Palenie

Sposoby umożliwiające zerwanie z nikotynizmem
Tytoń stanowi nie tylko na naszym kontynencie główną przyczynę zagrożenia zdrowia ludności, a palenie tytoniu jest jednym z najbardziej upowszechnionych antyzdrowotnych elementów stylu życia czlowieka. Gwałtowny wzrost spożycia papierosów, który w krajach uprzemysłowionych miał miejsce w pierwszej połowie naszego wieku, a obecnie ma miejsce w krajach rozwijających się, jest odpowiedzialny za nienotowany z innych przyczyn wzrost przedwczesnej umieralności na naszym globie. Szacuje się, że w latach dziewięćdziesiątych co roku na świecie umiera z powodu tytoniu około 2 milionów ludzi; a liczba ta ma wzrosnąć do 10 mln w roku 2020. Wśród około 4 tys. pierwiastków i związków chemicznych występujących w palącym się papierosie wiele charakteryzuje się silnym działaniem toksycznym, mutagennym, teratogennym i rakotwórczym. Dziesiątki tysięcy badań naukowych pokazały, że użycie tytoniu w różnej formie podwyższa m. in. o 25-40% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia, o 30-40% z powodu nowotworów złośliwych oraz jest przyczyną około 70% zgonów na choroby układu oddechowego (nienowotworowe).
W Polsce, która przynajmniej od połowy lat siedemdziesiątych należy do krajów o najwyższej konsumpcji papierosów na świecie, palenie tytoniu stanowi najważniejszą, pojedynczą, możliwą do prewencji przyczynę przedwczesnej umieralności w skali całego kraju. Profesor Richard Peto z Uniwersytetu w Oxfordzie szacuje, że na początku lat dziewięćdziesiątych co drugi mężczyzna w pełni sił biologicznych i zawodowych (w wieku 35-59) umrze w Polsce z powodu nałogowego palenia tytoniu. Każdego roku na choroby odtytoniowe umiera w naszym kraju przedwcześnie 70 tysięcy ludzi w wieku 35-69 lat.
Chorób tych można byłoby uniknąć promując modę na niepalenie i zdrowy styl życia w Polsce oraz zmieniając postawy społeczeństwa wobec palenia tytoniu. W przypadku osób codziennie palących, których liczbę szacuje się w Polsce na ponad 10 milionów, niezbędne jest jednak stworzenie kompleksowego programu i sieci placówek lecznictwa odwykowego.

Uzależnienie od nikotyny.

Rzucić palenie tytoniu jest trudno. Dlatego lepiej nie rozpoczynać palenia. Przyzwyczajenie lub uzależnienie od tytoniu ma charakter postępujący, przewlekły i nawracający.
Siedemdziesiąt procent z 10 milionów Polaków codziennie palących tytoń na początku lat dziewięćdziesiątych deklaruje chęć zaprzestania palenia. Wielu palaczom udało się przestać palić. Liczbę ekspalaczy szacuje się w Polsce na wiele milionów. W latach osiemdziesiątych ponad 2 mln codziennych palaczy tytoniu porzuciła trwale swój nałóg, przede wszystkim w wyniku swojej silnej woli, presji otoczenia społecznego i zakrojonej na szeroką skalę kampanii antytytoniowej, uświadamiającej następstwa palenia i korzyści związane z jego zaprzestaniem.
Z drugiej strony trzeba pamiętać, że wielu Polaków regularnie palących tytoń podejmowało wielokrotne i często nieskuteczne próby zaprzestania palenia. 2 na 3 rzucających palenie wraca po pewnym czasie do nałogu.
Palenie tytoniu jest bowiem uzależnieniem o charakterze psychogennym mającym związek ze sposobami zachowania, postawami zdrowotnymi i społecznymi oraz uzależnieniem o charakterze farmakogennym dotyczącym układu somatycznego i ośrodkowego układu nerwowego. Wzajemne nakładanie się obu rodzajów uzależnień występuje na ogół u każdego palacza, choć względna dominacja jednego z nich zależy w dużym stopniu od indywidualnych psychofizycznych cech osoby palącej. Jednakże u większości palaczy dominuje uzależnienie o charakterze farmakologicznym.
Najnowsze badania naukowe wskazują, że intensywne i długotrwałe palenie tytoniu może doprowadzić do silnego, także biologicznego uzależnienia od nikotyny. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrycme klasyfikuje uzależnienie od tytoniu jako "chorobę z nadużycia substancji", a Światowa Organizacja Zdrowia wpisała je na listę schorzeń w ostatniej, 10-tej rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów. Naczelny Chirurg USA w raporcie z 1988 roku stwierdza, że:
palenie papierosów lub innych rodzajów tytoniu prowadzi do narkotycznego uzależnienia; nikotyna, zawarta w wyrobach tytoniowych, jest przyczyną tego uzależnienia; uzależnienie psychogenne i farmakogenne, wyzwalane przez tytoń, jest porównywalne z uzależnieniem od heroiny, kokainy lub innych narkotyków.
Nikotyna jest substancją, która nawet w małych dawkach bardzo oddziaływuje na ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy. Czas między zaciągnięciem się papierosem a stymulacją ośrodków mózgowych przez nikotynę wynosi zaledwie 10 sekund. Udowodniono, że podobnie, jak w przypadku uzależnienia od narkotyków, alkoholu i pewnych leków, u nałogowych palaczy papierosów występują objawy tolerancji na określoną dawkę nikotyny, i tzw. zespołu odstawienia. Zwrócono też uwagę, że odsetek ludzi wracających do palenia jest bardzo wysoki oraz zbieżny w czasie i prawie taki sam, jak w przypadku narkomanów czy alkoholików. Z drugiej strony nawet nałogowe palenie tytoniu jest niemal powszechnie akceptowane, może dostarczać osobie palącej wiele pozytywnych fizjologicznych i psychospołecznych bodźców, nie prowadzi do szybkiego, ostrego zatrucia organizmu, a czas między rozpoczęciem abstynencji a ustąpieniem nieprzyjemnych dla ekspalacza objawów zespołu odstawienia na tyle długi, aby osłabić w nim wolę pozostania osobą niepalącą.

