Wykłady z psychologii

Psychologia pochodzi od dwóch słów: psyche – dusza
Logos – nauka
W starożytności była rozumiana jako nauka o duszy, jako siedlisku życia psychicznego człowieka. W starożytności psychologię tworzyli przede wszystkim filozofowie. Nie istniała jako nauka. Filozofowie starożytni uznawali wyższość ducha nad materią.

Twórcy psychologii:

Demokryt – uważał, ze cała przyroda składa się z atomów, które znajdują się w ciągłym ruchu. Skupiska atomów tworzą 4 żywioły: wodę, ogień, powietrze i ziemię. Na bazie 4 żywiołów powstały bardziej złożone, wyżej zorganizowane organizmy

Empedokles – stworzył on system kosmologiczny. Przyporządkował poszczególnym żywiołom bogów.
Teorie Empedolkesa wykorzystał grecki lekarz –

Hipokrates- przyporządkował on żywiołom i ich właściwościom wydzieliny organizmu człowieka, które dominują u danego człowieka i wpływają na zachowanie się człowieka. Podzielił on ludzi na 4 rodzaje pod względem temperamentów
SNAGWINIK – skojarzony z ogniem, wydzielina organizmu – krew, kolor czerwony
MELANCHOLIK – żywioł ziemia, wydzielina organizmu – czarna żółć, kolor czarny
FLEGMATYK – żywioł woda, wydzielina organizmu – flegma, kolor - biały
CHOLERYK – żywioł powietrze, wydzielina organizmu –żółta żółć, kolor żółty

Arystoteles – uznawany za twórcę pierwszego dzieła psychologicznego „De amina”, czyli „O duszy”. W tym dziele próbuje wykryć prawa, jakie rządzą naszym życiem psychicznym. Jego zdaniem są to prawa:
a/ kojarzenia
b/ kontrastu

Kartezjusz – filozof francuski, żyjący w okresie oświecenia XVI- XVIIw. Zwrócił uwagę na funkcjonowanie żywych organizmów. Uważał, że zachowanie się żywych organizmów polega na odczuwanych reakcjach na bodźce, które z narządów zmysłowych przenoszone są nerwami do rdzenia kręgowego albo do mózgu, a stamtąd zwrotnie do odpowiednich narządów wykonawczych.

De la Mettrie - (XVI-XVIIw) – twórca dzieła „Człowiek maszyna”. Opisuje w nim pogląd, że zjawiska psychiczne to wydzieliny mózgu. Uznawany był za reprezentanta wulgarnego materializmu.

Jako samodzielna dyscyplina naukowa psychologia powstała w 1879r, – bo w tym roku powstało pierwsze laboratorium psychologiczne w Lipsku.
Twórcą tego laboratorium był WILHELM WUNDT. Był on też twórcą kierunku psychologii nazywanego introspekcjonizmem.

KONCEPCJE CZŁOWIEKA W PSYCHOLOGII:

1/ INTROSPECJONIZM-
Przedmiotem badań były wewnętrzne przeżycia człowieka (świadomość).
Podstawową metodą poznawania tej świadomości była introspekcja, – czyli patrzenie wewnątrz siebie – wgląd wewnątrz siebie.
Zarzutem przeciwko temu sposobowi myślenia był zarzut społecznej niesprawdzalności.

2/ ASOCJACJONIZM –
Wg tej koncepcji podstawowym prawem życia psychicznego jest prawo kojarzenia, – czyli prawo asocjacji.
Badacze tej szkoły nawiązywali do wykrytych praw Arystotelesa – praw kojarzenia – nazywamy ją też gotową psychologią atomistyczną lub psychologią elementów. Twierdzili oni, że zjawiska psychologiczne mogą istnieć samodzielnie albo mogą łączyć się ze sobą. Łączenie się to asocjacja – kojarzenie. Ich zdaniem wyższe procesy psychiczne ( myślenie, pamięć) to efekt asocjacji ( kojarzenia). Samo działanie skojarzeń wyjaśniano posługując się teoriami fizjologicznymi. Twierdzono, że każde zjawisko świadomości pozostawia w mózgu ślad pamięciowy w postaci tzw. ENGRAMU PAMIĘCIOWEGO ( najmniejsza jednostka pamięci w mózgu). Te ślady utrzymują się w mózgu przez pewien czas. Niektóre ślady pozostają tam do końca życia.
Badania nad tym problemem (zapamiętywania i zapominania) prowadził EBBINGHAUS.

3/ PSYCHOLOGIA POSTACI (GESTALT) –
Szkoła ta też powstała w Niemczech, twórcą jest Keller. Zaatakował on koncepcję asocjacyjną i stwierdził, że świadomość człowieka nie jest mozaiką skojarzonych ze sobą elementów, bo świadomość jest całością. Pola świadomości dzielą się na tło i figurę. Ich zdaniem całość nie jest efektem łączenia się drobnych części. Uważają, że część jest zależna od całości, ale całość nie jest zależna od części. Pewne całości wyodrębnione na tle to postacie.
Myślenie w tej koncepcji polega na zmianie starych całości w nowe całości. Bardziej konkretny, mniej abstrakcyjny charakter treści świadomości.

4/ BEHAWIORYZM –
Powstała w USA. Przedmiotem w tej szkole jest badanie zachowań człowieka. Twórcą tego kierunku był JOHN WATSON. Behawioryści uważali, że każdy człowiek rodzi się taki sam, mówi się o tzw. „tabula rasa”. Dopiero różne doświadczenia zaczynają nas różnicować. Nabyte w życiu reakcje, nawyki, to osobowość. Osobowość to złożony system nawyków. Chcąc poznać osobowość trzeba poznać reakcje i nawyki człowieka. Program behawioryzmu zawarty jest w formule S-R ( bodziec – reakcja). Zadanie psychologii wg nich jest badanie zależności reakcji od bodźca albo zespołu bodźców. Można też powiedzieć, że reakcja jest funkcją bodźca [ R= (f) s].
Dopuszczali oni też jednak możliwość prostych reakcji wrodzonych takich jak:
1/ strach (u noworodka silne dźwięki wywołują strach)
2/ gniew ( niemowlę nie lubi zabiegów pielęgnacyjnych)
3/ radość zadowolenie (odczuwane przy głaskani i kołysaniu)
.Zależność reakcji od bodźca była łatwa do uchwycenia przy badaniu zwierząt i dzieci.

5/ NEOBEHAWIORYZM –
Badacze doskonalili formułę behawioryzmu. Reprezentantem tej koncepcji jest THORNDICKE.


Pomiędzy bodziec a reakcję wstawiono zmienne pośredniczące:

S - O - R
zmienna zmienna zmienna
niezależna pośrednicząca zależna
- nazywano ją
Też CZARNĄ
SKRZYNKĄ
Czarna skrzynka to, to, czego nie widzimy z zewnątrz gołym okiem, a co wpływa na nasze zachowanie ( postawy, potrzeby, zachowania).

6/ PSYCHOANALIZA –
Wprowadziła ona najwięcej zamętu i emocji. Twórcą jej jest FREUD ( austriacki lekarz i neurolog). Psychoanaliza, to metoda pracy z pacjentem, czyli metoda wykrywania i wyjaśniania nieświadomych zjawisk psychicznych. Nieświadomych, czyli takich, z których człowiek nie zdaje sobie sprawy, a które wpływają na nasze zachowania. Tym nieświadomym impulsom przypisywał Freud przyczyną wszelkich zaburzeń.
Drugie znaczenie słowa psychoanaliza: to teoria psychologiczna stworzona przez Freuda.
Metody poznawania podświadomości ( nieświadomości):
1/ analiza wspomnień z dzieciństwa
2/ badanie czynności pomyłkowych ( np. przejęzyczeń – uważa się, ze nie są one przypadkowe)
3/ metoda wolnych skojarzeń
4/ analiza marzeń sennych

Osobowości w ujęciu Freuda składają się z 3 warstw:
1/ ID (ono)
Ta warstwa osobowości obejmuje popędy biologiczne ( pierwotne popędy). Najważniejszym popędem biologicznym wg Freuda jest LIBIDO ( popęd seksualny). Jest to siła witalna każdego człowieka. Istnieje tez THANATOS ( popęd śmierci) – Freud wprowadził go pod koniec swojego życia.
Dążąc do zaspokojenia popędu warstwa pierwotna – ID – kieruje się zasadą przyjemności. Z tym popędem człowiek się rodzi. Popęd ten jest nieświadomy.

