Charles Horton Cooley

Charles H. Cooley nazywany jest jednym z ojców psychologicznego, humanistyczne-go nurtu w światowej socjologii. W swej twórczości poruszał problemy społeczeństwa, jed-nostki, rozwoju osobowości, analizy grup pierwotnych i. in.
Będąc zarówno socjologiem, jak i filozofem społecznym zajmował się „koniecznością takiego świadomego kształtowania przyszłości, aby rozwój cywilizacji pociągał za sobą jak najmniejsze koszty społeczne”.


ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ

Cooley urodził się 17 sierpnia 1864r. jako czwarte dziecko Thomasa McIntyre
Cooley’a i Mary Elizabeth Horton. Jego ojciec był wybitnym teoretykiem i historykiem pra-wa konstytucyjnego, bardzo znanym profesorem University of Michigan a Ann Arbor; dlate-go młody Charles przez wiele lat pozostawał w cieniu swojego ojca.
Jako dziecko był bardzo wątły i chorowity. Ponadto nadzwyczajna wrażliwość i nie-śmiałość utrudniała mu kontakty z rówieśnikami. Było to powodem odizolowania się
Cooley’a ze świata ludzi i wytworzenia przez niego wewnętrznego świata wypełnionego bo-haterami książek i marzeń.
W wieku 16 lat wstąpił do college’u Univerity of Michigan w Ann Arbor, gdzie stu-diował inżynierię, mechanikę i ekonomię, a ponadto historię, filozofię literatury oraz grekę, łacinę, francuski i niemiecki. Wtedy właśnie zainteresował się psychologią społeczną i socjo-logią. Zaczął też prowadzić dziennik, w którym zapisywał fakty ze swojego życia, przemyśle-nia, plany czy notatki z lektur.
Studia Cooley’a trwały aż siedem lat, co było spowodowane jego złym stanem zdro-wia. Aby wzmocnić organizm podróżował, spacerował, a także odbywał ekspedycje badaw-cze, m.in. do Kolorado, Północnej Karoliny. Cooley odwiedził także Europę (Niemcy, Szwaj-carię, Holandię, Wielka Brytanię). W czasie tych podróży poznał kraje i kultury, które zain-spirowały go do zagłębienia się w problematykę społeczną. Szczególnie jednak zainteresowa-ła go sytuacja polityczna i ekonomiczna Ameryki lat.80 XIX w., dlatego w 1884r. powrócił do Ann Arbor, podjął ponownie studia i w 1887r. zdobył dyplom w dziedzinie inżynierii.
Wreszcie zaczęły się konkretyzować jego zainteresowania, zaczął czytać książki
o tematyce społecznej, szczególnie autorstwa popularnego wówczas Herberta Spencera. Spodobał mu się jego ewolucjonistyczny pogląd na strukturę społeczną, jednak nie podzielał zdania Spencera na temat mechanistycznego aspektu filozofii społecznej. W 1889r. Cooley chciał podjąć studia doktoranckie, gdyż stwierdził, że kariera naukowa odpowiadałaby mu najbardziej, jednak za namową ojca podjął pracę jako urzędnik w Międzystanowej Komisji Handlu w Waszyngtonie, a następnie w Biurze Spisu Powszechnego, gdzie zajmował się pro-blemem transportu. Praca Charlesa Hortona miała charakter statystyczny, jednak on był zain-teresowany także aspektem ekonomicznym i socjologicznym tego zagadnienia. W rezultacie w 1890r. wydał tekst pt. „Społeczne znaczenie kolei ulicznych”, a następnie pracę pt. „Staty-styka kolei ulicznych w Stanach Zjednoczonych”.
Cooley od dzieciństwa był idealistą, dlatego uważał, ze jego praca badawcza powinna przyczyniać się do reform społecznych, obrony przed załamaniem systemu ekonomicznego, politycznego, systemu wartości. Poprawy warunków upatrywał w dobrej komunikacji spo-łecznej i współdziałaniu klas społecznych.