Typologia uzależnienia

Większość naukowców i terapeutów wskazuje na motywy palenia tytoniu jako istotny czynnik różnicujący charakter i stopień uzależnienia palaczy od tej używki. Badacze brytyjscy, opierając się na wymienionym wyżej rozróżnieniu na farmakogenny i psychogenny charakter uzależnienia od tytoniu, zebrali i pogrupowali najczęściej występujące motywy palenia:,br> Automatyczne (w sposób mechaniczny); Uzależnienie fizjologiczne; Relaksacja; Napięcie nerwowe; Frustracja; Dyskomfort psychiczny; Zmęczenie; Nuda; Stymulacja zmysłowa (wartości smakowe, zapachowe); Społeczne Kreacja osobowości; Rytualno-obyczajowe (cykliczne).
Wyróżnione subtypy motywów palenia występują na ogół w formie przemieszanej i z różnym natężeniem u każdego palacza oraz mogą służyć nie tylko do scharakteryzowania uzależnienia od tytoniu, ale także do wyróżnienia poszczególnych typów palaczy tytoniu. Bywają też bardzo przydatne przy wyborze metody odzwyczajania od użycia tytoniu.

Objawy odstawienia nikotyny:

U osób, które zaprzestały palenia rozwijają się zazwyczaj różne objawy tzw. zespołu odstawienia nikotyny. Objawy te ujawniają się już po kilku godzinach i trwają wiele tygodni lub nawet miesięcy. Czas trwania, natężenie i rodzaj tych objawów są w dużym stopniu zróżnicowane i zależą w zasadzie od indywidualnych, psychofizycznych cech osób, które przestały palić. Nic zatem dziwnego, że silne i przedłużające się objawy zespołu odstawienia nikotyny są główną przyczyną powrotu do nałogu.
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne definiuje objawy zespołu odstawienia nikotyny jako zaburzenia psychoorganiczne. Nagłe odstawienie nikotyny albo zmniejszenie jej dawki dostarczanej organizmowi wywoła w ciągu 24 godzin przynajmniej 4 z poniższych objawów:
głód nikotynowy (nieprzepartą chęć zapalenia papierosa); irytacje; stany lękowe; ogólne pogorszenie nastroju; trudności w koncentracji; niepokój; bezsenność; zmęczenie; obniżenie tętna; wzmożony apetyt oraz wzrost masy ciała.
Subiektywne i fizjologiczne objawy zespołu odstawienia rozpoczynają się zazwyczaj po 24 godzinach po zaprzestaniu palenia. Większość objawów subiektywnych nasila się po 48 godzinach, a w okresie następnych 3-4 tygodni ich natężenie stopniowo słabnie. Głód nikotynowy, najbardziej charakterystyczny objaw zespołu odstawienia, może się jeszcze utrzymywać przez kilka miesięcy. Podobnie, jak inne objawy zespołu odstawienia głód nikotynowy występuje z różnym nasileniem o różnych porach dnia. Najsłabszy jest zaraz po przebudzeniu, najsilniejszy wieczorem. Wzrost masy ciała jest innym stosunkowo częstym objawem zespołu odstawienia nikotyny, który może być przyczyną powrotu do nałogu palenia papierosów. Jednak nie we wszystkich badaniach zależność ta została potwierdzona.

Jak zmierzyć samemu stopień uzależnienia od nikotyny?

W celu stworzenia prostej i pewnej metody umożliwiającej lekarzom i palaczom ocenę uzależnienia od nikotyny, a w dalszej kolejności wybór metody leczenia odwykowego szwedzki naukowiec, dr Karl O. Fagerstrom opracował Kwestionariusz Tolerancji Nikotyny. Konstruując go oparł się na hipotezie, że uzależnienie od nikotyny zależy od:
częstości palenia papierosów; wielkości wchłanianej dawki nikotyny;
drogi podawania substancji uzależniającej; czasu podawania pierwszej dawki nikotyny po przebudzeniu; subiektywnej oceny przyjemności, jaką sprawia wypalenie pierwszego papierosa rano; liczby papierosów wypalonych w czasie pierwszych 2 godzin po przebudzeniu.
Za najważniejsze uznał kryteria związane z wypalaniem pierwszego papierosa po przebudzeniu, gdyż czynność ta zapobiega na ogół wystąpieniu objawów zespołu odstawienia po nocnej abstynencji. Kwestionariusz Tolerancji Nikotyny Fagerstroma znalazł szerokie zastosowanie w lecznictwie odwykowym, w szczególności w terapiach opartych na substytucji nikotyny, np. w formie gumy do żucia zawierającej nikotynę.

Jak zmierzyć samemu motywację do zaprzestania palenia tytoniu?