2/ EGO (jaźń)
Ta warstwa kształtuje się od 2 roku życia. Jest efektem kontaktów ze światem zewnętrznym. Ego to całe doświadczenie na temat własny i otaczającego świata, zdobyte w ciągu tych 2 lat. EGO czerpie energię z ID. Ta warstwa dążąc do zaspokojenia popędu kieruje się zasadą realizmu.

3/ SUPEREGO (nadjaźń)
Ta warstwa powstaje w okresie przedszkolnym ( 3-6 lat). Składa się ona z dwóch części:
a/ SUMIENIE – wszystko to, co obejmuje zinternalizowane ( uwewnętrznione) zakazy, nakazy, normy postępowania. Wiedza na temat:, co wolno, czego nie wolno itp.
b/ JA IDEALNE – wszystkie uwewnętrznione wymagania pozytywne, jakie mają w stosunku do dzieci rodzice.
Superego to wewnętrzna reprezentacja wymagań rodzicielskich.

Obraz osobowości w wydaniu Freuda jest smutny i pesymistyczny. W osobowości w tym ujęciu nigdy nie ma równowagi, jest to osobowość człowieka chorego.
Freud pokazał też jak libido rozwija się w poszczególnych latach naszego życia.

STADIA PSYCHOSEKSUALNEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA ( fazy rozwoju libido)

Libido wędruje po ciele, zatrzymuje się w różnych miejscach, tam gdzie w danym momencie znajduje się to tzw. strefa erogenna, której drażnienie sprawia człowiekowi przyjemność.

1/ FAZA ORALNA
W której energia libidalna lokalizuje się w okolicach ust ( występuje około 1 roku życia).
Wg Freuda np. palenie papierosów, picie alkoholu, gryzienie długopisów tj. zatrzymanie się w fazie oralnej.

2/ FAZA ANALNA
Występuje w 2 roku życia. W tym wieku przyjemność czerpana jest w trakcie wydalania i wstrzymywania wydalania. Wg Freuda karanie dziecka za zanieczyszczanie się w 2 roku życia może wywoływać obawy w przyszłości przed przyjemnościami. Nie stawianie ograniczeń zanieczyszczającemu się dziecku natomiast w przyszłości może doprowadzić do chęci zaspokojenia potrzeb seksualnych.
Zasługa tej fazy jest kontrolowanie samych siebie ( samokontrola, samodyscyplina).

3/ FAZA FALLICZNA
Występuje od 3 do 5 roku życia. Dziecko czerpie przyjemność z drażnienia narządów płciowych. Nazywa się ją też fazą Edypalną, – bo w tym wieku występuje kompleks Edypa ( u chłopców) i kompleks Elektry ( u dziewcząt). Konsekwencją tego kompleksu jest tabu kazirodztwa. Dziecko ma świadomość, że taka miłość do matki ( lub ojca) jest karalna. Około 5 roku życia kompleks Edypa zostaje rozwiązany i dziecko identyfikuje się z osobą tej samej płci.

4/ FAZA LATENCJI
Występuje od 6 roku życia do okresu dojrzewania. W fazie latencji stłumione są intencje seksualne. Dziecko wkracza w nową fazę życia ( zaczyna chodzić do szkoły). W tym wieku kształtują się pewne stałe strategie.

5/ FAZA GENITALNA
Występuje od okresu dojrzewania do osiągnięcia dojrzałości. W tej fazie przyjemność czerpana jest ze stosunków seksualnych z płcią przeciwną.

Cztery pierwsze fazy charakteryzują się narcyzmem. W 5 fazie narcyzm zanika a pojawia się altruizm.
Zdaniem Freuda przyczyna wszelkich problemów ma swoje źródło w dzieciństwie.
Kolejny problem, którym zajmował się Freud, to SNY. Uważał on, że język snów jest językiem symboli, że każdy człowiek ma właściwą dla siebie symbolikę senną. Symbole senne zdaniem Freuda sprowadzają się do sensu seksualnego. Freud próbował stworzyć uniwersalny katalog symboli sennych.
Zasługi Freuda:
1/ dostrzeżenie podświadomości i pokazanie jej roli
2/ podkreślenie wagi dzieciństwa w kształtowaniu się świadomości człowieka.

ALFRED ADLER – uczeń Freuda – był pierwszym uczniem, który odszedł od szkoły psychoanalitycznej Freuda. Przyczyną odejścia było: nieakceptowanie seksualnych przyczyn powstawania nerwic.
Uważał on, że każdy człowiek rodzi się z tzw. poczuciem niższości. Początkowo uważał, ze poczucie niższości dotyczy tylko sfery organicznej ( ciała), potem rozszerzył tą koncepcję na życie psychiczne. Uważał, ze staramy się walczyć z tym poczuciem niższości, czyli kompensować poczucie niższości.
Wg niego istnieją dwie drogi kompensowania poczucia niższości życia organicznego:
1/ polegająca na tym, ze narząd silniejszy przejmuje pracę narządu słabszego
2/ polegająca na tym, ze tak długo ćwiczymy narząd słabszy, ze doprowadzamy do tego, ze działa on lepiej niż inne narządy.
Wg Adlera, życie psychiczne też ma tendencję do kompensowania niższości. Umysł człowieka koncentruje się na słabości robiąc wszystko, by uzyskać dobre efekty w tym względzie. ( Nieprawidłowe zachowania rodziców wobec dzieci mogą utwierdzać dziecko w poczuciu niższości).
Z poczuciem niższości rodzi się potrzeba stawania się pełnowartościowym człowiekiem, ( czyli potrzeba dążenia do mocy). Zdaniem Adlera to dążenie może zakończyć się nerwicą. Wówczas będzie ono nazywane przewodnią fikcją.
Samiec wg Adlera jest przewodnim symbolem mocy. Terminy żeńskie oznaczają u niego kobiecość. Ideałem każdego człowieka ( wg Adlera) jest ideał męski.
Adler twierdzi, że pierwotnym motywem ucieczki w chorobę jest chęć osiągnięcia mocy. Akt płciowy wg Adlera jest dążeniem do mocy, jest to walka o supremację, dominowanie. Wg Adlera kompleks Edypa to przykład na zdobywanie mocy ( chłopiec podporządkowuje sobie matkę i zwycięża z ojcem w walce o nią).

RÓŻNICE POMIEDZY FREUDEM I ADLEREM:
FREUD ADLER
1/ motorem działania 1/ motorem działania:
: POPĘD PŁCIOWY DĄŻĘNIE DO MOCY
2/ Szuka przyczyn choroby: 2/ Szuka przyczyn choroby:
w PRZESZŁOŚCI w PRZYSZŁOŚCI
3/ biologia determinuje 3/ człowiek jest istotą
nasze zachowanie świadomą i celową

