Międzynarodowe stosunki polityczne w wymiarze globalnym w latach 1876–1918
1. Międzynarodowe stosunki polityczne w wymiarze globalnym w latach 1876?1918
Wiek XX zapisał się na kartach historii jako niezwykle burzliwy, pełen odkryć, wojen i konfliktów. Na szczególną uwagę zasługują jednak międzynarodowe stosunki polityczne, które doprowadziły do ustanowienia nowego podziału świata.
U progu XX wieku, główna rolę w polityce światowej odgrywały wielkie mocarstwa. Należały do nich: Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Rosja, Japonia, Austro ? Węgry oraz Stany Zjednoczone. Każde z tych państw było zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym, społecznym i kulturowym. Mocarstwa dążyły nie tylko do ekspansji terytorialnych, ale do ustanowienia nowego ładu świata, który miałby być podporządkowany jednemu z nich. Śmiało można upatrywać w tym przyczyn przyszłych konfliktów, które wybuchły z początkiem wieku XX. Już w 1878 roku doszło do spotkania głównych państw świata, gdzie rozstrzygano o losach Europy na drodze uzgodnień. Przyczyną zwołania tzw. kongresu berlińskiego była kwestia Europy Południo -Wschodniej, ściślej mówiąc kwestia bałkańska. Kongres został zwołany z inicjatywy kanclerza Niemiec Ottona von Bismarcka, w celu rewizji traktatu z 3 marca 1878 w San Stefano. Traktat ten zmieniał sytuację na Bałkanach na korzyść Rosji. Taki obrót sytuacji zaniepokoił Wielką Brytanię oraz Austro ? Węgry, które obawiały się nadmiernego umocnienia Rosji na Bałkanach oraz przejęcia kontroli nad Cieśninami (Bosfor i Dardanele), które łączyły Morze Śródziemne z Morzem Czarnym. Rozmowy kongresu berlińskiego trwały od 13 czerwca do 13 lipca. Decyzje, które zapadły na kongresie regulowały strefę wpływów, decydowały o narodach, które zamieszkiwały Bałkany. Uzgodniono zatem, że: Bośnia i Hercegowina zostaje oddana pod okupację austriacką, Besarabia zostaje przydzielona Rosji na niekorzyść Rumunii, Wielka Brytania otrzymuje Cypr. Poza tym, ograniczono niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii, a Bułgaria podzielona na dwie części traci dostęp do Morza Egejskiego. Decyzje kongresu berlińskiego miały wpływ na późniejsze wydarzenia, które rozegrały się u progu XX wieku, mowa tu o I wojnie światowej. Z czasem mocarstwa domagały się wzajemnych deklaracji i gwarancji, że uzgodnienia z kongresu będą miały odzew i poza nim. Tak więc przystąpiono do zawierania dwustronnych traktatów, które miały być gwarantem zaakceptowania decyzji kongresu berlińskiego. W ten oto sposób, Europa powoli zaczęła dzielić się na dwa, wrogo nastawione wobec siebie bloki. Proces ten trwał niemal trzydzieści lat, a jego skutkiem był wybuch Wielkiej Wojny.
Polityka zagraniczna wielkich mocarstw nastawiona była na ekspansję terytorialną w celu poszerzenia swego imperium. Jednym z takich państw była Wielka Brytania. Niezwykle złożona pod względem posiadanych kolonii, jej imperium rozciągało się na kilku kontynentach. Zasługa to powiązań rodzinnych, jakie posiadała rodzina królewska i jej wysokość królowa Wiktoria. Utworzone kolonie, które przekształcały się w dominia, związane były z metropolią głową monarchy. Było to też państwo silne ekonomicznie.
43 procent inwestycji światowych należało do Zjednoczonego Królestwa. Dlatego brytyjscy politycy zabiegali o to, by silna pozycja Wielkiej Brytanii w Europie nie uległa zmianie. Niestety przeszkodą okazały się Niemcy, które zaraz po zjednoczeniu przystąpiły do realizacji polityki ogólnoświatowej, co stanowiło podstawę konfliktu z Wielką Brytanią.