Obok typu i stopnia uzależnienia, kluczowym elementem rzucenia nałogu palenia tytoniu jest motywacja do zaprzestania palenia. Dr Nina Schneider z Uniwersytetu w Los Angeles opracowała prosty test dla osób palących pozwalający zorientować się im, jak mocna jest ich motywacja do rzucenia palenia. Jeśli, odpowiadając na poniższe pytania, częściej zakreślisz odpowiedź "Tak" niż "Nie", Twoje szansę na zerwanie z nałogiem palenia tytoniu są stosunkowo duże. W razie problemów powinieneś zwrócić się o pomoc do lekarza lub bliskich Ci osób. Jeśli częściej podkreślisz odpowiedzi "Nie", nie rezygnuj z rozważenia decyzji o zaprzestaniu palenia. Sprawdź, na które pytania udzieliłeś odpowiedzi przeczącej i spróbuj zastanowić się dlaczego tak jest. Miej świadomość, że jeśli zechcesz pokonać swoje słabości, musisz dokonać znacznych zmian w swoim życiu, szukać pomocy w środowisku rodzinnym lub wśród przyjaciół oraz konsekwentnie przestrzegać porad lekarskich.
1. Czy chcesz rzucić2. palenie tytoniu?
3. Czy decydujesz się na to z powodów osobistych, dla siebie samego czy też chcesz to zrobić4. dla kogoś innego, rodziny, przyjaciół itp.?
5. Czy podejmowałeś już próby rzucenia palenia?
6. Czy orientujesz się w jakich sytuacjach palisz najczęściej i dlaczego to robisz?
7. Czy mógłbyś liczyć8. na pomoc rodziny, przyjaciół, znajomych itp. gdybyś chciał rzucić9. palenie?
10. Czy członkowie Twojej rodziny są osobami niepalącymi?
11. Czy w miejscu. w którym pracujesz nie pali się?
12. Czy jesteś zadowolony ze swojej pracy i trybu życia, jaki prowadzisz?
13. Czy orientujesz się, gdzie i w jaki sposób szukać14. pomocy, gdybyś miał problemy z utrzymaniem abstynencji?
15. Czy wiesz, na jakie pokusy i trudności będziesz narażony(a) w okresie abstynencji?
16. Czy wiesz, w jaki sposób samemu poradzić17. sobie w sytuacjach kryzysowych?

Metody leczenia odwykowego

W ostatnich 30 latach wzrosło znacznie zainteresowanie nikotynowym lecznictwem odwykowym. Do stosowanych powszechnie, głównie w krajach zachodnich, metod odzwyczajania od palenia tytoniu należą:
1. Metody farmakologiczne, które funkcjonują w postaci: - tzw. zastępczej terapii nikotynowej w postaci nikotynowej gumy do żucia lub nikotynowych plastrów (16 czy 24 godzinnych prowadzących do przenikania nikotyny przez skórę),
- terapia awersyjna (np. podawanie azotanu srebra lub szybkie palenie dużej liczby papierosów), która polega na wywoływaniu negatywnych reakcji organizmu (wymiotów, nieprzyjemnego smaku lub zapachu) w trakcie palenia tytoniu.
- preparatów ziołowych i innych, które pomagają palaczom przełamywać2. potrzebę zapalenia papierosa, zmniejszają napięcie nerwowe, odświeżają jamę ustną, podwyższają poziom glukozy, zmniejszają apetyt itd.
3. Niektóre formy terapii habituralnej, w której droga do zaprzestania palenia tytoniu wiedzie poprzez zmianę nawyków palacza. Do najbardziej znanych form tej terapii należy palenie papierosów o niższej zawartości nikotyny lub używanie specjalnych filtrów zmniejszających jej stężenie, palenie papierosów ziołowych, unikanie sytuacji stymulujących do palenia itp.
4. Wieloetapowa terapia odwykowa oparta na samokontroli, w której zakłada się, że skuteczne zaprzestanie palenia tytoniu jest możliwe przede wszystkim przy udziale samego palacza pod warunkiem, że udzieli mu się stosownych porad oraz wsparcia terapeutycznego (medycznego, psychologicznego) i społecznego na określonym etapie leczenia odwykowego.
5. Psycho- i socjoterapii odwykowa
6. Hipnoza i akupunktura.

Informacja o stosowanych w Polsce lekach odwykowych:

Na polskim rynku w ostatnich latach zwiększa się liczba leków odwykowych. W latach siedemdziesiątych najczęściej stosowanym lekiem był "Tabex". Obecnie, do najpopularniejszych preparatów i urządzeń stosowanych w terapii odwykowej należą m.in:
Nikotynowa guma "Nicorette" (preparat omówiono szczegółowo poniżej)
Producent: Kabi Pharmacia, Szwecja.
Sprzedaż: Apteki.
Zastosowanie: Wyeliminowanie lub złagodzenie objawów zespołu odstawienia nikotyny poprzez jej kontrolowane dawkowanie.
Dawka: 2 i 4 mg nikotyny.
Sposób zażywania: Żucie.
Przeciętny okres leczenia: 3 miesiące.
Opakowanie: 30 sztuk i 105 sztuk.
Kapsułki "Nicofree"
Producent: Lane Produkt Ltd., Anglia.
Sprzedaż: Apteki.
Zastosowanie: Osłabienie uczucia głodu i łaknienia towarzyszącemu zaprzestaniu palenia, podwyższenie poziomu glukozy, działanie tonizujące.
Sposób zażywania: tabletki ziołowe.
Przeciętny okres leczenia: 4-5 tygodni.
Opakowanie: 30 sztuk.
Filtry "Venturi"
Producent: Venturi sp. z o.o., Polska.
Sprzedaż: Apteki.
Zastosowanie: Stopniowe zmniejszanie stężenia nikotyny i ciał smołowatych w organizmie palacza (filtr czerwony 0 15 proc., filtr pomarańczowy o 30 proc., żółty o 65 proc., biały o 95 proc.).
Sposób zażywania: Zakładane na papieros.
Przeciętny okres leczenia: np. 10 dni przy paleniu 20 papierosów dzień i użyciu białego filtra.
Opakowanie: 4 kolorowy komplet.
Iryski "Antinicotin"
Producent: Polfa.
Sprzedaż: Apteki.
Zastosowanie: zmiana smaku papierosa.
Paczka starcza przeciętnie na 1 dzień.