KARL GUSTAW JUNG – Drugi uczeń Freuda, buł bardziej pokorny, nie występował przeciwko Freudowi. Zauważał on, ze nerwicowe problemy rodziców są przyczyną powstawania tych samych problemów u dzieci. Wszelkie stany zanurzeniowej równowagi udzielają się dzieciom i mają na nie wpływ. Jung podkreśla rolę wczesnych oddziaływań matki na dziecko. Mówi on o tzw. regresji (podkreślając rolę matki). Jego zdaniem każdy człowiek dąży do jak najbliższych kontaktów z matka aż do ekstremalnej chęci powrotu do łona matki – jest to przyczyna nerwic.
Symbole senne u Junga – symbole seksualne u Junga znaczą dokładnie odwrotność np. aktywność seksualna z sąsiadem oznacza wg Junga rozmowę z sąsiadem. Seksualność w snach nie musi być symbolem czegoś seksualnego. Symbole seksualne mogą ukierunkować nas na przyszłość, mówią o pozytywnych celach na przyszłość. Wg Junga człowiek przychodzi na świat z ogólną energią życiową. Jej część może ulegać seksualizacji i wtedy powstaje libido. W starszym wieku energia seksualna może ulec deseksualizacji. Kompleks Edypa dla Junga to przykład dziecięcych więzi z rodzicami. Uważa on, że jest to faza rozwojowa o cechach erotycznych.
Ponadto wg Junga faza falliczna to naiwne czynności badawcze, mające na celu poznanie budowy swojej i innych.
Wg teorii Junga – napięcie pomiędzy rodzicami a dziećmi to przyczyna problemów. Przyczyną trudności jest też nieprawidłowe wychowanie. Może ono człowieka ograniczać albo odwracać od naszej indywidualnej drogi życiowej. Dlatego należy szukać dróg samo urzeczywistnienia, ( czyli rozwijać w nas drzemiące potencjały) lub szukać innych dróg indywidualizacji.
Jung stworzył też teorie osobowości.
Pierwiastki osobowości każdego człowieka wg Junga to:
1/ myślenie
2/ wrażenia
3/ uczucia
4/ intuicja
Myślenie i wrażenia – to para męska, uczucia i intuicja – para żeńska. Pary te tworzą przeciwieństwa. W przypadku mężczyzn dominują u nich myślenie i doznawanie wrażeń, a uczucia i intuicja są stłumione, u kobiet jest odwrotnie.
Stłumione pierwiastki męskie u kobiet – ANIMUS ( inaczej dusza męska w kobiecie)
Stłumione pierwiastki żeńskie u mężczyzn – ANIMA
Wg Junga mężczyźni za wszelką cenę starają się tłumić w sobie pierwiastki żeńskie.
Jung podzielił też ludzi na 2 typy charakterologiczne-
1/ typ ekstrawertywny
Człowiek otwarty na zewnątrz, na innych, lubiący towarzystwo, życie społeczne, nieznoszący stagnacji, w związku z tym nie można na nim polegać. Ekstrawertyk wytrącony z równowagi staje się agresywny, skłonny jest do optymizmu, zajmuje się najczęściej działalnością społeczną i handlem.
2/ typ introwertywny
Człowiek zamknięty w sobie, mający niewielu przyjaciół ( pieczołowicie dobranych), zanim zrobi coś zastanawia się, przewiduje, spekuluje. Jest solidny, dokładny, zrównoważony, można na nim polegać, z natury jest pesymistą.

Charakter może być zdominowany przez jeden z 4 pierwiastków osobowości, więc może być:, więc może być np. ekstrawertyk myślący, lub introwertyk wrażeniowy.
Osobowość na przestrzeni życia pozostaje stała, może się zmienić tylko pod wpływem czynników nieprzewidzianych ( ciężka choroba, niespodziewana utrata kogoś bliskiego).
Zmiany osobowości mogą sygnalizować rozpoczęcie procesu chorobowego.

RÓŻNICE POMIĘDZY FREUDEM I JUNGIEM
FREUD JUNG
Uważał, że człowiek tłumi Doszedł do wniosku, że tłumimy
te cechy, których się wstydzi w sobie też cechy pozytywne.
Dlatego należy ujawniać i rozwijać
w ludziach cechy pozytywne

[Inna teoria osobowości – Nie jest to teoria JUNGA – mówi o osobowości androginicznej ( androginia - dosłownie mężczyzna i kobieta) – jest to najbardziej pożądany typ osobowości ( dwuosobowość). Człowiek powinien łączyć w sobie wszystkie 4 pierwiastki]

7/ PSYCHOLOGIA MARKSISTOWSKA
Powstała w Związku Radzieckim. Przedstawicielem tej szkoły byli: Rubinstein, Wygotski, Leontiew, Łuria i Smirnow. Ta szkoła traktuje psychikę jako funkcję mózgu, a procesy psychiczne to subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości ( inaczej – punkt widzenia zależy od punktu siedzenia). U człowieka odzwierciedlenie rzeczywistości ma charakter świadomy. Na świadomość człowieka wpływa: rozwój historyczny, rozwój społeczny i rozwój biologiczny, w trakcie, którego człowiek przekształcał rzeczywistość dostosowując ją do swoich potrzeb. Przedmiotem badań psychologicznych wg tej szkoły jest świadoma działalność człowieka a zdaniem w/w badaczy rozwój świadomości wiąże się z rozwojem działania.

8/ PSYCHOLOGIA POZNAWCZA
Zaczął ją rozwijać Haider, rozwijając tezy K. LEWINA.
K. LEWIN –niemiecki badacz, urodzony w Mogilnie, zajmował się konfliktami motywacyjnymi. Uważał, że każdy człowiek działa w określonym polu psychologicznym. W określonym polu psychologicznym działają na człowieka różne siły. Istnieją siły dośrodkowe, ( które każą ludziom być w polu psychicznym) oraz siły odśrodkowe, ( które wypychają ludzi z tego pola).
Lewin uważa, że konflikt motywacyjny jest sytuacją trudna, bo nakazuje nam dokonanie wyboru.
Wyróżnia on 3 typy takiego konfliktu:
1/ ++ - dążenie - dążenie ( z dwóch wartości pozytywnych musimy wybrać jedną wartość)
2/ + - - dążenie – unikanie ( z dwóch wartości pozytywnej i negatywnej należy wybrać jedną)
3/ - - - unikanie – unikanie ( z dwóch wartości negatywnych należy wybrać jedną)

Na tych tezach Lewina, Haider sformułował zasady dotyczące reakcji występujących między trzema osobami ( relacje w triadzie – tzw. relacje uczuciowe) A – B – C
(zakładając, że A+B się lubią, a B+C też się lubią to można założyć, ze A+C też się lubią).
Psychologia poznawcza powstała jako reakcja na behawioryzm.
W behawioryzmie formy zachowań człowieka zależały od energii bodźca ( działającego), z czasem dostrzeżono, że niektóre bodźce są przez ludzi różnie rozumiane. Dlatego, tez zdaniem tej grupy psychologów formy zachowania nie zależą od energii bodźca, ale od jego rozumienia.

Wszystkie teorie poznawcze koncentrują się na tzw. KOGNITYWNYM ( poznawczym) odzwierciedleniu bodźców społecznych.
Najbardziej standardowym przykładem teorii poznawczych jest:
TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH ( autorstwa G.A. KELLEGO)
- uważał on, że najlepiej zrozumiemy zachowanie człowieka, jeśli przyjmiemy, że człowiek jest aktywny i nastawiony badawczo ( eksploracyjnie). Kelly twierdzi, że każdy człowiek jest naukowcem, bo każdy człowiek poszukuje zależności, tworzy hipotezy, tworzy teorie na różne tematy, przewiduje, kontroluje, eksperymentuje. W związku z tym chcąc poznać człowieka powinniśmy poznać wizję świata tego człowieka, ( czyli jego świadomość).
Wg psychologii poznawczej – na osobowość człowieka składają się KONSTRUKTY OSOBISTE (lub PERSONALNE)
Konstrukt osobisty – to specyficzna wizja ujęcia rzeczywistości. Cechą charakterystyczną konstruktu osobistego jest jego dwubiegunowość, – czyli nasza wiedza na różne tematy umieszczona w konstruktach osobistych, które są dwubiegunowe.
Uważa się, ze człowiek aktywny, który się uczy zmienia swoje konstrukty osobiste. Jeśli nie zmieniają się one oznacza to, ze człowiek nie kumuluje wiedzy.
Sposobem na obniżanie lęków na dany temat jest – zdobycie wiedzy o tym temacie.

Kolejna teoria poznawcza, to:

TEORIA DYSONANSU POZNAWCZEGO ( jej twórcą jest Leon Festinger)
- ona również dotyczy wiedzy posiadanej przez nas, ta teoria doczekała się dwóch interpretacji:

1/ interpretacja wg A. Malewskiego ( Polak)
Mówi on, że dwa przekonania SA w stosunku dysonansu ( niezgodności), jeżeli z jednego przekonania wypływa zaprzeczenie drugiego. Jeśli odbieramy cos takiego, to staramy się ten dysonans zmniejszyć lub go usunąć. Dysonans działa na człowieka jako kara. Ta kara jest tym większa im ważniejszych dotyczy przekonań. Tę karę ( dysonans) możemy zmniejszyć, jeśli przyjmiemy dodatkowe przekonania, albo zmianę dotychczasowych przekonań.