W 1894r. uzyskał stopień naukowy doktora dzięki pracy „Teoria transportu” zalicza-nej do dziedziny ekologii społecznej. W 1895r. został wykładowcą socjologii na rodzimym uniwersytecie i jego kariera nabrała szybszego tempa (w 1899r. został adiunktem, w 1904r. – docentem, a w 1907r. profesorem), „uznanie i prestiż na własnym uniwersytecie, sława i auto-rytet w środowisku socjologicznym oraz pieniądze (...) nadeszły na tyle wcześnie, aby pozwo-lić mu się nimi cieszyć”.
Zainteresowania Cooley’a problemami społecznymi znalazły odbicie w jego rozważa-niach nad demokracją, wojną i pokojem czy klasami społecznymi. W jego koncepcji polityki ideałem było klasyczne państwo – miasto (polis), „w którym wszyscy obywatele maja prawo (...) uczestnictwa w wolnej, publicznej debacie, w której ujawniać mogą swe zróżnicowane poglądy”.
Z kolei zainteresowania instynktami i dziedzicznością doprowadziły do głębokich stu-diów nad problemami socjologiczno – psychologicznymi, które zaowocowały książką
pt. „Human Nature and the Social Order” wydaną w 1902r. Ukazywała ona wpływ środowi-ska społecznego, stosunków społecznych i komunikacji na ludzką naturę, osobowość i umysł człowieka. Pięć lat później Cooley opublikował kolejną książkę, która skupiała się na pro-blematyce sieci interakcji społecznych – „Social Organization”.
Mimo, że Cooley był bardzo nieśmiały i mało towarzyski, to nie mógł uniknąć zaan-gażowania w pewne kwestie organizacyjne samej socjologii, np. uczestniczenia w zjazdach Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zjazd założycielski tej organizacji odbył się w 1905r. w Baltimore, uczestniczył w nim m.in. Lester F. Ward i Franklin H. Giddings, który był egzaminatorem Cooley’a w czasie obrony pracy doktoranckiej.
W 1910r. profesor Giddings zaproponował Charlesowi Hortonowi objęcie stanowiska profesora socjologii na Columbia University w Nowym Jorku, ale spotkał się z odmową, gdyż Cooley nie był zainteresowany skomplikowanym życiem i hałasem wielkiego miasta.
Podczas zjazdu towarzystwa socjologicznego w Filadelfii w 1917r. Cooley’a wybrano przewodniczącym i choć nie wykazywał nadmiernego entuzjazmu ze względu na nowe obo-wiązki, to satysfakcję sprawiał mu wzrost prestiżu i uznania zarówno wśród pracowników naukowych, jak i wśród studentów, którzy licznie uczestniczyli w jego wykładach i semina-riach.
Podejmując dyskusje teoretyczne, Cooley nigdy nie stwierdzał nic z całą pewnością, raczej przedstawiał pewne założenia, przypuszczenia, punkty widzenia, pojęcia, idee. Jeśli chodzi o pracę badawczą, to wolał analizować znane problemy z nowych punktów widzenia, niż podejmować zupełnie nowe zagadnienia.
Kiedy w Europie wybuchał I wojna światowa (w której uczestniczyły także Stany Zjednoczone), Cooley bardzo zainteresował się racjami stron oraz całym jej przebiegiem. Popierał wypowiedzenie przez USA wojny Niemcom, gdyż nie ufał niemieckiemu military-zmowi i wierzył, że Amerykanie odegrają czołową rolę w tworzeniu zjednoczonego świata po wojnie. Był przekonany, że „wojna jest też czasem potrzebna po to, aby wzmocnić spójność narodu”.
Teoretyczne rozważania nad procesami społecznymi, metodologiczne dociekania do-tyczące statusu socjologii jako dyscypliny poznawczej i najodpowiedniejsze dla niej metody badawcze zawarł Cooley w książce pt. „Social Process” wydanej w 1918r.
W 1922r. został przewodniczącym Akademii Nauki i Sztuki stanu Michigan, w 1927r. pod tytułem „Life and the Student” ukazały się fragmenty jego dzienników.
8 maja 1929r., chory na raka, Charles Cooley zmarł.