Zastępcza terapia nikotynowa - nikotynowa guma do żucia

Badania naukowe pokazały, że spośród wszystkich stosowanych dotychczas metod nikotynowej terapii odwykowej najlepsze rezultaty daje tzw. zastępcza terapia nikotynowa, czyli podawanie nikotyny w kontrolowanych dawkach, w formie gumy do żucia lub plastrów osobom, które zaprzestały palenia tytoniu.
Guma nikotynowa Nicorette(R) jest specyfikiem dostępnym od początku lat osiemdziesiątych na polskim rynku. Wiele tysięcy Polaków próbowało stosować ją, próbując zerwać z nałogiem palenia tytoniu. Niestety, nie zawsze rozumieli oni zasady zastępczej terapii nikotynowej. Zasady te rzadko omawiane są w polskiej prasie terapeutycznej i naukowej. Dlatego w naszej publikacji opisaliśmy je nieco szerzej.
Proces leczenia podzielony jest w terapii tego typu na dwa etapy:
1. Po całkowitym zaprzestaniu palenia, kiedy gwałtownie spada stężenie nikotyny w organizmie palacza, regularne podawanie nikotyny np. w formie gumy do żucia minimalizuje objawy głodu nikotynowego. W tym okresie pacjent uczy się także panować2. nad odruchami związanymi z uzależnieniem, uczy się, jak panować3. nad stresem, zdenerwowaniem i nudą.
4. 0d chwili, kiedy pacjentowi udało się skutecznie pokonać5. uzależnienie o charakterze psychogennym, rozpoczyna się drugi etap, który obejmuje stopniowe zmniejszanie dawki nikotynowej gumy do żucia aż do jej całkowitego wyeliminowania.
Nicorette stosuje się w postaci gumy do żucia z kilku powodów:
nikotyna jest łatwo przyswajalna z błony śluzowej jamy ustnej, ryzyko uzależnienia od gumy jest niewielkie, ponieważ w trakcie jej zażywania nie wzrasta ekstremalnie stężenie nikotyny we krwi tak, jak to ma miejsce w przypadku palenia papierosów, ryzyko zatrucia na skutek przypadkowego, niezamierzonego połknięcia gumy jest niewielkie, gdyż nikotyna jest silnie związana z żywicami jonowymiennym, żucie gumy stanowi w pewnym stopniu zachowanie zastępcze w stosunku do palenia papierosów, ponieważ podawanie nikotyny odbywa się także za pośrednictwem jamy ustnej.

Dawkowanie

Guma nikotynowa skutecznie zwalcza chęć zapalenia papierosa, nie powstrzymuje jednak palacza przed sięgnięciem po papierosa, jeśli powziął on już taki zamiar. W związku z tym zaleca się, aby pacjenci żuli gumę trzymając się ściśle określonych zasad, np. jeden kawałek w ciągu każdej godziny spaceru lub początkowo co najmniej 12 kawałków gumy dziennie, aby zapobiec wywołaniu objawów zespołu odstawienia. Ilość spożywanej gumy nikotynowej powinna być dobrana w zależności od stopnia uzależnienia pacjenta od nikotyny. Silnie uzależnieni palacze i ci, którym nie udało się zaprzestać palenia stosując 2 mg dawkę gumy powinni otrzymać 4 mg dawkę gumy Nicorette. Wszystkim pozostałym pacjentom zaleca się rozpoczęcie terapii od 2 mg dawki gumy do żucia.

Wskazania dotyczące dawkowania

W celu osiągnięcia maksymalnyeh korzyści ze stosowania gumy nikotynowej należy stosować odpowiednią technikę żucia. Zaleca się następujący sposób żucia:
aby uwolnić nieco nikotyny potrzebnych jest co najmniej 15 ruchów żujących, gdy pojawi się mrowienie w jamie ustnej, należy gumę umiejscowić pomiędzy policzkiem, a zębami i dziąsłami, gdy mrowienie ustąpi, należy ponownie rozpocząć żucie, każdy kawałek gumy nikotynowej Nicorette powinien być żuty przez około 20-30 minut, należy unikać spożywania płynów tuż przed i w czasie żucia, gdyż większość z nich zmienia pH śliny i w ten sposób zmniejsza wchłanianie nikotyny.

Zalecany okres leczenia

Palenie tytoniu jest mocno zakorzenionym zachowaniem, dlatego bardzo często dochodzi do ponownego rozpoczęcia palenia nawet po kilku miesiącach od zaprzestania. Zalecany okres stosowania przez pacjentów gumy nikotynowej zmienia się w zależności od wielu czynników. Należą do nich:
stopień motywacji pacjenta do zaprzestania palenia, rodzaj i natężenie towarzyszących sytuacji stresowych, zakres, rodzaj i intensywność dodatkowej pomocy o charakterze psychospołecznym udzielanej pacjentowi podczas leczenia.
Zaleca się, aby gumę nikotynową stosować co najmniej przez 3 miesiące przed jej stopniowym odstawieniem, leczenie należy przerwać, gdy spożycie gumy spadło do 1-2 kawałków dziennie. Nie powinno się stosować gumy dłużej niż przez rok.