2/ interpretacja wg R. Zajonca ( Amerykanin)
Uważa on, że człowiek unika dysonansu, bo jest to przykry stan emocjonalny. Dysonans jego zdaniem powstaje wtedy, gdy dochodzi do niezgodności między przekonaniem a stanem obiektywnym, albo, gdy dochodzi do niezgodności wewnątrz przekonań. Zdaniem Zająca dysonans jest wywołany przez informacje: np. sensualne ( zmysłowe); społeczne; poznawcze ( sprzeczne komunikaty); niepotwierdzone oczekiwania.
Zając zauważa, ze dysonans powstaje, gdy przekonania pozostają w ważnej wzajemnej relacji, ( gdy dotyczą czegoś ważnego). Wg niego chcąc doprowadzić do tego, aby ktoś zmienił swoje przekonania, należy zaatakować jego najważniejsze przekonania, ( bo, to wywoła u człowieka stan napięcia i zachwieje wiarę człowieka w słuszność tego, w co on wierzy).

9/ PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Psychologia humanistyczna, była reakcja na niedostatki behawioryzmu i psychoanalizy, bo odebrały one człowiekowi możliwość decydowania o sobie i swoim losie, ( bo w behawioryzmie – to bodźce motywowały człowieka do działania, a w psychoanalizie – biologia).
Psychologia humanistyczna zwraca uwagę na doświadczenie wewnętrzne człowieka i jego wpływ na dojrzewanie człowieka i relacje międzyludzkie. Stara się ona opisać, co to znaczy, żyć w sposób ludzki (porusza ona miejsce człowieka we wszechświecie, opisuje odczuwanie, myślenie i działanie człowieka itd.). Ta koncepcja człowieka jest koncepcja człowieka zdrowego, wg tej szkoły człowiek z natury jest dobry. To, z czym człowiek przychodzi na świat ( potencjały, uzdolnienia) jest dobre i dzięki temu rozwijamy się w pozytywnym kierunku. Jednakże to, co w nas dobre może zostać zniszczone przez niewłaściwe oddziaływanie otoczenia.
Przedstawicielem psychologii humanistycznej był Abraham Maslow.
Psychologowie humanistyczni twierdzą, że człowiek posiada pewne potencjały, umiejętności, zdolności, właściwości, które z natury są dobre albo w najgorszym razie neutralne, nigdy złe. Ich zdaniem cechy człowieka rozwijają się pod wpływem czynników wewnętrznych w większym stopniu niż pod wpływem środowiska. Te dobre cechy predysponują nas (ukierunkowują) w stronę sumienności, pracowitości itp. Te wrodzone tendencje mogą jednak zostać zakłócone przez niewłaściwe środowisko, w jakim człowiek żyje.
Maslow stworzył dualistyczną teorię motywacji. Wg niego dwie grupy motywów determinują nasze zachowanie:
1/ instynktowne impulsy ( tzw. motywy deficytowe)
Ta grupa motywów redukuje głód, pragnienie, domaga się miłości, uznania, szacunku. Zaspokajają one biologiczny poziom funkcjonowania człowieka. Te motywy SA wspólne wszystkim ludziom.
2/ motywy rozwojowe ( tzw. motywy wzrostu)
Związane są z funkcjonowaniem człowieka na wyższym poziomie niż poziom biologiczny. Te motywy są typowe dla poszczególnych osób ( nie wszyscy ludzie te motywy posiadają). Takimi motywami są np. bezinteresowna miłość, realizowanie wartości najwyższych. Te motywy nas różnicują.
Jeżeli człowiek zaspokoi motywy deficytowe to one wygasają, natomiast zaspokojenie motywów rozwojowych powoduje ich nasilenie.
Pierwsza grupa motywów pozwala uniknąć choroby, a druga grupa tworzy pozytywne (podwójne) zdrowie.
Istotną rolę w tej teorii motywacji Maslowa odgrywają potrzeby, bo motywują one człowieka do działania.
Maslow stworzył hierarchiczną strukturę potrzeb człowieka, czyli tzw. PIRAMIDĘ POTRZEB



Ad 1 – potrzeby fizjologiczne – pragnienie, głód, sen, wydalanie, potrzeby seksualne i inne
Ad 2 – potrzeba bezpieczeństwa ( osobistego) – unikanie bólu, złamań, skaleczeń a także potrzeba prawidłowego kontaktu z innymi ludźmi.
Ad 3 – potrzeba przynależności i miłości
Ad 4 – potrzeba własnej godności i wartości
Ad 5 – potrzeba samoaktualizacji – opiera się na wrodzonych potencjałach człowieka, a polega na odkrywaniu własnych predyspozycji i wypełnianiu tych potencjałów, potrzeba życia w zgodzie z samym sobą

Na dole znajdują się potrzeby niższe, a im wyżej tym rosną nasze potrzeby. Zaspokajanie wyższych potrzeb uzależnione jest jednak od zaspokojenia potrzeb niższych. Jeśli niższe potrzeby nie są zaspokojone, nie można przejść wyżej.



ELEMENTARNE PROCESY POZNAWCZE – WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA
Wrażenia i spostrzeżenia to zjawiska świadomości, zróżnicowane ze względu na przedmiot świadomości.
We wrażeniach człowiek odzwierciedla w świadomości pojedyncze cechy obiektów, które na niego oddziałują.
Wrażenie jest to odbiór jednej cechy za pomocą jednego zmysłu.
Spostrzeżenie, natomiast polega na tym, że człowiek w świadomości odzwierciedla obiekty jako całość – spostrzeżenia to odbiór większej liczby kilku cech – odbiór całościowy.
Spostrzeżenie nie jest prosta sumą wrażeń ( to wrażenie + wyobrażenia).
Podłożem fizjologicznym wrażeń jest pobudzenie złożonych układów komórek nerwowych zwanych – analizatorami, które
1/ dokonują analizy bodźca
2/ przekształcają energię bodźca w impuls nerwowy
3/ impulsy nerwowe drogą przekaźnictwa nerwowego wędrują do odpowiedniej części układu nerwowego tj. do rdzenia kręgowego albo do mózgu, tam zostają odczytane, rozszyfrowane i wysłane z powrotem ( zwrotnie) do odpowiednich narządów wykonawczych.



Dendryty + wypustki aksonu – są to nerwy
Nerwy tworzą w układzie nerwowym tzw. istotę białą.
Komórki nerwowe to istota szara.
Komórki nerwowe tworzą sieć powiązań ( nie stykają się ze sobą, ale są do siebie zbliżone) a pomiędzy nimi znajduje się połączenie - SYNAPSA. Między komórkami nerwowymi nie dochodzi do reakcji chemicznych. Podłożem fizjologicznym nowej wiedzy jest powstawanie nowych połączeń ( synaps). Im więcej się uczymy, poznajemy nowych zagadnień, tym sieć synaps zagęszcza się. Uszkodzenie mózgu powoduje zanik części lub całości tych połączeń.

W zależności skąd pochodzi bodziec działający na człowieka – odbierające je receptory dzielimy na dwie grupy:
1/ interoreceptory ( odbierają bodźce z wewnątrz)
2/ eksteroreceptory ( odbierają bodźce ze świata zewnętrznego)
a/ telereceptory ( odbierają bodźce z pewnej odległości)
b/ kontaktoreceptory ( odbierają bodźce przy kontakcie bezpośrednim)

Wrażenia, które odbieramy możemy podzielić następująco:
1/ WRAŻENIA WZROKOWE
-bodźcami dla nich są fale świetlne, które w zależności od długości wywołują wrażenia różnych barw:
a/ chromatycznych – kolorowych
b/ achromatycznych – białych, czarnych i odcieni szarości.
Wrażenia barw achromatycznych różnią się jedną cechą – jasnością.
Wrażenia barw chromatycznych różnią się też jasnością, ale także jakością i nasyceniem.
Istnieje teoria widzenia barw – TEORIA 3 SKŁADNIKÓW – powstała ona w XVIII wieku,
badania nad nią rozpoczął ŁOMONOSOW, a w XIX wieku dokończył jego badania HELMHOLTZ.
Wg tej teorii, w siatkówce oka znajdują się 3 elementy odbiorcze wrażliwe na trzy barwy podstawowe: czerwoną, zieloną i niebieską. W zależności od wzajemnego pobudzenia tych 3 elementów widzimy odpowiednią barwę. Ta teoria wykorzystała tzw. prawo mieszania się barw wg, której jeżeli zmieszamy te 3 barwy ze sobą otrzymamy wszystkie inne.
Zaburzenia widzenia:
- daltonizm – nie widzenie czerwieni i zieleni, w miejsce tych dwóch barw odbieranie szarości
- achromatopsja – całkowita ślepota na barwy – odbieranie tylko szarości.

