Czy kultura Polska jest kulturą europejską ?
Kultura jako całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, narodu bądź epoki zaznaczyła swą obecność także na ziemiach polskich, choć powstała ona nie tylko na swojej podstawowej, własnej i samodzielnie tworzącej się bazie, ale także na hellenistyczno-łacińsko-chrześcijańskiej. Czynnikiem niewątpliwie kształtującym było położenie naszego państwa w środkowej Europie co miało decydować o pewnym pośrednictwie między wschodem a zachodem Europy.
Dokładnie Polska znajduje się między 54 50’N (Przylądek Rozewie) a 49 00’N (szczyt Opołomek w Bieszczadach) i 14 07’E (Odra k. Cedyni) a 24 08’E (Bug koło Strzyżowa).
Ok. 1300 r. p.n.e. ukształtowała się na naszych ziemiach kultura łużycka, której plemiona dość powszechnie uważane są za bezpośrednich przodków Słowian. W VII-IV wieku p.n.e. wielkie osiedla obronne (Biskupin). W IV-III wieku p.n.e. rozpoczęły się silne wpływy Celtów osiadłych na południu ziem polskich. W II-III wieku n.e. istniały silne kontakty z rzymskimi prowincjami naddunajskimi (szlak bursztynowy). W V-VI wieku wędrówki dużej części ludności słowiańskiej spowodowały jej znaczny odpływ z ziem polskich. Od wieku VII nastąpiła stabilizacja i rozwój gospodarczy m.in. rozwinęło się rzemiosło, handel dalekosiężny.
Ok. 960 roku władzę objął Mieszko I (dynastia Piastów), który w 966 r. przyjął chrzest, co było znacznym postępem w dziejach kultury polskiej. Zjednoczył on także większość ziem etnicznie polskich.
Do znacznej potęgi i międzynarodowego znaczenia podniósł Polskę Bolesław Chrobry. Za jego panowania powstało arcybiskupstwo w Gnieźnie. Również za jego panowania, choć można by już uznać czasy Mieszka I i chrzest w 966 r., zaczęła się tworzyć konfrontacja jak i antagonizm kultury rodzimej z kulturą obcą.
Wpływ na naszą kulturę miały niszczące najazdy mongolskie, pruskie, litewskie i jaćwieskie oraz osadzenie na Ziemi Chełmińskiej Krzyżaków. Rozwój kulturalny znalazł wyraz m.in. w założeniu uniwersytetu w Krakowie, w 1364 roku. Za panowania Zygmunta Augusta rozwinęła się natomiast reformacja, sztuka Odrodzenia, literatura i nauka. Duży wpływ miały także rozbiory Polski w 1772, 1793 i 1795 r., które w znacznym stopniu ograniczały rozwój naszej rodzimej, opartej na tradycji, oryginalnej kultury. Wówczas wielki wpływ na odrodzenie społeczeństwa miała literatura Oświecenia (m.in. publicystyka polityczna – H. Kołłątaj, S. Staszic i inni). Bardzo dużo rodzima kultura polska utraciła przez I i II wojnę światową, gdzie hitlerowcy i Rosjanie prowadzili politykę eksterminacyjną (zbrodnie hitlerowskie i stalinowskie 1939-1945), wymierzoną początkowo przeciw inteligencji, działaczom społecznym, artystom, potem rozciągniętą na całe społeczeństwo.
Literatura natomiast jest również nieodzowną cząstką kultury każdego narodu. Początki piśmiennictwa w Polsce sięgają X w. i wiążą się z kształtowaniem państwa po przyjęciu chrześcijaństwa w obrządku rzymskokatolickim. Rozwijało się ono pod wpływem doraźnych potrzeb rel-kościelnych i polit., co zdecydowało o jego dwujęzyczności (łacina i polski). Początkowo górowało piśmiennictwo w języku łac. (pisarze tzw. przełomu renesansowego – historyk Jan Długosz, pisarz polit. J Ostroróg). Od połowy XVI w. do pocz. nastąpił rozwój polskiego języka literackiego. Do najwybitniejszych pisarzy owego okresu należeli M. Rej, M. Sęp Szarzyński, P. Skarga; sławę największego polskiego poety renesansu zdobył J. Kochanowski. Warto tu zaznaczyć, że kształcił się on w Królewcu i we Włoszech.
