Pochodzenie człowieka

1. Co to jest antropogeneza?

2. Kto to są hominidy?
Antropogeneza (gr. nthrpos -człowiek, gnesis-pochodzenie) jest próbą wyjaśnia w jaki sposób z kolejne formy hominidów ( podrodzina człowiekowatych, która oddzieliła się od wspólnych przodków z afrykańskimi małpami człekokształtnymi ok. 7 milnianów temu) powstał współczesny nam pod względem anatomicznym Homo sapiens. Określa kolejne przemiany ewolucyjne, które doprowadziły do wykształcenia się człowieczeństwa. Do specyficznie ludzkich cech zalicza się bowiem nie tylko duży mózg, pionową postawę ciała, dwunożny i naziemny chód czy szczególne uzębienie ale również samoświadomość, poczucie moralne, mowę artykułowaną, zdolność do tworzenia kultury i formowania złożonych struktur społecznych. Podstawową trudność w stawianiu hipotez na temat pochodzenia człowieka stanowi ubóstwo materiału badawczego pochodzącego z najbardziej kontrowersyjnych okresów rozwoju. Dlatego do dziś nie ma hipotezy pochodzenia człowieka, która obejmowałaby globalnie proces antropogenezy i była akceptowana przez większość naukowców.

3. Jakie nauki zajmują się badaniem praczłowieka?

Paleontropologia jest nauką, która zajmuje się badaniem skamieniałości (szczątków) praczłowieka, narzędzi, miejsc w których mieszkali itp. Biologia molekularna- porównuje podobieństwa i różnice (mutacje) w materiale genetycznym (DNA) oraz sekwencje aminokwasów w białkach w różnych populacjach ludzkich umożliwia bowiem niezależne sprawdzenie pokrewieństwa i tras wędrówek różnych populacji (np. datowanie powstania człowieka współczesnego czy kolejności zasiedlenia poszczególnych kontynentów). Między innymi dzięki badaniom biologii molekularnej udało się niezależnie prześledzić relacje pokrewieństw między współczesnymi gatunkami naczelnych.

4. Co to jest drzewo rodowe?
Drzewo rodowe jest to schemat przedstawiający różnice jakie zaszły między danymi organizmami w kolejnych pokoleniach.(np. drzewo rodowe rodziny Kowalskich, drzewo rodowe człowieka, drzewo rodowe owczarka pirenejskiego).

5. Gdzie mieści się „kolebka ludzkości”?
Tak zwaną „kolebka ludzkości” jest Afryka, gdzie kiedyś żyli wspólni przodkowie człowieka i małp człekokształtnych. Bodźcem dla rozdzielenia się linii ewolucyjnych było zróżnicowanie klimatu Afryki, związane z wypiętrzeniem pasm górskich wielkiego rowu tektonicznego około 10 mln lat temu. W warunkach wilgotnych lasów równikowych zachodniej Afryki rozwijały się formy naczelnych przystosowane do nadrzewnego trybu życia. We wschodniej Afryce klimat stawał się co raz bardziej suchy, prowadząc do powstania otwartych terenów sawanny.

6. Jaki gatunek jest zaliczany do pierwszych człowiekowatych? (ludzi o spionizowanej sylwetce)

7. Jakie były gatunki człowiekowatych?
Właśnie w Afryce w wyniku adaptacji do nowych warunków środowiska, ewoluowały populacje przodków człowieka . Pierwszymi formami w linii ewolucyjnej człowieka był australopitekek (dosłownie z gr. południowa małpa), które pojawiły się około 5 mln. lat temu.

Dieta australopiteka była różnorodna. Posiadały niewielką jeszcze pojemność czaszki (około 500 cm3 ) oraz masywną wysuniętą do przodu twarzoczaszkę i niski wzrost, lecz już poruszały się na dwóch nogach. Zredukowaniu uległy kły i diastema (charakterystyczna dla małp przerwa między kłem a siekaczami). Dieta australopiteka była różnorodna. Składały się na nią bulwy, owoce, drobne bezkręgowce oraz mięso większych zwierząt, uzyskane w wyniku prostych form polowania lub wykorzystania padliny. Do tej pory brak dowodów, że australopiteki produkowały narzędzia. Jednak możliwe, że posługiwały się nie obrobionymi kośćmi, patykami, kamieniami itp. Przed około 3 mln. lat, z grupy australopiteków wyodrębnił się pierwszy gatunek człowieka - Homo habilis.


