Odkrycia

1492 Genueńczyk Kolumb dociera do wybrzeży Ameryki środkowej przekonany, że odkrył drogę morską do Indii. Odkrycia dokonywane były na nowoczesnych statkach – karawelach (zwrotniejsze, szybsze, miały większą wyporność od wcześniejszych). Również nawigacja zyskała nowe oprzyrządowanie. Pierwszeństwo w odkrywaniu ziem przypadło Portugalczykom. W 14w fale głodu, epidemie, wojny wywołały spadek zaludnienia a w rezultacie kryzys, który dotknął warstwy feudalne. Terenem ekspansji szlachty portugalskiej stały się północne i zachodnie ziemie Afryki. Szlachcie przewodził syn króla Henryk Żeglarz.
1497 Vasco da Gama opływa Afrykę i dociera do wód oceanu Indyjskiego.
1507 Amerigo Vespucci odkrywa, że Kolumb odkrył nieświadomie zupełnie nowy ląd, nazwany na cześć Vespucciego Ameryką.
Majowie Toltekowie Aztekowie Inkowie nie znali transportu kołowego ani metalurgii żelaza. Nie potrafili również hodować zwierząt. Zajmowali się jedynie uprawą ziemi (prymitywnymi narzędziami), znali irygacje – ich uprawy były bardzo wydajne. Majowie – swoją kulturę przekazywali innym ludom, szczytowy rozwój 10-11 wiek. Strukturami politycznymi były państwa – miasta, tworzące konfederacje. Niewolnicy rekrutowani z jeńców, dłużników nie byli dziedziczni. Słabi technicznie, ogromne osiągnięcia w astronomii, matematyce, sztuce. Opracowali kalendarz lepszy od europejskiego, pismo ideograficzne, wyrabiali papier z figowca, imponujące gmachy świątyń, piramidy, obserwatoria astronomiczne. Zostali osłabieni przez Tolteków, co ułatwiło Hiszpanom podbój. Aztekowie – w 14 w osiedlili się w dolinie meksykańskiej. Na czele stał wódz pobierający podatki. Stolicą był Tenochtitlan. Brukowane ulice, wielkie budowle piramid, przerażające obrzędy – składanie ofiar z jeńców (wyrywane im serc).Inkowie – w 15 w od dzisiejszej Kolumbii po Chile ze stolicą w Cusco 8 – 10 mln. Władzę absolutną sprawował Inka. Nad ludnością ciążyła danina pracy, ziemie należały do Inki. Zamiast pisma – różnej dł i barwy sznurki. Uprawiali poezje rel i miłosną dzieci arystokracji uczęszczały do szkół.
1519 Pod wodzą Ferdynanda Corteza rozpoczął się podbój Meksyku 500 osobowy oddział
1517 Marcin Luter (1483-1546) ogłosił w Witemberdze 95 tez przeciwko nadużyciom towarzyszącym udzielaniu odpustów. Luter: liczba sakramentów – 2 (chrzest, komunia pod dwiema postaciami), likwidacja zakonów, zniesienie celibatu, odebranie kościołowi majątków ziemskich. Hasła zyskały szybko popularność i rozgłos w Niemczech.
½ 16w Kalwin negował możliwość przemiany wina w krew i chleba w ciało Chrystusa, aprobował pobieranie procentów od pożyczek, w bogactwie upatrywał nagrodę za cnotliwe życie i zapowiedź zbawienia. Inkwizycja powołana w 1542 przez Pawła III , utrzymywała licznych szpiegów, korzystała z donosów. Wyroki - najczęściej skazanie na śmierć.Indeks ksiąg zakazanych – 1559 Paweł IV uznane za heretyckie, zakazane ich posiadanie.Zakon Jezuitów – śluby ubóstwo, czystość, posłuszeństwo, posłuszeństwo wobec papieża. Wykształceni, kulturalni, ładnie ubierający się, daleko posunięta dyscyplina, dobra wymowa, umiejętne postępowanie z ludźmi
Sobór trydencki 1545-1563 podniesienie moralnych i duchowych kwalifikacji duchowieństwa, zakładanie seminariów duchownych, wytyczenie kierunku rozwoju katolicyzmu na 400 lat (do 2 soboru watykańskiego)

Sekularyzacja – zeświecczenie instytucji kościelnej (zakonu, biskupstwa) dokonywała się poprzez znoszenie zwierzchnictwa papieskiego i poddanie ich władzy świeckiej.
Merkantylizm doktryna i polityka ekonomiczna której celem było zwiększenie sił i bogactwa państwa
Manufaktura ekon. Wczesnokapitalistyczna forma produkcji przemysłowej oparta na podziale pracy i na pracy ręcznej.