2/ WRAŻENIA SŁUCHOWE
- bodźcami dla wrażeń słuchowych są fale dźwiękowe, powstające w powietrzu, wodzie lub przedmiotach przenoszących drgania. Fale dźwiękowe różnią się między sobą częstotliwością ( miara częstotliwości jest liczba drgań na sekundę) – im wyższa częstotliwość, tym wyższy dźwięk.
Ucho ludzkie odbiera drgania od 16-20.000 drgań na sekundę. Najlepiej odbierane są przez człowieka drgania w przedziale 155-2.200 drgań na sekundę ( w tych granicach mieszczą się najczęściej przez nas słyszane mowa, śpiew itp.) Z wiekiem pojawiają się problemy ze słuchem, już od 40 roku życia nie słyszymy drgań powyżej 10.000 na sekundę i poniżej 125 drgań na sekundę. Przyczyną tego jest utrata komórek nerwowych.
Pomiar siły dźwięku dokonywany jest w decybelach.
Decybel – to względna głośność dźwięku, której wskaźnikiem jest wielkość ciśnienia fali akustycznej na błonę bębenkową ucha np. szept to 20 decybeli; normalny głos – 60 decybeli, ruchliwa ulica 80 decybeli; hala fabryczna – 100 decybeli; grzmot, wybuch 120 decybeli.
Przebywanie w zbyt głośnym otoczeniu wpływa negatywnie na słuch, bo można uszkodzić narząd słuchu.

3/ WRAŻENIA WĘCHOWE
- bodźcami są ciała lotne ( zapachy itp.). Ciała lotne wchodzą w reakcje chemiczne z komórkami węchowymi umieszczonymi u nasady nosa. Jednak nie wszystkie ciała lotne wchodzą w reakcje chemiczne – toteż nie czujemy wszystkich zapachów np. nie czujemy tlenu, natomiast wyczuwamy ozon.

4/ WRAŻENIA SMAKOWE
- pokarm gryziony rozpuszcza się w ślinie i przedostaje się do tzw. kubków smakowych.
Na końcu języka odbieramy - smaki słodki
Na końcu i bokach - smak słony
Tylko na bokach – smak kwaśny
Na tylnej części języka – smak gorzki

5/ WRAŻENIA CIEPŁA I ZIMNA
- inaczej wrażenia zmiany temperatur. Dzięki tej grupie potrafimy utrzymać stałą temperaturę ciała

6/ WRAŻENIA DOTYKOWE
- receptory wrażeń dotykowych znajdują się na skórze. Najbardziej wrażliwe na dotyk SA opuszki palców. W całym życiu tracimy aż 70% komórek znajdujących się w opuszkach palców, ale czucie tracimy tylko, w 30%, ponieważ pozostałe komórki przejmują pracę tych, które obumarły.
Dotyk informuje nas o właściwościach przedmiotów

7/ WRAŻENIA ORGANICZNE
- tzw. wrażenia ustrojowe, receptory tych wrażeń odbierane są przez interoreceptory. Informują one nas o pracy poszczególnych narządów. Gdy praca narządów jest prawidłowa – wrażeń organicznych nie odbieramy. Dopiero, gdy dochodzi do zakłóceń tych narządów, odbieramy wrażenia. Ta grupa wrażeń informuje nas o konieczności zaspokojenia potrzeb fizjologicznych.

8/ WRAŻENIA RÓWNOWAGI
- wrażenia statyczne, informują nas o położeniu ciała względem przestrzeni. Jeżeli położenie ciała względem przestrzeni jest normalne, prawidłowe, nie odbieramy tych wrażeń. Dopiero, gdy pozycja ciała względem otoczenia się zmienia zaczynamy je odbierać.

9/ WRAŻENIA MIĘŚNIOWO – RUCHOWE
- wrażenia kinestetyczne, czyli czuciowe. Pokazują nam one zmianę położenia ciała i wykonywanie ruchów. Receptory tych wrażeń znajdują się w mięśniach, stawach i ścięgnach. Ta grupa wrażeń zabezpiecza pracę narządu mowy, ruchu i wzroku. Na przykład dzięki tej grupie wrażeń wiemy, co robi moja ręka za plecami, przy zmianie wzroku z lewa na prawo – nie wyjmujemy gałek ocznych, ale przesuwamy je świadomością.


SPOSTRZEGANIE
Tomaszewski twierdzi, że spostrzeganie to ukierunkowany proces konstruowania spostrzeżeń. Proces ten przebiega na dwóch poziomach – wyróżniamy dwa rodzaje spostrzeżeń:
1/ czuciowo – ruchowy ( senso – motoryczny) - otrzymujemy tu spostrzeżenia figuralne
2/ znaczeniowo – czynnościowy (semantyczno – operacyjny) – tu otrzymujemy spostrzeżenia przedmiotowe.

Na pierwszym poziomie, człowiek odzwierciedla w świadomości zmysłowy obraz obiektu, na drugim poziomie procesu spostrzegania nasze spostrzeżenia otrzymują znaczenie.
Spostrzeżenia mogą być: słuchowe i wzrokowe ( w zależności od tego, który zmysł dominuje w spostrzeżeniu).
Stałość spostrzegania:
Jest to zjawisko polegające na tym, że pomimo zmiany warunków spostrzegania pewne rzeczy ( przedmioty, osoby, zjawiska) spostrzegamy jako niezmienne ( takie same). Zależy to od wewnętrznego wzorca danej rzeczy, od jej wewnętrznej reprezentacji, która organizuje naszą percepcję.

Stałość barw – barwa biała w zależności od światła, jakie na nie pada jest spostrzegana jako szara, kremowa lub różowa, ale ona zawsze pozostanie biała.
Stałość wielkości – oddalający się człowiek jest coraz mniejszy, więc powinien być spostrzegany jako mniejszy, ale tak nie jest, bo wiemy, że człowiek swojego wzrostu nie zmienia.
Wielkość rzeczywista i wielkość perspektywiczna – małe dziecko widzi na niebie samolot, spostrzega go jako małego ptaszka, słysząc samolot, wydaje mu się, że znajdujący się w samolocie ludzie tez go słyszą.
Wielkość kształtu – kształt bez względu na jego położenie ( w poziomie, pionie, czy inaczej) zawsze ma taki sam kształt, pomimo, że spostrzegamy go inaczej.

Znaczenie stałości spostrzegania – nasze spostrzeżenia są ciągle stałe – jest to zaleta. Niekiedy jednak doświadczamy tzw. złudzeń geometrycznych, ( gdy nasze spostrzeżenia nie odzwierciedlają wiernie rzeczywistości)

( przykłady złudzeń geometrycznych)














Niekiedy mamy do czynienia z tzw. halucynacjami patologicznymi – efekt, to spostrzegania czegoś, co na nas nie działa. Jest to wytwór chorej wyobraźni. Podłożem tego jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE I WARUNKUJĄCE JE:
(człowiek jest podmiotem spostrzegającym)

1/ UWAGA – jest to wybiórcze nastawienie analizatorów na odbiór ściśle określonych bodźców, uwagę może wywołać prośba nauczyciela do ucznia. Kierowanie uwagi na dany bodziec zależy od właściwości tego bodźca oraz od właściwości osoby spostrzegającej ( jej stanu fizycznego i psychicznego). Naszą uwagę przyciągają bodźce: silne, niespodziewane, znajdujące się w ruchu, nieoczekiwane, nowe.

2/ ZAINTERESOWANIA – np. grupa uczniów wybiera się na wycieczkę za miasto, po powrocie okaże się, że wszyscy byli w tym samym miejscu, ale każdy, co innego widział, co innego spostrzegł.

3/ NASTAWIENIE – gotowość do spostrzegania, w ściśle określony sposób. Nastawienie kształtuje się na podstawie wcześniejszych doświadczeń.