Na podstawie budowy anatomicznej dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Dzięki badaniom archeologicznym, wiemy, że ponad 2 mln. lat temu, człowiek ten wytwarzał pierwsze narzędzia kamienne. Stąd też nadano mu nazwę gatunkową Homo habilis, czyli "człowiek zręczny". Kolejny gatunek człowieka - Homo erectus, pojawił się w Afryce około 1,8-2 mln. lat temu. Charakteryzują go silnie rozwinięte wały nadoczodołowe, pochylone czoło oraz masywne i wysunięte do przodu szczęki. Jednocześnie jego wzrost i proporcje ciała zbliżone były do człowieka współczesnego. W wyniku ewolucji tego gatunku, znacznie powiększyły się rozmiary mózgu: od 800 cm3 u najwcześniejszych form, do około 1200 cm3 . Taka pojemność mózgu mieści się już w normalnym zakresie zmienności u współczesnego człowieka (1000-2000 cm3). Homo erectus udoskonalił technikę produkcji narzędzi, dobrze opanował sztukę polowania i nauczył się rozniecać ogień. Jako pierwszy wywędrował z Afryki. Ponad 1,5 mln. lat temu dotarł do zachodniej i południowo-wschodniej Azji, a około miliona lat temu do Europy. Również na terenie dzisiejszej Polski odkryto narzędzia datowane na 0,4-0,5 mln. lat temu, produkowane przez Homo erectus. W okresie 600-300 tys. lat temu wśród europejskich populacji Homo erectus pojawiają się rozwinięte formy, uważane za przodków człowieka neandertalskiego. Pierwsze znaleziska kostne neandertalczyków liczące 250-150 tys. lat, znaleziono na terenie dzisiejszej Francji i Niemiec. Zasięg tego gatunku obejmuje niemal wyłącznie Europę i Bliski Wschód. Pojedyncze znaleziska znane są również z terenów północnej Afryki i Azji Centralnej. Klasyczni neandertalczycy zamieszkiwali głównie tereny o suchym i zimnym klimacie. Przystosowaniem ich do takich warunków były charakterystyczne proporcje ciała ograniczające utratę ciepła: krótkie w stosunku do tułowia kończyny, podobnie jak u współczesnych Eskimosów. Neandertalczyk był znakomitym myśliwym. Podstawą jego diety było mięso i tłuszcz wielkich ssaków epoki lodowcowej. Pod względem pojemności mózgu nie ustępuje on już współczesnemu człowiekowi.
Od strony lewej pierwszy jest: Australopithecus robustus, a następnie
Homo habilis, po środku jest Homo erectus. Po strony prawej pierwszy jest Homo sapiens sapiens, a następnie Homo sapiens neanderthalensis. Nad górnej części ilustracji przedstawiona jest wielkość mózgu każdego przedstawiciela człowiekowatych. A teraz chciałabym podać konkretniejsze dane:
Nazwa gatunku( kiedy żył, pojemność czaski)
Australopitek (4-5 mln lat, czaszka < 0.5 litra);
Homo habilis (2,5 mln lat, 0,65 l);
Homo erectus (1.5 mln lat, 1 l);
Homo neandertalis (1,6 l) oddzielił się od przodków Homo sapiens 250.000 lat temu,
o statni neandertalczyk żył ok. 35.000 lat temu