Drugim znaczącym mocarstwem była Rosja. Nie tworzyła ona kolonii, lecz wcielała podbite terytoria bezpośrednio do swego imperium. Pod względem ekonomicznym, Rosja nie mogła konkurować ze Zjednoczonym Królestwem, dlatego rywalizacja między nimi toczyła się o wpływy w Azji Środkowej ( Persja, Afganistan) i Chinach. Rosja rywalizowała również z Austro ? Węgrami o wpływy na Bałkanach i Japonią o Półwysep Koreański. Nastroje wewnętrzne, czyli rewolucje rosyjskie oraz przegrana wojna z Japonią, doprowadziły do ograniczenia rosyjskich wpływów przez państwa europejskie.
Jednak pomimo tego Rosja nadal będzie ogrywała ważną rolę w ?teatrze? polityki światowej. Rok 1893 przynosi ochłodzenie w stosunkach rosyjsko ? niemieckich ( wbrew woli kanclerza Niemiec O. Bismarcka). Na taką okazję czekała Francja, która upatrywała sojusznika właśnie w państwie rosyjskim. Inwestycje poczynione na Wschodzie czyli budowa kolei transsyberyjskiej, miało zbliżyć do siebie tak różne państwa. Można by powiedzieć, że sojusz między Rosją a Francją jest niemożliwy, ale desperacka chęć odzyskania przez państwo francuskie Alzacji i Lotaryngii ( utracona w 1871r.) oraz odwet na państwie niemieckim, doprowadziło do podpisania w 1893 roku francusko ? rosyjskiego traktatu wojskowego. Bezpośrednią jednak przyczyną zbliżenia obu państw, było zamknięcie niemieckiego rynku dla rosyjskich dostaw rolnych. Nieoczekiwany zwrot polityczny poczyniła również Wielka Brytania. Jej głównymi przeciwnikami w Azji i Afryce była Rosja i Francja. Dlatego w 1902 roku zawarła ona sojusz z Japonią. Anglia jednak nadal trwała w odosobnieniu, które określała ?splendid isolation? ? wspaniałe odosobnienie. Z czasem jednak niepokojąca ekspansja gospodarcza Niemiec zmusiła Wielką Brytanię do porozumienia z Francją oraz Rosją zwanego odtąd Trójporozumieniem lub ?serdecznym porozumieniem? (?entente cordiale?). Układ brytyjsko- francuski podpisany został w 1904 roku, natomiast brytyjsko ? rosyjski 8 kwietnia w roku 1907.
Inicjatorem drugiego bloku powstałego u progu XX wieku są Niemcy. Ideologie panujące w państwie niemieckim z tamtego okresu, miały ogromny wpływ na taktykę polityczną i wojskową. Niemiecki politolog F. Naumann w swojej książce zatytułowanej ?Mitteleuropa?, określił kierunek polityki niemieckiej ,w myśl której Europa Środkowa miała się podporządkować Niemcom pod względem politycznym, ekonomicznym i wojskowym. Dlatego też, państwo niemieckie zaczęło realizować ogólnoświatową politykę podbicia Europy. Z początku tajny sojusz Niemcy zawarły z Austro ? Węgrami (1878r.), w celu obustronnej ochrony w przypadku napaści ze strony Rosji lub Francji. Do porozumienia zostały wciągnięte Włochy (1882r.), które rywalizowały z Francją w Afryce. Tak doszło do powstania Trójprzymierza. Włochy jednak nie należały do tego bloku zbyt długo. Podpisali oni tajny układ z Paryżem, bez wiedzy swych sojuszników, a następnie wystąpiły zbrojnie przeciw Turcji, popieranej przecież przez Rzeszę Niemiecką. Ponadto Włosi byli nieprzychylnie nastawieni do Austro ? Węgier, które ograniczały ich w rejonie Adriatyku. Tak Trójprzymierze przestało istnieć, a Austro ? Węgry i Niemcy zaczęto odtąd nazywać ?państwami centralnymi?. Do państw centralnych przyłączyła się natomiast Turcja, która 2 sierpnia 1914 roku podpisała sojusz z Niemcami.
Z dnia na dzień zaostrza się konflikt bałkański, który doprowadza do dwóch wojen. Pierwsza wojna bałkańska przeciwko Turcji, druga przeciwko Bułgarii. Nastroje w Europie sięgają zenitu, atmosfera w Europie jest bardzo napięta. Mocarstwa już nie zadają sobie pytania czy dojdzie do wojny, ale kiedy do niej dojdzie.