Przeciwwskazania do leczenia

W pewnych okolicznościach nie należy stosować nikotynowej gumy do żucia. Ma to miejsce w przypadku: czynnej choroby stawu żuchwowo-skroniowego, niedawno przebytego zawału mięśnia serca, nadciśnienia tętniczego, chorób skurczowych naczyń, czynnej choroby wrzodowej, czynnego zapalenia przełyku, zapalenia błony śluzowej jamy ustnej lub gardła, ciąży i okresu karmienia piersią.
Choć ciąża stanowi przeciwwskazanie do zażywania gumy nikotynowej to zastępcza terapia nikotynowa stwarza mniejsze zagrożenie dla życia i zdrowego funkcjonowania płodu niż palenie papierosów. Palenie papierosów naraża zarówno matkę, jak i płód na działanie tlenku węgla i nikotyny w większym stężeniu niż ma to miejsce w wypadku zastosowania zastępczej terapii nikotynowej. Ponadto, szybkie wchłanianie nikotyny z papierosa doprowadza do wytworzenia znacznie wyższych stężeń nikotyny w naczyniach mózgowych i innych narządach oraz wywołuje silniejsze objawy fizjologiczne. Tak więc, w przypadku silnie uzależnionych kobiet w ciąży palących papierosy, korzyści związane ze stosowaniem zastępczej terapii nikotynowej są zdecydowanie większe niż w przypadku palenia papierosów.
Porady lekarskie w zastępczej terapii nikotynowej
1. Należy wyjaśnić2. pacjentowi, jaką rolę nikotyna spełnia w procesie palenia tytoniu, a w szczególności na czym polega jej działanie utrudniające zaprzestania palenia. Nicorette nie daje tej satysfakcji, co palenie tytoniu, ale może zapobiec wystąpieniu objawów zespołu odstawienia nikotyny. Zalecenia dotyczące odzwyczajania od palenia powinny zawierać3. przede wszystkim ustalenie dokładnej daty zaprzestania palenia, a dopiero potem daty rozpoczęcia zażywania gumy Nicorette.
4. Należy wyjaśnić5. pacjentowi na czym polega i jak może przebiegać6. proces zaprzestania palenia tytoniu w zastępczej terapii nikotynowej (tzn. omówione wyżej postępowanie 2-etapowe). Guma nikotynowa ma zastosowanie jako alternatywne źródło w okresie, gdy pacjent stara się zmienić7. swoje przyzwyczajenia związane z nałogiem.
8. Należy zapoznać9. pacjenta z właściwą techniką żucia gumy. Każdy kawałek gumy powinien być10. przez 20-30 minut powoli żuty. Zbyt szybkie żucie może spowodować11. wystąpienie objawów ubocznych takich, jak:
podrażnienie śluzówek jamy ustnej i gardła, czkawkę lub zawroty głowy.
Ważne jest też, aby uprzedzić12. pacjenta o nietypowym smaku gumy. Na początku guma będzie drażniła nieco błonę śluzową jamy ustnej i podniebienia, jednakże objawy te powinny szybko ustąpić13. .
14. Dawkowanie gumy Nicorette to w przybliżeniu 1 kawałek gumy w ciągu godziny oraz zawsze wtedy, gdy pojawi się chęć15. zapalenia. Zazwyczaj pacjenci żują od 12 do 16 kawałków gumy dziennie. W sytuacjach, w których dochodzi z reguły do zwiększonego zapotrzebowania na nikotynę, należy także zwiększyć16. podaż gumy do żucia. Kwestionariusz Tolerancji Nikotyny opracowany przez dr Fagerstroma może ułatwić17. ustalenie właściwych dawek Nicorette. Guma zawierająca 2 mg nikotyny powinna być18. zażywana przez pacjentów o niskim stopniu uzależnienia (6 i mniej punktów w skali kwestionariusza), podczas gdy pacjenci silnie uzależnieni (7 i więcej punktów) powinni otrzymywać19. gumę w 4 mg dawkach.
20. Należy pacjentowi wyjaśnić21. , że zaprzestanie palenia tytoniu nie jest łatwe nawet przy pomocy gumy nikotynowej. Uzależnienie od nikotyny jest złożoną funkcją zależności farmakologicznej i psychogennej, natomiast zastępcza terapia nikotynowa pomaga palaczowi wyleczyć22. się jedynie z uzależnienia o charakterze farmakogennym. Mimo zażywania zgodnie z zaleceniami gumy nikotynowej pacjent może więc wciąż odczuwać23. silną chęć24. zapalenia papierosa. Jest rzeczą bardzo ważną, aby pacjent wiedział, czego może oczekiwać25. po zastępczym leczeniu nikotynowym.
26. Ponowne rozpoczęcie palenia tytoniu jest bardzo częste, szczególnie w pierwszych 3 miesiącach leczenia. W tym okresie trzeba w sposób niezwykle intensywny zachęcać27. pacjenta do regularnego zażywania gumy nikotynowej. Guma powinna być28. stale pod ręką. Po 3 miesiącach pacjenci zażywający gumę powinni stopniowo ograniczać29. jej ilość30. aż do całkowitego odstawienia. Jednakże, zażywanie gumy nikotynowej dozwolone jest w niektórych przypadkach przez rok (nie dłużej), jeśli ma to zapobiec powrotowi do nałogu.
31. Częste kontakty pacjenta z lekarzem zwiększają szansę odniesienia sukcesu. Pacjenci powinni być32. badani po 1 tygodniu, 2 tygodniach, po miesiącu, 2 miesiącach i po 3 miesiącach, i za każdym razem, poza rutynowym badaniem klinicznym, zachęcani do zaprzestania palenia.
33. Guma nikotynowa nie stanowi konkurencji dla innych metod leczenia z uzależnienia od nikotyny. Wręcz odwrotnie, guma ta w połączeniu z innymi metodami mającymi na celu w szczególności leczenie psychospołecznego uzależnienia daje najlepsze rezultaty.
Skuteczność zastępczej terapii nikotynowej
Większość badań klinicznych wykazała, że nikotynowa guma do żucia Nicorette pomaga rzucić palenie tytoniu. Stwierdzono, że wskaźniki abstynencji nikotynowej w krótkotrwałej (od 3 do 6 tygodni) kuracji odwykowej, stosowanej w przypadku osób słabiej uzależnionych od nikotyny, wahają się od 27 do 89 proc., a w kuracji długotrwałej (od 6 miesięcy do roku) wynoszą 27 proc. Okazało się również, że najlepsze wyniki daje tzw. terapia skojarzona, prowadzona np. z zastosowaniem jakiejś formy psycho- lub socjoterapii. Niemniej, skuteczność leczenia głodu nikotynowego za pomocą gumy Nicorette zależy od wielu czynników, z których do najważniejszych należą:
