Konferencje Wielkiej Trójki

Uchwalenie przez kongres USA ustawy Lend-lease Act z marca 1941r., która zezwalała na dostarczanie broni tym państwom, których bezpieczeństwo wiązałoby się z bezpieczeństwem Stanów Zjednoczonych oraz ogłoszenie przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone zasad Karty Atlantyckiej można uznać za początek formowania Wielkiej Koalicji antyfaszystowskiej, będącej swoistym zjednoczeniem wielu narodów. Liczba państw związanych z Koalicją wynosiła pod koniec wojny 52. Niewątpliwie jednak w najbardziej istotnych sprawach liczył się głos Wielkiej Trójki: prezydenta USA – Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii – Winstona Churchilla i dyktatorskiego przywódcy Związku Radzieckiego – Józefa Stalina. Decydując o najważniejszych sprawach dotyczących przebiegu wojny oraz jej skutków podejmowali oni decyzje podczas osobistych konferencji. W czasie wojny doszło do trzech spotkań Wielkiej Trójki – w Teheranie (28 XI - 1 XII 1943), Jałcie na Krymie (4 - 11 II 1945) i Poczdamie (17 VII - 2 VIII 1945). Przywódcy Wielkiej Trójki byli przeświadczeni, że dominująca pozycja militarna dała im prawo do decydowania o wszystkich kwestiach w sposób arbitralny. Dlatego decyzje zapadające na wyżej wspomnianych konferencjach były podejmowane, na ogół, bez uwzględnienia opinii zainteresowanych krajów.
Podczas spotkania w Teheranie poruszono wiele istotnych spraw traktujących o przebiegu dalszych działań wojennych i zaczęto powoli ogólnie rysować kształt powojennej Europy. Znamienne jest to, iż Wilka Brytania i USA próbowały doprowadzić do wcześniejszego zebrania Wielkiej Trójki, jednakże Stalin wymigiwał się od tego, czekając na znaczące zwycięstwa Armii Czerwonej.
Jeśli chodzi o sprawę polską, doszło w Teheranie do wstępnego ustalenia granic kraju. I tak zachodnia granica ma opierać się na linii Odry, z włączeniem Opolszczyzny, Gdańska, Warmii i Mazur. Niemcy zostaną wysiedleni poza tę granicę. Pogranicze wschodnie natomiast stanowić ma linia Curzona (od Sokala do Karpat), jednakże Lwów pozostanie po stronie polskiej.
W stosunku do Niemiec powtórzono niejako postanowienie z Casablanki (gdzie spotkali się Churchill i Roosevelt) o prowadzeniu z nimi wojny do ostatecznego zwycięstwa i ich bezwarunkowej kapitulacji. Decyzja ta dotyczyła właściwie wszystkich państw osi.
Innymi istotnymi sprawami, którymi zajęła się Wielka Trójka były m.in. uzgodnienie daty i miejsca utworzenia drugiego frontu, przystąpienie ZSRR do wojny przeciwko Japonii, szeroka pomoc dla partyzantów jugosłowiańskich będących pod wodzą Tito oraz utworzenie po zakończeniu wojny międzynarodowej organizacji w demokratyczny sposób stojącej na straży pokoju.
Jeśli chodzi o drugi front to miał on powstać w maju 1944 roku w Normandii, we Francji. Postanowienie to nie było za bardzo po myśli Churchilla, który utworzenie kolejnego frontu widziałby raczej na Bałkanach. Musiał się on jednak zgodzić pod naciskiem Stalina i Roosevelta. Ten ostatni zdawał się zresztą być bardziej skory do porozumienia z radzieckim dyktatorem aniżeli z ideologicznie bliższym sobie Churchillem.
W roku 1944 klęska Niemiec stawała się coraz bliższa, tak więc potrzeba ukształtowania przyszłej Europy wydawała się być aktualniejsza. Właśnie ten aspekt, obok, między innymi, bratobójczych walk na Bałkanach był powodem kolejnego spotkania Wielkiej Trójki, który odbył się w Jałcie w lutym 1945 roku.
Głównym problemem poruszanym w sprawie Polski było dalsze formowanie się zarówno granic państwa jak i jego oblicza politycznego. W związku z tym ustalono, że granica zachodnia przebiegać będzie na Odrze, a na północy Polska otrzyma szeroki dostęp do morza oraz południową część Prus Wschodnich. Pogranicze wschodnie oprze się z kolei na linii Curzona z odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Zapadła także decyzja o utworzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (z Rządu Tymczasowego poszerzonego o demokratycznych polityków z kraju i z zagranicy) oraz o przeprowadzeniu w jak najkrótszym czasie wolnych i suwerennych wyborów.