SYNTEZA DOKONAŃ CHARLESA H. COOLEY’A

Pierwsza książka Cooley’a „Human Nature and the Social Order” poświęcona była problematyce związków między tym, co „indywidualne’, a tym, co „społeczne”. Jego zda-niem właściwe było ujmowanie procesów życiowych jako całości, „której każdy składnik może być eksponowany z osobna jedynie ze względu na konkretne zainteresowania badaw-cze”.
Z zagadnień społeczeństwa i jednostki wynikała problematyka świadomości (szcze-gólnie świadomości siebie), bo to co społecznie istotne, odbywa się w umyśle jednostki.
Cooley zawarł te tezy w swojej koncepcji jaźni odzwierciedlonej, która składa się z 3 aspek-tów:
1) nasze wyobrażenie o wizerunku nas samych w oczach innych osób,
2) związane z nim poczucie zadowolenia lub upokorzenia,
3) nasz sąd na temat nas samych.
Kolejna praca Cooley’a pt. „Social Organization” traktowała przede wszystkim o pro-blematyce grup pierwotnych. Autor definiował je jako „grupy odznaczające się ścisłym ze-spoleniem jednostek przez stosunki osobiste (face to face) i współpracę”. Podstawowymi wyróżnikami grup pierwotnych są: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczeb-ność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, względna zażyłość uczestników. Według Cooley’a grupy te (w szczególności rodzina, grupa rówieśnicza czy grupa sąsiedzka) mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki.
Ponad te kwestie, interesowało Cooley’a społeczeństwo globalne jako zorganizowana całość, a zwłaszcza demokracja jako system ogólnospołeczny, sprawa opinii publicznej i za-gadnienie klas społecznych.
Jako teoretyk reform społecznych krytykował szybką industrializację, urbanizację, postęp techniczny, słabnięcie pierwotnych grup i ideałów. Aby temu zapobiec, Cooley uwa-żał, iż potrzebny jest do tego „adekwatny system moralny, naukowa wiedza o procesach spo-łecznych oraz odpowiedni program reform społecznych”.