stopień motywacji pacjenta do zaprzestania palenia tytoniu, stopień uzależnienia pacjenta od nikotyny, wybór właściwej dawki podawanej zastępczo nikotyny, sposób opieki i kontroli pacjenta w trakcie leczenia podstawowego, doświadczenie zespołu terapeutycznego.
Zasady minimalnej interwencji nikotynowej
W ostatnich latach szczególną uwagę zwraca się na populacyjne efekty wdrażania tzw. programu minimalnej interwencji antynikotynowej. Polega on na włączeniu do kampani antynikotynowej sieci lecznictwa podstawowego oraz całego środowiska lekarskiego, przede wszystkim tzw. lekarzy pierwszego kontaktu z pacjentem. Ich zadanie jest bardzo proste. National Cancer Institute w USA streszcza je w postępowaniu z pacjentem do czterech "a" (ask - pytać, czy pacjent pali, advise - udzielić każdemu palaczowi rady, aby przestał palić, assist - wspomagać w pierwszym okresie abstynencji, udzielać pomocy np. farmakologicznej, psychoterapeutycznej itp., arrange follow up - ustalać terminy kontrolnych spotkań, monitorować skuteczność programu). Aby program ten mógł być skuteczny, powinien zostać włączony na stałe do praktyki lekarskiej i założeń lecznictwa podstawowego i otwartego. Główny ciężar odpowiedzialności za jego realizację spada na lekarzy i średni personel medyczny, którzy, jak się szacuje, w ciągu roku stykają się z co najmniej 70% palących pacjentów. I chociaż skuteczność tego programu szacuje się tylko na około 4%, przynosi wymierne zdrowotne i społeczno-ekonomiczne korzyści w populacjach, gdzie rozpowszechnienie palenia tytoniu jest duże, a sieć lecznictwa podstawowego rozbudowana. Do krajów takich należy i Polska.
Program ten nie jest, rzecz jasna, wolny od wad. Na poziomie relacji pacjent-lekarz podstawowe przeszkody uniemożliwiające skuteczne oddziaływanie na osobę palącą w kierunku porzucenia przez nią nałogu ograniczają się do następujących spraw:
brak zainteresowania lub motywacji do leczenia odwykowego ze strony pacjenta, brak zainteresowania, motywacji, wiedzy lub doświadczenia ze strony lekarza w dziedzinie poradnictwa i terapii odwykowej, porady terapeutyczne udzielane przez lekarza są z innych niż wymienione powyżej powodów nieskuteczne (np. brak odpowiedniego wyposażenia i oprzyrządowania, brak leków odwykowych, brak materiałów oświatowozdrowotnych itp.).
Porady dla osób rzucających palenie
Przed podjęciem decyzji o zaprzestaniu palenia
1. Staraj się myśleć2. o porzuceniu palenia tytoniu w sposób pozytywny, choć3. realistyczny. Nie jest łatwo podjąć4. taką decyzję i przy niej wytrwać5. , ale jest to z pewnością możliwe i korzystne. Ciebie na to stać6. , masz w sobie dostatecznie dużo silnej woli i możesz liczyć7. na pomoc rodziny i przyjaciół.
8. Nigdy nie wmawiaj sobie, że możesz rzucić9. palenie w każdej chwili. Lepiej powiedzieć10. sobie "Nie jest łatwo przestać11. palić12. , ale ja chcę i mogę to zrobić13. " i utrwalić14. to przekonanie. Wówczas przypadkowe zapalenie papierosa. np. w sytuacji głębokiego stresu, nie wzbudzi w Tobie aż tak wielkich wątpliwości co do siły Twojego charakteru, aby podważyć15. raz podjętą decyzję. Większość16. palaczy przestała palić17. na dobre po kilku próbach..
18. Zanim zdecydujesz się rzucić19. palenie zapakuj swoją paczkę papierosów w świąteczny papier, aby przypominała gwiazdkowy prezent. Kiedy chcesz zapalić20. , rozpakuj paczkę z papieru, a na jego brzegu opisz, co w tym momencie robisz, co odczuwasz i dlaczego zapalenie papierosa jest teraz tak ważne dla Ciebie. Rób to z każdą paczką papierosów przez najbliższe dwa tygodnie aż do chwili, kiedy nabierzesz przekonania, że już wiesz dlaczego i w jakich sytuacjach najczęściej palisz.
21. Wówczas spróbuj podsumować22. - najlepiej w formie pisemnej - dlaczego, w jakich sytuacjach i w czyim towarzystwie zazwyczaj to robisz oraz zastanowić23. się, jak w inny sposób zaspokoić24. swoje potrzeby.
25. Spróbuj, też sporządzić26. listę powodów, dla których chciałbyś rzucić27. palenie. Weź pod uwagę swoje zdrowie i zdrowie swojej rodziny, ekonomiczne koszty palenia, zastanów się czy paląc tytoń nie sprawiasz przykrości bliskim Ci osobom, czy nie zwracają Ci one uwagi na nieprzyjemny zapach Twoich ubrań i widok pożółkłych palców. Na tydzień przed podjęciem decyzji 0 zaprzestaniu palenia przeczytaj tę listę każdego wieczoru zanim pójdziesz spać28. .
29. Nie opróżniaj popielniczek z papierosów. Dzięki temu będziesz mógł zorientować30. się, ile papierosów wypalasz w ciągu dnia i jak nieprzyjemny jest widok i zapach niedopałków papierosów.
31. Sprawdź na opakowaniu, ile ciał smolistych i nikotyny zawierają papierosy, które zazwyczaj palisz. Co tydzień zmieniaj markę palonych papierosów na taką, która zawiera mniej tych substancji. Pamiętaj jednak, że nie ma bezpiecznych papierosów i że intensywne i długotrwałe palenie papierosów o mniejszej zawartości substancji szkodliwych nie jest obojętne dla Twojego zdrowia.
32. Nie gromadź papierosów. Kolejną paczkę papierosów kupuj dopiero wtedy, kiedy nie będziesz miał co palić33. . Nigdy nie kupuj papierosów w kartonach.
34.
Na parę dni przed rzuceniem nałogu