Jeśli chodzi o Niemcy, to miały być podzielone na 4 strefy okupacyjne. Co więcej, powołano do życia Sojuszniczą Radę Kontroli do administrowania okupowanymi Niemcami oraz nałożono na państwo niemieckie obowiązek zapłaty odszkodowań.
W Jałcie postanowiono także o włączeniu się Związku Radzieckiego do wojny z Japonią w ciągu 3 miesięcy od zakończenia wojny w Europie i ustalono, że Liga Narodów zostanie zastąpiona przez Organizację Narodów Zjednoczonych utworzoną podczas konferencji założycielskiej w San Francisco (25 IV 1945).
Spotkanie na Krymie potwierdziło, między innymi, treść niezobowiązujących rozmów Churchilla ze Stalinem w Moskwie w październiku 44, z których jasno można było wyczytać, że Związek Radziecki dąży do uzyskania kontroli nad państwami Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również, niestety, w Polsce.
Ostatnie spotkanie Wielkiej Trójki odbyło się w Poczdamie już po kapitulacji Niemiec. Uczestnikami konferencji byli tym razem nowy prezydent Stanów Zjednoczonych – Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii – Winston Churchill, a po wyborach Clement Attlee oraz radziecki przywódca – Józef Stalin.
Tym razem ponownie zajęto się kwestią Polski. Jej granica miała przebiegać na linii Odry i Nysy Łużyckiej z pozostawieniem po stronie polskiej Szczecina i Świnoujścia. W obrębie państwa znalazł się Gdańsk z okręgiem i południowa część byłych Prus Wschodnich (Warmia, Mazury). Potwierdzono także granicę wschodnią na linii Curzona. Oprócz tego Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone oraz zdecydowano o przymusowej repatriacji ludności niemieckiej z ziem polskich i zagwarantowano Polsce spłatę reparacji wojennych z radzieckiej strefy okupacyjnej.
Konferencja poczdamska urzeczywistniła niejako zamierzenia Wielkiej Trójki wobec Niemiec przedstawione w lutym. I tak: podzielono je na 4 strefy okupacyjne (wschodnią – radziecką, północno-zachodnią – brytyjską, południowo-zachodnią – amerykańską, środkowo-zachodnią – francuską). Również Berlin podzielony został na analogiczne sektory. Identycznie postąpiono zresztą w przypadku Austrii i Wiednia. Ponadto utworzono Sojuszniczą Radę Kontroli nad okupowanymi Niemcami. Postanowiono także przeprowadzić w Niemczech szereg zmian politycznych i gospodarczych w kierunku demokratyzacji, denazyfikacji, demilitaryzacji i demonopolizacji (4D) oraz wszcząć dochodzenie przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim. W Poczdamie ustalano też zasady odszkodowań wojennych (bez określenia kwoty).
Co się tyczy innych spraw zarządzono kontynuowanie wojny z Japonią do bezwarunkowej kapitulacji oraz utworzenie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych Pięciu Mocarstw (dla świata) i czterech Mocarstw (dla Europy) w celu przygotowania traktatów pokojowych z Niemcami i ich sojusznikami…
Mogłoby się wydawać, że powstanie Wielkiej Koalicji i spotkania Wielkiej Trójki są dowodem na to, że racja stanu jest ważniejsza niż sprzeczności ideologii czy systemów. Mogłoby się wydawać, iż Wielka Trójka to symbol jedności i potwierdzenie, że ludzkie życie i pokój na świecie są wartościami najważniejszymi, wyniesionymi ponad wszelkie podziały. Niestety, owa jedność okazała się chwilowa, a nawet złudna. Podczas gdy wielcy trzej odbudowywali Europę, każdy z nich kierował się swoimi interesami: Churchill chciał zatrzymać kolonie brytyjskie, Roosevelt pragnął ich autonomizacji, a Stalin tylko czekał, aby jak największą liczbę państw zarazić bakcylem komunizmu.
Wielka Koalicja z Wielką Trójką na czele spełniła swoją rolę – doprowadziła do bezwarunkowej kapitulacji państw osi. Szkoda tylko, że ideały Karty Atlantyckiej zostały jedynie na papierze, czego dowodem może być niezwykle nietrwała koalicyjność władz w wyzwolonych Europie czy też zimna wojna…