Wykształciła się także poezja ariańska, gdzie jednym z głównych przedstawicieli jest A. Morsztyn. W następnych epokach wyróżnili się m. in.: Eliza Orzeszkowa, B. Prus, M. Konopnicka, H. Sienkiewicz ,
S. Żeromski, Cz. Miłosz, K.I. Gałczyński, W. Szymborska, i inni, gdzie wielu z nich kształciło i rozwijało swoje umiejętności w salach wykładowych Włoch, Francji itd.
W kształtowaniu dóbr kulturalnych pojawia się także sztuka.
Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa Polska weszła w orbitę wpływów sztuki zachodniej. Z epoki przedromańskiej najstarsze ślady zachowały się w Wiślicy i Krakowie, z końca IX lub pocz. X w.; pozostałości kaplic w formie rotund i budowli pałacowych z X i XI w. w Krakowie, Płocku, Przemyślu. W XI i XII w. zbudowano liczne romańskie katedry kamienne (Gniezno, Poznań, Kraków). W pierwszej połowie XIII w. powstała grupa kościołów cysterskich, łącząca cechy romańskie i gotyckie (Wąchock, Koprzywnica, Sulejów).
W XIII – XVI w. rozwijała się sztuka gotycka; wznoszono kościoły bazylikowe (Wrocław, Gniezno, Poznań), rozwijało się budownictwo mieszczańskie; wznoszono liczne zamki obronne (Bolków, Chęciny) na pn. ziemiach zamki krzyżackie (Malbork). Rozwinęło się snycerstwo ( Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie). W XIV i XV w. kwitło malarstwo tablicowe (Kraków, Śląsk), następnie malarstwo ścienne (Siedlęcin, Lublin).
Formy renesansu na początku XVI w. przynieśli Włosi, m.in. Franciszek Florentczyk i B. Barecci (pałac z dziedzińcem arkadowym i kaplica Zygmuntowska na Wawelu), W ciągu XVI i I poł. XVII w. wykształciły się swoiste cechy polskiego renesansu (np. attyka), w połączeniu z wpływami włoskimi i niderlandzkiego manieryzmu; uwidoczniło się to głównie w architekturze świeckiej (zamek w Baranowie, ratusze w Poznaniu i Tarnowie). Na wzór miast z wł. Bastionowymi fortyfikacjami został załozony Zamość (B. Morondo). Wysoki poziom osiągnęła w XVI i I poł. XVII w. rzeźba nagrobkowa (G.M. Padorano, J. Michałowicz z Urzędowa, Sonti Gucci) oraz malarstwo miniaturowe (Mistrz Kodeksu Behema), ścienne (Grębień) i sztalugowe ( M. Kober, T. Docabella, B. Strobel). W okresie baroku najwybitniejszym architektem był Tylman z Gomeren; dominowały formy rzymskiego baroku, później rokoka, przeniesionego z Francji i Saksonii (pałace w Warszawie, Radzyniu Podlaskim).Drugą połowę XIX w. cechował rozkwit realistyczno-romantycznego malarstwa historycznego (Matejko, Grottger), batalistycznego (J. Kossak).
Ludzie w/w doprowadzili do rozkwitu kultury i sztuki w naszej ojczyźnie. Wielu z nich kształciło się u mistrzów pochodzących z Włoch, Niemiec, Francji i opierało się na kulturze Wschodu i Zachodu. Jeden z ówczesnych artystów pisał „W mojej ojczyźnie nowy duch ogarnia poetów i artystów. Coraz uważniej zwracają oczy ku Ziemi, w naturze szukając wzorów dla swoich dzieł, w ludzkich myślach i sercach podniety. Studiują także stare greckie rzymskie księgi, uczą się na starożytnych posągach, jak zgodnie z naturą odtwarzać kształt ludzkiego ciała, radość i niepokój ludzkiego oblicza”.