4/ POTRZEBY I EMOCJE – człowiek spostrzega, świat i otoczenie jako zgodne z naszymi potrzebami i emocjami lub niezgodne z tymi potrzebami i emocjami. Taka szczególna tendencja występuje w sytuacjach wieloznacznych. To, że czegoś nie widzimy, nie słyszymy, to mechanizm obronny, – czyli obrona spostrzeżenia ( tłumione wyparcie lub tłumienie percepcji)


PAMIĘĆ
Pamięć jest to właściwość zachowawcza polegająca na
1/ gromadzeniu doświadczenia
2/ przechowywaniu doświadczenia
3/ wykorzystywaniu go w różnych sytuacjach.
Podłożem fizjologicznym pamięci jest tworzenie się śladów pobudzeń w ośrodkach kory mózgowej, albo tworzenie się połączeń między ośrodkami.
Mechanizm witauktyczny ( wita – życie, auktum- powiększać) – ma na celu podtrzymanie życia, to mechanizm przeciwstawiający się degeneracji komórek, komórki pozostające w organizmie przejmują pracę komórek obumarłych.

Pamięć obejmuje trzy fazy ( lub inaczej trzy procesy pamięci):
1/ pierwsza faza – polega na tym, ze spostrzegane przedmioty wywołują zmiany w komórkach nerwowych w postaci śladów pamięciowych ( gromadzenie doświadczeń – zapamiętywanie)
2/ druga faza – polega na tym, że zmiany te utrzymują się, mimo, że pozostawiające je bodźce przestały działać ( przechowywanie doświadczenia)
3/ trzecia faza – polega na tym, że dzięki owym zmianom rozpoznajemy przedmioty – reprodukujemy je ( przypominanie)

ZAPAMIĘTYWANIE
Zapamiętywanie może mieć charakter świadomy, celowy i dowolny lub charakter nieświadomy. Świadome zapamiętywanie to podstawa uczenia się.

TECHNIKI STOSOWANE W ZAPAMIĘTYWANIU:
1/ powtarzanie
2/ grupowanie
3/ elaboracja ( tworzenie historii)

Metapamięć – wiedza na temat naszej własnej pamięci.
Na początku zapamiętywania pomocne jest zapamiętywanie oparte na spostrzeganiu, w końcowej fazie na przypominaniu.
Czynnikiem wpływającym na zapamiętywanie są: zainteresowanie i motywacja.
Brak zainteresowania tematem nie motywuje do zapamiętywania, jednak zainteresowania nie są trwale, słabną wskutek wielokrotnego przetwarzania.
Na zapamiętywanie wpływają też informacje o efektach zapamiętywania (informacje o sukcesach – motywują do podtrzymania czynników zapamiętywania).

PRZECHOWYWANIE
Przechowywanie jest też procesem czynnym, tak jak zapamiętywanie. Ważne treści przechowywane w umyśle podlegają różnym zmianom.

PRZYPOMINANIE
Proces przypominania sobie w pewnym wieku wydłuża się.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZAPAMIĘTYWANIE I PRZECHOWYWANIE

Jednym z czynników jest
1/ Związek z działaniem:
Istotnym warunkiem skutecznego zapamiętywania jest włączenie tego, co ma być zapamiętane do działania człowieka. Im większe znaczenie dla człowieka ma dana rzecz, czynność, tym szybciej się utrwala.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na zapamiętywanie i przechowywanie jest:
2/ Nastawienie :
Odgrywa ono dużą rolę, bo jeśli człowiek nastawia się na to, że to, co zapamiętuje ma przydać się przyszłość, to zapamiętuje się to szybciej i pozostaje na dłużej.
Kolejny czynnik to:
3/ Emocje:
Emocje sprzyjają zapamiętywaniu, przyjemne przeżycia dłużej pamiętamy od przeżyć przykrych.
Następny czynnik, to:
4/ Przekonania i postawy
Zapamiętujemy lepiej to, w co wierzymy, co jest słuszne z naszymi przekonaniami i postawami.
Kolejny czynnik, to:
5/ Motywacja:
Na wpływ motywacji na zapamiętywanie wskazuje ZJAWISKO ZIEGARNIK:
Zadania niedokończone lepiej pamiętamy, dłużej przechowujemy. Przyczyną tego jest nierozładowane napięcie motywacyjne.

ODTWARZANIE DOŚWIADCZEŃ
Ta faza może przyjąć trzy formy.
1/ Przypomnienie
Polega na odtwarzaniu podniet, które działały na nas w przeszłości, ale w danym momencie (teraz) na człowieka nie oddziałują.
2/ Rozpoznawanie
Polega na wyodrębnieniu z zespołu bodźców, tych, które oddziałują tu i teraz w danym momencie – tych, które się zna. ( Testy na rozpoznawanie dają o 50% lepsze efekty niż testy na przypominanie).
3/ Wspomnienie
Przypomnienie wydarzeń z własnego życia osobistego.

Przypominanie może być zarówno świadome i celowe jak i nieświadome, niezamierzone i niecelowe.
Przy przypominaniu świadomym – mamy cel, przy przypominaniu nieświadomym - człowiek nie zamierza sobie nic przypominać.
Jedną z przyczyn przypominania nieświadomego może być właśnie zjawisko Zeigarnik. Badacze uważają jednak, że nieświadome przypomnienie są nieprzypadkowe, bo podlegają tzw. prawu kojarzenia wyobrażeń, to znaczy, że człowiek przypomina sobie najczęściej fakty zdarzenia, czy osoby, poprzez podobieństwo lub kontrast.

ZAPOMINANIE
Ebbinghaus zajmował się kwestią zapominania.
Bezpośrednio po nauczeniu się najwięcej zapominamy. Najszybciej ulatuje – tekst naukowy, potem – opis, a potem dopiero – opowiadanie.
Na zapominanie ma wiec wpływ rodzaj materiału.

PRZYCZYNY ZAPOMINANIA:

1/ Wg Thorndike – tłumaczy on zapominanie zacieraniem się śladów pobudzeń w ośrodkach kory mózgowej, albo zanik połączeń między ośrodkami.

2/ Wg Freuda – przyczyną zapominania jest wypieranie ze świadomości treści nieprzyjemnych, czyli treści, które budzą w człowieku lęk, poczucie winy, wstyd itd.

3/ Wg nowszych teorii – zapominanie jest tłumaczone hamowaniem ( interferencją).
Hamowanie polega na nakładaniu się na siebie śladów pamięciowych.
Wyróżnia się dwa rodzaje hamowania:
- proaktywne –hamowanie następcze – w przód
- retroaktywne –hamowanie wsteczne – w tył
Uważa się, że przyczyną zapominania jest aktywność człowieka, jeśli człowiek jest aktywny, to przyswajając nowa wiedzę starą zmienia lub zapomina.

RODZAJE PAMIĘCI:
W zależności od czasu odtwarzania zapamiętywanego materiału wyróżniamy pamięć bezpośrednią ( krótkotrwałą) i pamięć wtórną ( długotrwałą).
Pamięć bezpośrednia – przejawem jej jest zdolność utrzymywania w świadomości pewnej liczby bodźców działających aktualnie ( tu i teraz), oraz zdolność ich natychmiastowego odtwarzania, – czyli zdolność reprodukcji ( dzięki tej pamięci możemy np. rozmawiać).
Pojemność pamięci bezpośredniej jest ograniczona i wynosi 7 +- 2 elementy. Pamięć bezpośrednia wchodzi do ilorazu inteligencji.
Pamięć wtórna – ma nieograniczony czas i zakres przechowywania.

Kolejne rodzaje pamięci wyodrębnione ze względu na to, co jest przedmiotem pamięci i w jaki sposób człowiek zapamiętuje:
1/ pamięć mechaniczna – zapamiętywanie treści bez ich rozumienia

2/ pamięć logiczna – wtedy, gdy ucząc się staramy się zrozumieć treści i szukamy związków przyczynowo – skutkowych i logicznych, pomiędzy treściami, których się uczymy. Pamięć logiczna odgrywa ważna rolę w życiu człowieka. Jest ważniejsza od mechanicznej, bo człowiek w pamięci logicznej wykorzystuje myślenie.
MYŚLENIE dzielimy na 5 operacji:
- analiza
- synteza
- uogólnienie
- porównywanie
- abstrahowanie

CECHY PAMIĘCI, dzielimy na:
1/ trwałość pamięci
Zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia. Trwałość pamięci jest wybiórcza. W zależności od zapamiętywanych treści ( interesujące nas rzeczy zapamiętamy trwalej).
2/ szybkość zapamiętywania
Może mieć związek z trwałością, ale nie musi. Szybkość też może być związana z treściami zapamiętywanymi.
3/ gotowość pamięci
Zdolność do szybkiego odtwarzania doświadczenia – na zawołanie
4/ wierność pamięci
Zdolność do dokładnego odtwarzania zapamiętanych treści.