I Wojna Światowa wybucha z dniem 28 lipca 1914 roku. Bezpośrednio tego przyczyną było zamordowanie następcy tronu austro- węgierskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, przez serbskiego studenta Gavrilo Principa, którego powiązano z serbską organizacja ?Czarna Ręka? z siedzibą w Belgradzie. Austria postawiła Serbii ultimatum, które ta przyjęła, z wyjątkiem jednego punktu. Ale to wystarczyło, aby rozpętać
I wojnę światową. 28 lipca Austria wypowiada wojnę Serbii. Rosja zarządza mobilizację, co z kolei zmusza Niemcy do wypowiedzenia jej wojny z dniem 1 sierpnia 1914. Państwo niemieckie wypowiada wojnę również sojuszniczej Francji ? 3 sierpnia. Wielka Brytania przystępuje do wojny z dniem 4 sierpnia, kiedy to Niemcy wkraczają na neutralną Belgię. Jako ostatni w kolejce wojnę Rosji 6 sierpnia wypowiadają Austro ? Węgry. Do wojny przystępują po stronie Ententy również Stany Zjednoczone, sprowokowane przez państwo niemieckie zatopieniem amerykańskiego statku Luisiana.
I wojna światowa otrzymała miano wojny totalnej ? prowadzona wszelkimi środkami przeciwko armii i ludności cywilnej, obejmująca wszelkie dziedziny życia, bez poszanowania norm prawa międzynarodowego. Wyniszczenie ekonomiczne, doprowadziło wiele państw do skrajnego upadku. Pod koniec wojny państwa sojusznicze nie były w stanie sobie pomagać. Wyniszczona Rosja zmuszona była podpisać separatystyczny pokój z państwami centralnymi tzw. Traktat brzeski, z dnia 3 maca 1918 roku. Traktat stanowił wycofanie się Rosji z wojny i zerwanie stosunków z Ententą oraz oddanie Niemcom wielkich obszarów, w tym Polski. Pomimo tego, straty wojenne dały o sobie znać Niemcom i Austro ? Węgrom, które stawały się coraz słabsze. Inicjatywę przejęły Stany Zjednoczone. 8 stycznia 1918 roku, ówczesny prezydent USA Woodrow Thomas Wilson wystąpił z orędziem do Kongresu , formułującym podstawowe warunki pokojowe tzw. 14 punktów Wilsona. 13 punkt nawoływał do powstania niepodległej Polski z dostępem do morza, dzięki czemu sprawa polska stała się widoczna na arenie międzynarodowej.
Wojnę zakończyła Konferencja zwołana pod Paryżem, w mieście Wersal. Niemcom nie pozwolono brać udziału w konferencji, mogli być oni i wyłącznie biernym obserwatorem. Ogólnym celem konferencji było ustanowienie nowego podziału Europy, oddanie zagarniętych przez Niemców ziem i ich rozbrojenie, oraz ustanowienie odszkodowań jakie musieli wypłacić. Francja chciała całkowitego obalenia państwa niemieckiego, na co nie zgodziła Wielka Brytania z obawy na zbytnią chciwość Francuzów. Inne traktaty zostały zawarte nieco później w Saint-Germain-en-Laye 10 września 1919 (z Austrią), w Neuilly-sur-Seine 27 listopada 1919 (z Bułgarią), w Trianon 4 czerwca 1920 (z Węgrami), w Sevres 10 sierpnia 1920 (z Turcją).
Stosunki międzynarodowe na przełomie XIX i XX wieku były niezwykle burzliwe, czasem niestabilne, a przede wszystkim zaskakujące. Przykładem niestabilności są Włochy, które całkowicie zmieniły kierunek swojej polityki, przechodząc do wrogiego obozu. Wielka Brytania, która zwierając porozumienie z Japonią, też nie mogła się z początku opowiedzieć za Rosją. Zaskakujące zbliżenie Francji i Rosji, dwóch odmiennych systemów, które połączyły się tylko po to, by mieć z tego jak najlepsze korzyści dla samych siebie. Jednak jak mówi sama historia, proces kształtowania się układów międzynarodowych rozpoczął się kilkadziesiąt lat temu. Ogniwem do bardziej intensywnej współpracy był kongres berliński, którego decyzje miały swój oddźwięk w postaci I wojny światowej.
Bibliografia:
1. ?Polska i świat w XX wieku? ? Witold Pronobis
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_brzeski
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/XX_wiek
4. Moduł 1 i 2 ? Najnowsza historia polityczna świata