Podczas tych wszystkich przemian powstawała także muzyka.
Wcześnie powstały pieśni łac. o rodzimych świętych. Za granicą muzykę polską rozsławili: J. Różycki, K. Ogiński, J. Elsner, S. Moniuszko, M. Karłowicz, K. Szymanowski, F. Chopin.
Biorąc pod uwagę w/w dowody i przytoczone fakty możemy stwierdzić, że jedną z podstaw potęgi każdego państwa i wielkości każdego narodu jest jego kultura we wszystkich przejawach (nauka, literatura, sztuka, obyczaj, życie polityczne i społeczne, wreszcie kultura materialna). Wielu polskich przedstawicieli powyższych dziedzin pobierało nauki u wielkich znakomitości – nie tylko polskich, ale i zagranicznych, aby potem rozsławiać imię Polski w różnych kulturach europejskich. Należy tu wymienić wielkiego polskiego astronoma M. Kopernika i M. Curie-Skłodowską. Z kultury tej czerpać mogło państwo i naród siły ożywcze dla dalszego rozwoju swej twórczości zarówno umysłowej jak i materialnej; bez niej nastąpiłby zastój i upadek tej twórczości lub grożne dla narodu i państwa poddanie się kulturze obcej. Kultura pozwala wytworzyć narodowi własne, indywidualne cechy, różniące je od innych państw i narodów; ona wreszcie chroni i naród i państwo przed wpływami obcymi, zmierzającymi do podważenia bytu państwa i zatarcia odrębności narodowej, a pozwala z kultur obcych wybierać prawdziwie cenne ich zdobycze. Im starszą i wyżej rozwiniętą kulturę posiada państwo i naród, tym pewniejsze są podstawy ich bytu, tym skuteczniej bronić się one mogą w chwilach niebezpieczeństw. Wysoki poziom nauki i rozwój literatury zabezpiecza narodowi niezależność myśli i niesie za sobą wyrobienie i piękno języka; dzięki nim wytwarza się w narodzie i państwie wspólny kręg pojęć i wspólny sposób myślenia. Rozkwit sztuki daje wreszcie wyraz skarbom piękna drzemiącym w duszy narodu. Dzięki zaś trwającym przez wieki przejawom nauki, literatury i sztuki oraz wspólnej przeszłości politycznej w ramach jednego państwa tworzy się wspólna tradycja, która łączy naród w teraźniejszości i wiąże go z przeszłością, tradycja jest jedną z nieodzownych podstaw kultury narodowej. Toteż tylko wielowiekowa praca może zapewnić prawdziwie własną i prawdziwie piękną , wielką kulturę. Tysiącletnia praca kulturalna narodu i państwa polskiego zapewniła dzisiejszej Polsce własną, wysoką kulturę. Czerpaliśmy w ciągu tych wieków siły zarówno z własnego ducha, jak i z ożywczych źródeł wielkiej kultury zachodniej, łacińskiej. Pierwiastek rodzimy polski, i pierwiastek zachodni, łaciński, przyniesiony do nas wraz z chrześcijaństwem, a wzmocniony w ciągu wieków przez stykanie się i korzystanie z kultur wielkich narodów zachodnich, stopiły się w naszej kulturze w jedną całość i nadały jej odrębny , własny charakter. Dzięki temu kultura polska była w czasach porozbiorowych najsilniejszym puklerzem chroniącym nas od wchłonięcia przez zaborców. Dalszy rozwój i rozkwit tej kultury jest nieodzownym warunkiem tego, by Polska mogła swe stanowisko utrwalić pomiędzy wielkimi narodami świata. Pierwsze kroki ku temu zostały poczynione. Od 1994 r. Polska jest stowarzyszona z Unią Europejską i konsekwentnie dąży do uzyskania statusu członkowskiego w tej organizacji.
Uczestnictwo w UE w przyszłości przyniesie naszemu krajowi różnorodne korzyści, ale będzie też wymagało poważnych wysiłków i dostosowań.