KOMUNIKACJA SPOLECZNA

Osią całego systemu społecznego Cooley’a jest społeczne komunikowanie się. „Jaźń powstaje tylko dzięki komunikacji między daną osobą a najbliższymi jej grupami.” Według Cooley’a „głównym zadaniem socjologii jest badanie stosunków społecznych jako odbicia ludzkich wyobrażeń o nich. Jednostki nie istnieją poza społeczeństwem, a rozwój osobowości odbywa się dzięki procesowi uczenia poprzez komunikowanie się z innymi ludźmi”.
Zagadnienie komunikacji społecznej po raz pierwszy zawarte zostało w rozprawach doktorskich Cooley’a poświęconych w całości transportowi. Transport stanowi jedną z naj-mocniejszych więzi spajających społeczeństwo, od których zależy jego jedność.
Autor dzieli komunikację na dwa rodzaje:
1) komunikacja materialna – komunikacja w przestrzeni (transport), komunikacja w cza-sie (magazynowanie)
2) komunikacja psychiczna – komunikacja w przestrzeni ( gest, mowa, pismo, druk, te-legraf, telefon), komunikacja w czasie (zapis i przechowywanie pisma i druku, zwy-czaj, naśladownictwo, dziedziczenie).
Od pracy „Human Nature...” Cooley zajmował się już tylko komunikacja psychiczną.
Komunikacja jako złożony proces społeczny w książce „Social Organization” badana jest z punktu widzenia jednostki, małych i wielkich grup i jako proces, w którym kumulują się przekazywane treści i środki ich przenoszenia. „Na komunikację składają się wszystkie sym-bole wraz ze środkami ich przenoszenia w przestrzeni i przechowywania w czasie. Przykła-dami będą: wyraz twarzy, postawa i gest, ton głosu, wymówione słowa, pismo, druk, koleje, telegraf i telefon oraz wszelkie inne najnowsze osiągnięcia w dziedzinie .”
Sieć komunikacyjną można wyodrębnić od pozostałych aspektów świata społecznego w sposób analityczny. Poniekąd wszystkie przedmioty i działania są symbolami i prawie wszystko może być użyte jako znak. Struktura komunikacyjna tworzy z jednostki ludzkiej członka różnych zbiorowości, bez niej umysł człowieka pozostaje w nienormalnym, nieokre-ślonym stanie „ani ludzkim, ani zwierzęcym”. Koncepcja komunikacji Cooley’a jest niejako teorią antropogenezy, czyli kształtowania się człowieczeństwa, człowieka jako gatunku spo-łecznego.
Według Cooley’a pierwotnym typem porozumiewania się ludzi była komunikacja „niewerbalna”, czyli wyraz twarzy, zwłaszcza oczu i ust, wysokość tonu głosu, modulacja głosu i jego emocjonalny ton, gesty głowy i kończyn. Początkowo były to zachowania niein-tencjonalne, potem przybrały charakter zamierzony, kiedy to ludzie zaczęli celowo reprodu-kować swe instynktowne ruchy i okrzyki, aby przywołać pamięcią związane z nimi idee.
Mowa mogła pojawić się dopiero, kiedy istniała już jakaś w miarę świadoma wspól-nota ludzka. Język jest strukturą względnie stabilną, która jednak oczywiście ulega pewnym zmianom w czasie, dokonywanym przez każdego człowieka. Na podstawie komunikacji, wymieniania i rozpowszechniania przez ludzi idei powstawała opinia publiczna, kształtowały się pewne koncepcje, wartości, które były przekazywane z pokolenia na pokolenia, aż prze-kształciły się w instytucje społeczne.
Następnym krokiem w rozwoju komunikacji międzyludzkiej było wynalezienie pisma, które utrwala idee i umożliwia lepsze zabezpieczenie przed nagłymi przerwami, zapewnia ciągły i zróżnicowany rozwój umysłu ludzkiego (indywidualnego i zbiorowego). Pismo jest warunkiem powstania nauki i literatury, „wymagają one bowiem środka, za pomocą którego ważne idee mogą być przekazywane w sposób bardzo dokładny ludziom odległym od swych autorów zarówno w czasie, jak i w przestrzeni”. Ponadto pismo jest konieczne dla właści-wego funkcjonowania państwa, poprzez utrwalanie zasad prawnych i obyczajowych. Podob-nie religia, która zawsze posiada jakieś „pisma” swojego założyciela lub jego bezpośrednich uczniów, na których mogą opierać się jej wyznawcy.
Jako kolejne udogodnienie pojawił się druk, który, oprócz tego, że przechowuje idee, to w ogromnym zakresie rozszerza do nich dostęp, także masom i umożliwia praktycznie
i technicznie powszechną naukę pisania i czytania. Wynalazek Gutenberga oznacza także demokratyzację kultury, daje szanse na uzyskanie wiedzy przez gmin, co prowadzi w konse-kwencji do „politycznego przebudzenia mas”.
Zdaniem Cooley’a, poza mową, pismem czy drukiem, w społeczeństwach nowocze-snych symbole nadal odgrywają znaczącą rolę w procesie komunikacji (flagi, tarcze herbowe, także sztuka: malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka). Mają one funkcję ilustracyjna oraz funkcję przenoszenia uczuć.
Cooley wyróżnia cztery czynniki, mające zasadnicze znaczenie dla dynamiki stosun-ków społecznych:
1) ekspresywność – zakres idei i uczuć, które może przekazać system komunikacyjny,
2) trwałość zapisu – możność przezwyciężenia czasu,
3) szybkość – przezwyciężenie przestrzeni,
4) rozprzestrzenianie – dostęp idei do wszystkich klas, wchodzących w skład danego społeczeństwa.
W czasach współczesnych Cooley’owi mamy do czynienia z ogromnym poszerzeniem się i ożywieniem kontaktów międzyludzkich, na co wpływ miały: tani druk, nowoczesny sys-tem pocztowy, telefon, telegraf, szerokie drogi, nowe techniki reprodukcji obrazu, fotografia itp. Jednak uczony miał ambiwalentny stosunek do rozwoju technologii w dziedzinie komu-nikacji, dostrzegał zarówno pozytywy, jak i negatywy, jako przykład podawał gazetę co-dzienną, która służy informacji i wymianie idei, ale jednocześnie szerzy i upowszechnia plot-ki, banalność i powierzchowność. Działanie współczesnej komunikacji jest więc zarazem stymulujące i szkodliwe. Cooley był jednak przekonany, ze te negatywne aspekty komunika-cji są przejściowe i ustąpią, gdy upowszechni się edukacja, a system społeczny „dojrzeje”. „Jak widzimy, dostrzegając różne niepożądane aspekty nowoczesnej technologii komunika-cyjnej, nie wiąże ich Cooley z postępem materialnym, lecz raczej z brakiem społecznych wa-runków jego pełnego wykorzystania”


Charles Cooley był jednym z najwybitniejszych socjologów XIX w. Od niego wywo-dzi się amerykańska psychologia społeczna i psychologiczna socjologia; stał się klasykiem już za życia. Jego koncepcja grupy pierwotnej oraz jaźni odzwierciedlonej na trwałe weszły do dorobku socjologii systematycznej. „Cooley nie miał uczniów, którzy bezpośrednio konty-nuowaliby jego pracę, jednakże pośredni wpływ tego uczonego ma współczesną socjologię
i psychologie społeczną, w szczególności na nurt interpretatywny (głównie na symboliczny interakcjonizm) i na badania grup społecznych, jest bardzo duży.”





BIBLIOGRAFIA

1. Janusz Mucha, Cooley, Wiedza Powszechna, Warszawa 1992,
2. Encyklopedia Socjologii, (red.) Władysław Kwaśniewicz, Oficyna Naukowa,
Warszawa 1998,
3. Słownik Socjologiczny, Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Toruń 1997,
4. Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003