Dualizm gospodarczy w 16w: dwa kierunki rozwoju; symboliczną granicą rz. Łaba. Na wsch folwark pańszczyźniany oparty na przymusowej pracy chłopów; na zach różne typy umów dzierżawnych wolnych chłopów z właścicielami ziemi.
Konkwistador – zdobywca, najeźca, kolonizator, zwłaszcza hiszpański lub portugalski w czasach podbojów w 15 i 16 w nowych kontynentów.
1050-1106, Henryk 4 król niemiecki od 1056, cesarz od 1084; walczył o inwestyturę z papieżem Grzegorzem VII; wyklęty, upokorzył się przed nim w Kanossie 1077, ale 1084 zmusił go do opuszczenia Rzymu.
1469-1527 Machiavelli Nicolo, jeden z czołowych pisarzy społecznych i politycznych odrodzenia, historyk i dyplomata florencki; twórca doktryny politycznej zw. Makiawelizmem, izolującej politykę od moralności i czyniącą z niej sztukę skutecznego działania, ocenianą w zależności od osiągniętych rezultatów; Książę (1532, wydanie polskie 1868).
1478-1535 More, Morus, Sir Thomas święty, angielski mąż stanu i pisarz polityczny; humanista, jeden z głównych reprezentantów idei społeczno-politycznych i filozoficznych odrodzenia; autor Utopii (1516, wydanie polskie 1947), o idealnym, sprawiedliwym państwie; kanclerz Henryka VIII, ścięty za brak zgody na zwierzchnictwo króla nad Kościołem.
1494-1547 Filip 1 z dynastii Walezjuszy, król Francji od 1515; toczył długotrwałe wojny z Habsburgami; wcielił do Korony francuskiej Bretanię i Sabaudię; mecenas kultury i sztuki.
1495-1559 Wojny włoskie francuskie i hiszpańskie wojny z udziałem państw włoskich i europejskich, toczone gł. na ziemiach włoskich; 1495 i 1511-14 przeciwko Francji, która rozpoczęła wojny o sukcesję do tronu Neapolu i Mediolanu, wystąpiła koalicja państw włoskich i europejskich pod nazwą Liga Święta; w rezultacie wojny hiszpańsko-francuskiej 1521-29 (1527 sacco di Roma) Francja zrezygnowała z roszczeń włoskich, co 1559 potwierdził pokój w Cateau-Cambresis, utrwalający z hiszpańską dominację we Włoszech.
1497-1560 Melanchton Philipp, niemiecki humanista, teoretyk protestantyzmu, współpracownik Marcina Lutra; autor Wyznania augsburskiego (1530), będącego, obok Artykułów szmalkaldzkich (1537), podstawą doktryny luteranizmu.
1506-1526 Ludwik 2 Jagiellończyk król Czech i Węgier od 1516; ostatni z Jagiellonów czesko-węgierskich; zginął w bitwie z Turkami pod Mohaczem.
1512-1520 Rządy Selima 1 Groźnego
1514-1517 Selim1 podbija Armenie, Anatolie, Syrię, Palestynę, Egipt
1515 Zjazd we Wiedniu
1519-1589 Katarzyna Medycejska, królowa Francji, żona Henryka II; odgrywała dużą rolę polityczną za panowania synów (Franciszka II, Karola IX i Henryka III Walezego); przeciwna hugenotom, wspierała partię katolicką we francuskich wojnach religijnych 1562-70; inicjatorka rzezi hugenotów w noc św. Bartłomieja.
1520-1566 Rządy Sulejama Wielkiego.
1521 Sulejam podbija Belgrad
1526 Turkowie zwyciężają pod Mohaczem
1533-1584 Wilhelm 1 Orański zw. Milczącym, hrabia Nassau, od 1544 książę Oranii, przywódca północnych Niderlandów w powstaniu antyhiszpańskim, od 1572 namiestnik Republiki Zjednoczonych Prowincji; zabity przez katolickiego fanatyka
1534 Akt supremacji wydany przez króla Henryka 8 oznaczał zerwanie Kościoła w Anglii z papiestwem i podporządkowanie jego struktur władcy.
1545-1563 Sobór trydencki
1556-1598 Filip 2 Habsburg
1557-1570 Wojna o Inflanty w której wzięły udział 4 państwa
1572 Noc św. Bartłomieja rzeź hugenotów czyli wyznawców kalwinizmu we Francji.
1576 VI ksiąg o Rzeczypospolitej
1618 Wybuch wojny 13 letniej
1668 Bank Szwedzki otrzymuje przywilej emisji banknotów
1694 Bank Angielski przywilej emisji banknotów.
1721 Zakończenie wielkiej wojny północnej