9. Podręczniki się mylą?
Blisko 150 tys. lat temu pojawiło się Homo sapiens. Duża objętość mózgu, mowa, sztuka - to tylko niektóre jego atuty. "Człowiek myślący", idąc w ślady swego przodka, też opuścił Afrykę. W Azji nie napotkał już konkurentów, gdyż Homo erectus wymarł wiele lat wcześniej. Jedynie w Europie musiał zmierzyć się z innym gatunkiem człowieka. Neandertalczyk tego starcia nie przeżył. 30 tys. lat temu zniknął z powierzchni Ziemi. Jedynie w Europie musiał zmierzyć się z innym gatunkiem człowieka. Neandertalczyk tego starcia nie przeżył. 30 tys. lat temu zniknął z powierzchni Ziemi. Homo sapiens pozostał jedynym człowiekiem na planecie. Tak mówią podręczniki. Od dziś wiemy, że się mylą. Dlaczego? - Wykopaliska na wyspie Flores, położonej na wschód od Jawy, prowadził zespół naukowców z Australii i Indonezji. Od paru lat pracowicie przekopywali oni osady wapiennej jaskini Liang Bua. Natrafili na liczne narzędzia, skamieniałości karłowatych słoni, wielkich jaszczurów zwanych waranami z Komodo i wielu mniejszych zwierząt. Największa niespodzianka czekała jednak ich we wrześniu zeszłego roku.( wrzesień 2003) To wtedy właśnie natknęli się na szkielet człowieka. Niektóre jego części zachowały się w komplecie (czaszka, prawa noga i biodro), inne (lewa noga, dłonie, stopy) były lekko zniszczone, z pozostałych (kręgosłup, obojczyki, żebra) przetrwały jedynie fragmenty. Nieznalezione ramiona przypuszczalnie wciąż tkwią gdzieś w ścianie jaskini. Kości odkryto wystarczająco dużo, by zrekonstruować wygląd ich właściciela. Była to najprawdopodobniej kobieta, na pewno dorosła. Ale ze wzrostem 106 cm i wagą nie przekraczającą 30 kg (a zapewne dużo mniejszą) przypominała nasze dzieci. Z kolei jej mózg o pojemności 380 cm sześc. można porównać chyba tylko z mózgiem szympansa. Stworzenie chodziło na dwóch nogach i miało małe kły, a to są cechy typowe dla człowiekowatych. Budowa czaszki i zębów wskazuje jednoznacznie na rodzaj Homo, ale nie sapiens. Naukowcy opisali szczegółowo tylko jeden szkielet, ale w starszych warstwach odkryli ząb przedtrzonowy i kilka kości innych karzełków. Dziwnych ludzi żyło tam więcej! I ewidentnie najbliżej im było do Homo erectus. Wszystko więc wskazuje na to, że ludzie z Flores byli potomkami Homo erectus, ale w ciągu kilkuset tysięcy lat "skurczyli się". Ten proces zaczął się co najmniej 800 tys. lat temu, kiedy Homo erectus przebył głębokie cieśniny i osiadł na niedużej wyspie. Wiele zwierząt, które zamieszkały wyspy, zmniejsza swoje rozmiary. Na Sycylii i Malcie żyły na przykład słonie metrowej wysokości. Prawdopodobnie to samo spotkało człowieka. Przyczyn należy szukać w małej liczbie drapieżców (na człowieka z Flores mogły polować tylko wielkie gady - warany) i ograniczonych zasobach wyspy. Mimo małych rozmiarów można się było czuć bezpiecznie. Ci mieszkający na wyspie ludzie nie utracili zdolności posługiwania się narzędziami i ogniem, w jaskini Liang Bua odkryto bowiem zwęglone kości zwierząt. Kamienne narzędzia z kolei towarzyszą szkieletom młodych karłowatych słoni, które prawdopodobnie były przysmakiem człowieka z Flores. Człowiek z Flores żył jeszcze 18 tys. lat temu. A w tym czasie zarówno w Azji, jak i w Australii królował już Homo sapiens. Jak karłowaci ludzie o małych mózgach mogli przetrwać tak długo u boku swego uzdolnionego kuzyna? Nawet silny i niegłupi neandertalczyk szybko poddał się najeźdźcy.

Ciekawostka:
Już dwa tygodnie temu( 27.01.04r.) pojawiło się doniesienie, które podważyło datę wymarcia Homo erectus. Jego autorami byli badacze... wszy ludzkiej. Analizując DNA tego uciążliwego pasożyta, uczeni dowiedli, że ludzką krew ssą dziś dwie odmienne genetycznie wszy. Jedna prawdopodobnie zamieszkiwała niegdyś włosy Homo erectus. Druga pasożytowała na Homo sapiens. Ok. 25 tys. lat temu oba owady spotkały się w Azji. Tam też musieli się spotkać ich gospodarze. Jeden z nich (zgadnijcie, który?) niedługo potem wymarł. Ta brawurowa hipoteza badaczy wszy doczekała się teraz - przynajmniej częściowego - potwierdzenia. Rzeczywiście bowiem 25 tys. lat temu Homo sapiens spotkał się z w Azji z innym gatunkiem człowieka. Może jednak nie był to Homo erectus, ale Homo floresiensis? A może obok ludzi z Flores Azję zamieszkiwały jeszcze inne gatunki człowieka? Tego będziemy mogli dowiedzieć się po szczegółowych badaniach archeologicznych wszystkich kontynentów.


BIBLIOGRAFIA:
1. Podręcznik„Biologia do klasy II”-Operon
2. Encyklopedia PWN
3. ”Biologia” Solomon Berg Martin Villee
4. Artykuł z „Gazety Wyborczej” wydanie z 27.01.04 r. „Były dwa gatunki człowieka!”
5. Materiały z stron i encyklopedii internetowych(zdjęcia)
6. Zdjęcia z Muzeum Archeologicznego w Krakowie