TYPY PAMIĘCI:
Podstawą wyodrębniania typów pamięci jest rodzaj bodźców, które najlepiej się utrwalają, a w związku z tym najlepiej funkcjonują w życiu człowieka.

1/ pamięć wzrokowo – słuchowa - z przewagą wzroku lub słuchu,
2/ pamięć słowno – logiczna – zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach. Zdolność do zapamiętywania związków logicznych w treści zapamiętywanej,
3/ pamięć ruchowa – ma ona znaczenie w tych rodzajach działalności człowieka, które opierają się na nawykach ruchowych i sprawnościach ruchowych człowieka,
4/ pamięć uczuciowa – przejawem tej pamięci jest łatwość zapamiętywania i przechowywania tych zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie.


OSOBOWOŚĆ
Osobowość to organizacja nadrzędna, która dynamizuje zachowanie człowieka, ukierunkowuje zachowanie człowieka. Jest to zespół podmiotowych, głownie psychicznych warunków działania.
Osobowość można podzielić na:
- teorie introgenne – wpływ na rozwój osobowości mają czynniki wewnętrzne, odziedziczone, czyli czynniki biologiczne
- teorie ekstragenne – teorie środowiskowe, wpływ na osobowość mają czynniki zewnętrzne, związane z wychowaniem, kształceniem i nauczaniem.

Dwa pytania, na które teorie osobowości chcą odpowiedzieć, to:
- jaki człowiek jest
- w jaki sposób człowiek działa.


TEORIE OSOBOWOŚCI:
1.
Teorie psychoanalityczne:
Człowiek wg nich jest istotą ograniczoną, stanowi on wewnętrzny system energetyczny, znajdujący się w stanie ciągłego braku równowagi. Bo jest on bombardowany bodźcami ze świata zewnętrznego. Źródłem aktywności człowieka są popędy wrodzone.

2.
Teorie behawiorystyczne (Watson) – każdy człowiek rodzi się taki sam. Człowiek uczy się od urodzenia, reakcji zachowań. Określone zachowania, których się uczymy stają się nawykami, a złożony system nawyków to osobowość.
Aby poznać człowieka wg teorii behawiorystycznych należy go obserwować.

3.
Teorie poznawcze
(Kelly) – teoria konstruktów osobistych. System wiedzy składa się na osobowość. Cechą konstruktów jest dwubiegunowość ( ładny – brzydki; głupi – mądry)

4.
Teorie cech
a/ Allport – osobowość jest struktura składająca się z cech psychicznych. Przykładem na teorie cech jest tzw. TEORIA CECH FUNKCJONALNIE AUTONOMICZNYCH ( autor- Gordon Allport)
Allport wyróżnia 3 grupy cech składających się na osobowość:
1/ instynkty
2/ tendencje konstytucjonalne
3/ utajnione zdolności
Cecha wg Allporta to tzw. dyspozycja indywidualna.
Osobowość to konfiguracja cech charakterystycznych dla danego człowieka ( różna dla różnych osób).
Istnieją cechy:dominujące, powierzchniowe i źródłowe np. cecha agresywność – u jednych to cecha dominująca, u innych powierzchniowa, a u innych źródłowa.
Istnienie cech wspólnych pozwala porównać ludzi ze sobą. Allport twierdził, że osobowość człowieka kształtuje się w procesie rozwoju, rozwój kształtuje jednostkę. O zachowaniu człowieka nie decydują wpływy z przeszłości. Uważa on, że motywy zachowania człowieka nabierają tzw. autonomii funkcjonalnej ( niezależności w działaniu), czyli uniezależniają się one od przeszłości.

b/ Rubinstejn – osobowość składa się z 2 cech psychicznych.
Wyróżniamy 3 grupy cech:
-cechy kierunkowe – to, co nadaje kierunek działaniu: potrzeby, zainteresowania
- cechy zdolnościowe – to różnorodne rodzaje zdolności, na przykład zdolności muzyczne, plastyczne, organizacyjne
- cechy temperementalno – charakterologiczne – to temperament i charakter.
Aby poznać osobowości człowieka wg Rubinsteina, trzeba odpowiedzieć sobie na 3 pytania:
1/ czego chce
2/ co potrafi
3/ co jest dla niego ważne
Odpowiedzi na te pytania określą osobowość człowieka.
Rubinstein twierdzi, ze cechy rozwijają się na przełomie całego życia człowieka, a podłożem rozwoju cech są zadatki autonomiczno – fizjologiczne ( biologiczne), – czyli typ układu nerwowego. Te zadatki autonomiczne warunkują rozwój cech, ale ich nie determinują.
Osobowość człowieka jest skomplikowana, trudno przewidywalna. Identyczne zewnętrzne zachowania mogą wypływać z różnych cech i motywów. Natomiast różne zewnętrzne zachowania mogą wypływać z jednego motywu.

5.
Teorie konstytucjonalne
Są to teorie wg, których konstytucja fizyczna ( budowa fizyczna) wpływa na typ osobowości.
a/ Kretschmer
Wyróżnił następujące typy budowy fizycznej:
1. Typ leptosomatyczny – człowiek szczupły, smukły, słabo umięśniony – wąska klatka piersiowa – charakteryzuje się on temperamentem schizoidalnym, nietowarzyski, małomówny, zachowuje się z rezerwą, na dystans, podejrzliwy,
2. Typ pykniczny – człowiek o krępej budowie ciała, szeroka twarz, duży brzuch, beczkowata klatka piersiowa – charakteryzuje się on temperamentem cyklotymicznym – żywy, porywczy, pełen humoru, z drugiej strony cichy, spokojny i smutny. Ten typ nie zawsze zachowuje się tak samo,
3. Typ atletyczny – człowiek mało ruchliwy, niezdolny do zmiany zachowania i do zmiany sposobu myślenia – charakteryzuje się on typem temperamentu wiskoznego – niekiedy uważany za lepki,
4. Typ dysplastyczny – typ mający niejednolitą budowę ( zlepek typów poprzednich) – temperament tego typu to też zlepek trzech poprzednich typów.

b/ Sheldon
Wyróżnił następujące typy budowy fizycznej
1. Typ ektomorficzny – cerebrotonik – ( ektoderma – z niej powstaje skóra i układ nerwowy). Jeśli to dominuje u człowieka jest on lepiej rozwinięty, wrażliwy, odczuwający samotność, wyżywający się w pracy twórczej ( odpowiednik typu leptosomatycznego),
2. Typ mezomorficzny – somatotonik – (mezoderma – z tego powstaje myślenie i kości). Ma on temperament energiczny, lubi sporty (odpowiednik typu atletycznego),
3. Typ endomorficzny – wiscerotonik – ( endoderma – z tego powstają narządy zewnętrzne). Smakosz, towarzyski, dąży do przyjemności cielesnych.

7.
Teoria ról ( Newcomb)
Ta teoria to połączenie teorii uczenia się ( behawiorystycznych) z teoriami poznawczymi. Teoria ról określa osobowość człowieka w zależności od sposobu spełniania wymagań nakładanych na człowieka przez społeczeństwo. Wg Newcomba elementami struktury osobowości człowieka są role człowiek sam sobie przyswoi.
Rola społeczna – zespól norm związanych z zachowaniem się w określonym miejscu, w określonej sytuacji, przez określoną osobę.
Newcomb wyróżnia 2 rodzaje ról:
- specyficzne – to role zdeterminowane przez płeć, związane różnymi zadaniami, jakie społeczeństwo narzuca na pleć
- wspólne – to role, które musza pełnić wszyscy, bez względu na płeć: rola dziecka, ucznia, kolegi, kochanka.
Człowiek w zależności od płci, wieku, miejsca zamieszkania pełni określone role, które sam wybiera, albo role, które narzuca mu społeczeństwo. Uzewnętrzniając dana rolę człowiek poznaje siebie i swoją wartość. Newcomb uważa, ze ludzie żyjący w podobnych kulturach są bardziej do siebie podobni ( im bardziej zamknięta, hermetyczna kultura, tym bardziej ludzie są do siebie podobni). Społeczeństwo, w którym żyjemy może nam narzucić pewną rolę, ale nie może nam narzucić stosunku do tej roli.