35. Staraj się nie nosić36. papierosów ze sobą do pracy lub do domu. Trzymaj je z dala od siebie. Pozostaw je, przynajmniej na parę godzin każdego dnia, pod czyjąś opieką lub schowaj i zamknij na klucz.
37. Nie noś ze sobą zapałek lub zapalniczki.
38. Wydziel dla siebie ustronne miejsce do palenia. Jeśli lubisz palić39. w obecności innych, staraj się palić40. papierosy sam, jeśli wolisz palić41. w samotności, szukaj obecności innych osób, w szczególności niepalących.
42. Nigdy nie pal, kiedy siedząc wygodnie w fotelu czytasz gazetę lub książkę albo oglądasz telewizję.
43. Staraj się nie palić44. po sutym posiłku lub kiedy pijesz kawę lub alkohol.
45. Sporządź krótką listę przedmiotów, na których kupno na co dzień Cię nie stać46. , a które chciałbyś mieć47. lub podarować48. komuś, kogo lubisz. Oblicz, ile pieniędzy musiałbyś wydać49. na każde z nich i ile wydajesz na papierosy. Wówczas zastanów się, które z upragnionych przedmiotów chciałbyś kupić50. w pierwszej kolejności i czy Cię będzie na to stać51. już po kilku tygodniach oszczędzania, jeśli rzucisz palenie. Bądź pewien, że wydając pieniądze zaoszczędzone na papierosach na upragniony prezent nie wyrzucisz ich w błoto. Pomyśl o swoim zdrowiu i radości, którą sprawisz sobie lub swoim przyjaciołom miłym prezentem.
52. Starannie wybierz dzień, kiedy chciałbyś rzucić53. palenie. Czasami dobrze zdecydować54. się na to w czasie choroby, kiedy palenie tytoniu jest przeciwwskazane, innym razem w trakcie pobytu na urlopie, kiedy starasz się nabrać55. sił i kondycji fizycznej po okresie wytężonej pracy.
56. Zwróć57. się do osób Ci najbliższych o pomoc. Powiedz im, że zdecydowałeś się przestać58. palić59. i kiedy masz zamiar to zrobić60. . Przedstaw im w miarę szczegółowy plan swoich działań i przedyskutuj go z nimi. Załóż się z przyjacielem, najlepiej w obecności innych osób, że przestaniesz palić61. w określonym dniu lub namów kogoś, aby zerwał z nałogiem razem z Tobą. Lepiej to zrobić62. w formie deklaracji pisemnej.
63. Zdecyduj się, czy masz zamiar rzucić64. palenie od razu czy też będziesz to robił stopniowo. Jeśli krok po kroku, to staraj się radykalnie zmniejszyć65. liczbę palonych papierosów możliwie szybko, najlepiej w ciągu kilku dni. Gdy dojdziesz do 5 papierosów dziennie, spróbuj podjąć66. decyzję o zaprzestaniu palenia. Cały proces powinien trwać67. nie dłużej niż dwa tygodnie.

