdziemy w naszej demokratycznej Konstytucji. Za to jest w niej wzmianka o Bogu. Konstytucja PRL nic na ten temat nie wspomina.
Mimo wielu różnic, Konstytucje mają i podobieństwa. Obydwie zakładają suwerenność i niepodległość Polski. Obydwie dążyły do ochrony naszego państwa przed agresją.
Porównania poszczególnych artykułów
I - zasadnicze różnice
1
Art. 1., ust. 2 (Konstytucja PRL)
W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi.
Art. 4., ust. 1 (Konstytucja RP)
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
Art. 1
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
(Dalsze potwierdzenie ważności robotników za czasów PRL)
2
Art. 3., ust. 1 (Konstytucja PRL)
Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.
Art. 11., ust. 1 (Konstytucja RP)
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Art. 12.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Jak wiadomo, PZPR została zlikwidowana przed wprowadzeniem Konstytucji RP, tak więc nic nie doszukamy się nie tylko o niej, ale także o żadnej innej "przewodniej siły politycznej"
3
Art.56., ust. 1 (Konstytucja PRL)
Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczególne.
Art. 175., ust. 1 (Konstytucja RP)
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Widać, że i nazwy się zmieniły.
4
Art. 103., ust.1 (Konstytucja PRL)
Godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu.
Art. 28., ust. 1 (Konstytucja RP)
Godłem Rzeczypospolitej Polskiej Jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu.
Jak widać, po zmianie ustroju, przywrócono orłowi utraconą koronę.
5
Art. 11., ust. 1 (Konstytucja PRL)
Podstawę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji.
Art. 13.
Przedsiębiorstwa państwowe, gospodarując racjonalnie powierzoną im częścią mienia ogólnonarodowego, realizują w sposób planowy zadania gospodarcze i społeczne. Załogi przedsiębiorstw uczestniczą w zarządzaniu przedsiębiorstwami.
Art. 64., ust. 1 (Konstytucja RP)
Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
Skontrastowałam te artykuły, mimo iż nie dotyczą dokładnie tej samej rzeczy. Jednak chciałam tu podkreślić, że za czasów PRL większość ziemi i obszarów należało do państwa. Zakładano PGR-y, czyli Państwowe Gospodarstwa Rolne. Zatrudniano tam ludność wiejską do uprawy pół, sadownictwa, dojenia krów itp.
6
Konstytucja PRL zawiera 160 artykułów, a konstytucja RP - 243.
II - Podobieństwa
1
Art. 83., ust. 1 i 2 (Konstytucja PRL)
Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji.
Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych.
Art. 54., ust. 1 i 2 (Konstytucja RP)
Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania informacji.
Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.
Wydawało by się, że i w PRL i w RP, obywatele mają prawo do wolności słowa i prasy. Niestety W PRL tak nie było. Cenzurze poddawano gazety, książki, piosenki, treści sztuk i widowisk, filmy ... Te, które miały choć słówko przeciwko socjaliźmie, ZSRR, czy konstytucji, nie były dopuszczane do emisji, czy druku. Przy ulicy Mysiej w Warszawie swoją siedzibę miała cenzura.
2
Art. 81., ust. 1 (Konstytucja PRL)
Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenia w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie, podlega karze.
Art. 35., ust 1 (Konstytucja RP)
Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
Tolerancja w Polsce i była, i jest.
3
Art. 103., ust. 2, 3, Art. 104 (Konstytucja PRL)
Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony.
Hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest Mazurek Dąbrowskiego.
Godło, barwy i hymn Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otaczane są czcią i podlegają szczegółnej ochronie.
Art. 28., ust. 2, 3, 4 ( Konstytucja RP)
Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory Biały i czerwony.
Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego.
Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej.
4
Art. 105. (Konstytucja PRL)
Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa.
Art. 29. (Konstytucja RP)
Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa.
III Znaczenie religii i prawa z nią związane
W Konstytucji PRL na temat swobody wyznaniowej jest tylko jeden niewielki artykuł. Natomiast Konstytucja RP rozwodzi się na ten temat.
Art. 25. (Konstytucja RP)
1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.
Kiedy porównywałam obydwie Konstytucje, doszłam do oczywistego, chyba wniosku: uważam, że zmiana ustroju z socjalizmu na demokrację i zmiana Konstytucji, są bardzo dobre. Cieszę się, że żyjemy w wolnym kraju, a nie pod wpływem byłego ZSRR. Cieszę się, że istnieje wolność słowa, prasy i poglądów. Cieszę się, że istnieje poszanowanie dla ludzi o innym kolorze skóry, o innych wyznaniach, a także dla matek i dzieci.
Bibliografia
Konstytucja PRL, wyd. Książka i Wiedza, 1985
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, wyd. Dom Słowa Polskiego, 1997
W stronę konstytucjonalizmu, wyd. Centrum Edukacji Obywatelskiej