Osobowość – dojrzała osobowość, to zespól względnie trwałych właściwości charakterystycznych dla danej jednostki. Podłożem tych właściwości SA zadatki anatomiczno – fizjologiczne ( typ układu nerwowego), warunkujące określony sposób poznawania świata, oraz tworzenia schematów percepcyjnych, intelektualnych, społecznych i emocjonalnych.


SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI: ( składniki tworzą jedną nierozerwalną całość)

1/ TEMERAMENT
Zespół najbardziej trwałych właściwości psychicznych, przejawiających się w reakcjach emocjonalnych i motorycznych ( psychiczny przejaw typu układu nerwowego). Temperament uzależniony jest od czynników wewnętrznych, biologicznych i od procesów nerwowych.
Procesy nerwowe dzielimy na a/ pobudzenie
b/ hamowanie
Temperament zależy od przebiegu procesów pobudzenia i hamowania. Te dwa procesy nerwowe opisujemy za pomocą 3 właściwości:
A/ siła – siła procesów myślowych – to zdolność komórek nerwowych do pracy, czyli zdolność do powstawania w komórkach nerwowych procesów pobudzenia i hamowania.
Siła procesu pobudzenia – przejawia się zdolnością do długotrwałego wysiłku umysłowego, intelektualnego, długotrwałej koncentracji i uwagi, szybkiej regeneracji sił po zmęczeniu.
Siła procesu hamowania -
B/ równowaga – stosunek siły pobudzenia do siły hamowania. O równowadze procesu nerwowego wnioskujemy z zachowania człowieka
C/ ruchliwość – umiejętność przechodzenia od pobudzenia do hamowania – umiejętność zmiany jednego procesu na drugi.

Właściwości optymalnego układu nerwowego:
- wysokie pobudzenie
- wysokie hamowanie
- średni stopień ruchliwości procesów nerwowych.

Na podstawie powyższych właściwości Iwan Pawłow podzielił ludzi na 4 typy nerwowe ( 4 temperamenty)
1/ silny, zrównoważony i ruchliwy – SANGWINIK
2/ silny, zrównoważony, nieruchliwy – FLEGMATYK
3/ silny, niezrównoważony – CHOLERYK
4/ typ słaby – MELANCHOLIK


DZIECI NADPOBUDLIWE
Badania nad tymi dziećmi w Polsce przeprowadzili Spinek i Włodarski. Wszystkie dzieci nadpobudliwe zachowują się podobnie. Są towarzyskie, gadatliwe, łatwo nawiązują kontakt, żywo interesują się tym, co dzieje się, wokół, ale to zainteresowanie jest bardzo powierzchowne ( niepełne). Bo dzieci te nie są w stanie przez dłuższy czas zając się tą samą czynnością. W szkole takie dziecko nie jest w stanie uważać na lekcji, jest ekspansywne, w opinii nauczycieli uchodzą za zdolne, ale leniwe. U podłoża tego typu zachowania leży osłabienie procesów hamowania wewnętrznego ( hamowanie wewnętrzne jest słabe).

DZIECI ZAHAMOWANE PSYCHORUCHOWO
W kontakcie z takimi dziećmi widzimy bierność, małomówność, apatię, utrudniony kontakt. Zachowania ruchowe i myślowe takich dzieci są znacznie wolniejsze. W opinii nauczycieli uchodzą za mniej zdolne lub inteligentne.


Nadpobudliwość, może wskazywać na chorobę reumatyczną, zakaźną, ale też może oznaczać przemęczenie, lęk przed słabą oceną.
Należy nauczyć takie dzieci reakcji hamulcowych na drodze zabawy Np. zabawa raz, dwa, trzy baba jaga patrzy, inny sposób uczenia hamowania to uczenie mówienia szeptem.
Natomiast dzieci zahamowane trzeba aktywizować.

Przejawy nadpobudliwości są różne u różnych dzieci. W sferze ruchu obserwujemy 3 przejawy nadpobudliwości:
1/ wzmożona ekspansja ruchowa – szukanie okazji do ruchowego wyżycia się
2/ niepokój ruchowy – nie przejawia potrzeby dużej aktywności, ale ta aktywność ogranicza się do własnego ciała i wszystkiego, co jest w zasięgu ręki ( to może pozostać na stałe i przerodzić się w KOMPULSJE – natręctwa ruchowe – np. obgryzanie paznokci, dłubanie w nosie itp.
3/ tiki – mimowolne wyładowania i rozładowania ( tiki nerwowe np. tiki twarzy). Im bardziej staramy się, aby nie było ich widać tym bardziej się nasilają.

W sferze procesów poznawczych obserwujemy:
4/ zaburzenia uwagi - nie uważa, nie koncentruje uwagi na tym, co robi ( przejaw: nie kończenie zdań, brak końcówek w wyrazach)
5/ pochopność, pobieżność myślenia - dzieci zbyt szybko formułujące nieprzemyślane odpowiedzi, które są najczęściej nie na temat. Te dzieci uchodzą na ogół za bezkrytyczne.
6/ sfera wyobraźni – najczęściej takie dziecko zamyka się w sferze wyobrażonym i fikcyjnym, który góruje nad światem rzeczywistym.
Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej – bardzo słabe bodźce wywołują bardzo silne ( za silne) reakcje. Dzieci, które szybko się złoszczą, płaczą, obrażają – to dzieci nadwrażliwe na własnym punkcie. Takie dziecko popada w mnóstwo konfliktów z rówieśnikami i nauczycielami. Te dzieci mają podwyższony poziom lęku, co zaburza procesy myślowe i osoba z wysokim poziomem leku, przyczyn własnego sukcesu szuka w czynnikach zewnętrznych, niezależnych od siebie. Natomiast przyczyn porażki szuka w czynnikach wewnętrznych, zależnych od siebie ( brak inteligencji, niezdolność).
Osoba z wysokim lękiem motywowana jest chęcią unikania porażek wybiera zadania bardzo łatwe, ale i bardzo trudne.
Ludzie o niskim poziomie lęku – przyczyny sukcesu przypisują sobie, ( czyli czynnikom wewnętrznym, stałym). Przyczyn porażki natomiast, szukają w czynnikach wewnętrznych, ale nie stałych. Niski lęk motywowany jest do działania potrzeba sukcesu – taka osoba szuka zadań trudniejszych, wyzwań.
Wniosek: należy obniżać poziom leku.
Na lęk składają się
1/ komponent emocjonalny – reakcje fizjologiczne towarzyszące lękowi – drżenie rąk, pocenie się itp.
2/ komponent poznawczy – uwaga, którą człowiek źle gospodaruje w trakcie rozwiązywania zadań.
Terapie psychoanalityczne zazwyczaj działają na komponent emocjonalny, nie działają na komponent poznawczy.

2/ POSTAWY
Charakter – zespół względnie trwałych postaw, powiązanych w zwartą całość.
Definicja postawy wg T. Mądrzyckiego – postawa to względnie trwała organizacja wiedzy i przekonań, uczuć i motywów, pewnych form działania i reakcji ekspresywnych w stosunku do przedmiotu, osoby i zjawiska
Składniki postawy:
1/ poznawczy – wiedz i przekonania
2/ emocjonalno – motywacyjny – uczucia i motywy
3/ behawioralny – konkretne zachowania
Postawy powinny wpływać na nasze zachowania. W życiu tak nie jest. Nie zawsze z zachowania człowieka możemy wnioskować postawę.
(EKSPIACJA – mechanizm obronny, zadośćuczynienie krzywd wyrządzonych w myślach, ktoś, kto nas nie lubi może być wyjątkowo miły dla nas)

3/ POTRZEBY ( piramida Maslowa)

4/ INTELIGENCJA
Zdolność ogólna przystosowania się do nowych warunków, do sytuacji. Na rozwój inteligencji mają wpływ predyspozycje biologiczne i aktywność

5/ ZDOLNOŚCI i UZDOLNIENIA
Takie właściwości, które warunkują pomyślne rezultaty działania. Nie są one człowiekowi tak do końca wrodzone, występują w formie zalążków, od nas zależy jak je rozwiniemy.

6/ ZAINTERESOWANIA
Wymagają zaangażowania poznawczego i emocjonalnego. Powstają w ścisłym związku z potrzebami i zdolnościami ( interesować się i lubić to, czym się interesujemy)

7/ OBRAZ SIEBIE i OBRAZ ŚWIATA
Wiedza na temat siebie- samoocena
Wiedza innyc