W dniu podejmowania decyzji

68. Zaplanuj sobie dokładnie dzień zerwania z nałogiem. Staraj się być69. w tym dniu jak najbardziej zajęty, nie rezygnuj jednak z pewnej formy relaksu. Idź do kina lub do teatru, zorganizuj sobie wycieczkę rowerową, idź na długi spacer.
70. Wyrzuć71. wszystkie papierosy nagromadzone w domu i pracy, z widocznych miejsc usuń popielniczki, zapałki i zapalniczki.
72. Zadbaj o czyste i świeże otoczenie w domu i pracy. Aby pozbyć73. się zapachu papierosów wyczyść74. swoje ubrania, siedzenia w samochodzie, narzuty na fotele i kanapy w mieszkaniu. Regularnie wietrz pomieszczenia, w których bywasz najczęściej. Umieść75. w nich kwiaty lub odśwież je dezodorantem o delikatnym zapachu.
76. Pamiętaj, że nadmierne picie alkoholu osłabia Twoją wolę.

Pierwsze dni po zaprzestaniu palenia

77. Zaraz po zaprzestaniu palenia odwiedź swojego dentystę i poinformuj go, na co się zdecydowałeś; wylecz swoje zęby, usuń z nich kamień i osad tytoniowy. Poproś o zarekomendowanie właściwej pasty do zębów lub żelu. Żuj gumę lub jedz cukierki o smaku miętowym, eukaliptusowym itp., które odświeżą Ci oddech. Płucz usta naparami z ziół.
78. W sytuacjach, w których zazwyczaj sięgałeś papierosa staraj się mieć79. ręce czymś zajęte. Rób to, co najbardziej lubisz: graj na jakimś instrumencie, rysuj, rób na drutach, układaj puzzle, majsterkuj itp.
80. Zmień swój rozkład dnia codziennego tak, aby zerwać81. z nawykami i sytuacjami, w których zazwyczaj paliłeś tytoń. Staraj się wypełnić82. swój wolny czas i chwile, kiedy jesteś poddany stresowi czynnościami, które lubisz wykonywać83. . Po posiłku wstań od stołu, umyj zęby i idź na spacer, nie siadaj przez jakiś czas w swoim ulubionym fotelu, chodź wcześnie spać84. , przed snem weź do ręki gazetę lub książkę, swoje ulubione czynności wykonuj w innych miejscach i w inny sposób niż dotychczas.
85. Stosuj techniki relaksacji. Wdychaj i wydychaj powietrze powoli, licząc do pięciu. Rano i wieczorem zrób 10 głębokich oddechów, ostatni wstrzymaj na czas zapalenia zapalki. Po nim zgaś zapałkę, pomyśl, że to papieros i rozgnieć86. ją w spodeczku. Wykonuj proste ć87. wiczenia fizyczne, kontrolując przy tym pracę swojego serca i płuc. Kup sobie ciśnieniomierz i dokonuj regularnych pomiarów ciśnienia.
88. W pierwszych dniach po zaprzestaniu unikaj palenia w miejscach; w których palenie tytoniu jest dozwolone takich, jak kawiarnie, restauracje, przyjęcia, na których zwykle pali się tytoń.
89. Mimo, że już nie możesz wytrzymać90. bez papierosa, poczekaj z tym przynajmniej przez 3 minuty. W tym czasie zadzwoń do przyjaciela lub kogoś, kto niedawno rzucił palenie i porozmawiaj z nim o tym, w jaki sposób mógłbyś pokonać91. swoje słabości. Bądź pewien, że już po kilku lub kilkunastu minutach silna potrzeba zapalenia papierosa zmniejszy się na tyle, abyś mógł sobie z tym na razie poradzić92. . Spróbuj to sprawdzić93. z zegarkiem w ręku.
94. Jeśli zaczną występować95. w Ciebie objawy głodu nikotynowego (silna potrzeba zapalenia papierosa, podenerwowanie, niepokój, drażliwość96. , zmniejszona zdolność97. koncentracji, niewielki ból głowy lub brzucha) lub jesteś w stanie depresji, należy powiadomić98. o tym lekarza i poprosić99. go o radę. Być100. może, w celu przełamania głodu nikotynowego, przepisze Ci on gumę do żucia zawierającą nikotynę. Zwróć101. się też do rodziny i przyjaciół, aby wspomogli Cię w tym trudnym okresie. Kaszel, który może nasilić102. się u Ciebie po rzuceniu nałogu jest tylko przejściową reakcją, która świadczy o oczyszczaniu się Twoich płuc. Bądż dobrej myśli, najsilniejsze objawy głodu nikotynowego nie trwają długo (1-2 tygodnie), masz duże szanse, aby się z nim uporać103. .
104. Jeśli ostatecznie rzuciłeś palenie i masz dostatecznie dużo silnej woli, aby wytrwać105. w swoim postanowieniu nie ryzykuj i nie pal okazjonalnie. Czasami grozi to powrotem do nałogu.
106. Po rzuceniu palenia unikaj lub ogranicz - przynajmniej przez pierwszych 6 miesięcy - spożycie wysokokalorycznych produktów żywnościowych, potraw i napojów, przede wszystkim mięsa, wędlin, tłuszczów zwierzęcych, cukru i produktów słodzonych. W tym czasie nie pij dużo piwa oraz mocnej kawy i herbaty. Pij natomiast dużo wody mineralnej i soków owocowych. Staraj się wprowadzić107. do swojej codziennej diety więcej tłuszczów roślinnych i potraw rybnych, jedz dużo świeżych i soczystych owoców oraz surówek warzywnych. Nie pojadaj między głównymi posilkami.