Rynek Finansowy
Tematem mojej pracy jest „rynek finansowy”, dlatego pragnę przybliżyć wszystkim wiedze na temat: co to jest rynek finansowy, jak funkcjonuje oraz wiele innych rzeczy związanych właśnie z rynkiem finansowym. Praca moja zawiera informacje na temat rynku pieniężnego, który jest jednym ze segmentów rynku finansowego.
RYNEK FINANSOWY, PODMIOTY I INSTRUMENTY RYNKU FINANSOWEGO
Warunkiem wzrostu gospodarki jest inwestowanie. Aby inwestował niezbędne są środki finansowe. Ich źródłem mogą być niewykorzystane środki finansowe zwane oszczędnościami. Istnieje więc potrzeba wystąpienia mechanizmu pozwalającego na przesunięcie czasowo wolnych środków od oszczędzających do inwestujących. Aby mechanizm taki mógł funkcjonować potrzebni są:
• inwestor rzeczowy - inwestujący w maszyny, czynniki produkcji, itp. w celu wytwarzania dóbr, głównie dóbr inwestycyjnych,
• inwestor finansowy - użyczający kapitału inwestorowi rzeczowemu w zamian za wynagrodzenie,
• pośrednik.
Inwestor rzeczowy na własną inwestycję potrzebuje odpowiedniej wielkości kapitału na odpowiedni czas i za odpowiednią cenę. Źródłem tego kapitału może być posiadający oszczędności, czyli inwestor finansowy. Jednakże "zgranie" powyższych cech kapitału indywidualnego inwestora finansowego i rzeczowego w praktyce jest trudne.
W tej sytuacji wygodniej posłużył się pośrednikiem, który będzie transformował kapitały inwestora indywidualnego na formę użyteczną dla inwestora rzeczowego. W celu transformacji kapitału pośrednik (dowolna instytucja finansowa) korzysta z odpowiednich instrumentów. Tym co dokonuje "dopasowania" strumienia oszczędności przekształconego w kapitał inwestora finansowego i strumienia kapitału inwestora rzeczowego przy pomocy odpowiednich instrumentów jest rynek finansowy. Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym i nie oznacza konkretnego miejsca, lecz procesy kupna sprzedaży kapitału za koszt/wynagrodzenie, którym jest procent. Rynek finansowy jest więc abstrakcyjnym miejscem na którym dochodzi nieustannie do zawierania i wykonywania transakcji, których
przedmiotem są instrumenty finansowe.
W zależności od terminu zwrotu kapitału rynek finansowy dzieli się na dwa główne segmenty:
• rynek pieniężny - na którym dokonywane są operacje finansowe krótkoterminowe, a przedmiotem obrotu jest kapitał o nieprzekraczalnym terminie zwrotu 1 rok obejmujący min.: rynek lokat międzybankowych, rynek krótkoterminowych papierów wartościowych i kredyty krótkoterminowe.
• rynek kapitałowy - na którym przedmiotem obrotu jest kapitał o terminie zwrotu w zasadzie przekraczającym 1 rok, obejmujący m.in. rynek średnio i długoterminowych papierów wartościowych oraz średnio- i długoterminowych kredytów.
Na rynku finansowym tak pieniężnym jak i kapitałowym duże znaczenie mają dzisiaj operacje walutowe i w ich kontekście możemy mówić o rynku walutowym. Rynek ten obejmuje operacje finansowe walutowe - wymiany jednej waluty na inne oraz kształtowanie kursów walutowych. Rynek walutowy jest rynkiem międzynarodowym. Umożliwia m.in.
przepływ kapitału na różne rynki regionalne i poszczególnych państw.
Integralną częścią rynku finansowego jest rynek papierów wartościowych, definiowanych zwykle jako dokument reprezentujący prawa majątkowe, które z racji jego posiadania
przysługuje posiadaczowi.
Istotną kwestią w kontekście rozpatrywania procesu transformacji kapitału na rynku finansowym, jest rozróżnienie między rynkiem pierwotnym i wtórnym.
Na rynku pierwotnym przedmiotem transakcji są rzeczywiste kapitały, rynek wtórny pozwala natomiast na zamianę posiadacza określonych praw majątkowych, powstałych na rynku pierwotnym. Rynek pierwotny tworzy więc prawa majątkowe, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Na rynku pierwotnym emitent zbiera kapitał sprzedając nowe, emitowane papiery wartościowe inwestorom, którzy ocenili, że inwestycja jest korzystną lokatą oszczędności. Cena nabycia papierów wartościowych na rynku pierwotnym to cena
emisyjna, stała do końca okresu subskrypcyjnego (emisji).
Na rynku wtórnym obrót odbywa się pomiędzy inwestorami, bez udziału emitenta. Tak więc na rynku tym emitent nie zwiększa wielkości swojego kapitału. Istnienie rynku wtórnego jest bardzo ważne m.in. dlatego, że pozwala na dostęp do rynku podmiotów, które nie miały dostępu do rynku pierwotnego, koncentruje małe kapitały oraz weryfikuje wartości praw majątkowych - realnie oceniając wartości oferowanych kapitałów. Dla emitenta rynek wtórny jest natomiast ważnym Źródłem informacji niezbędnych dla podejmowania decyzji o rozwoju firmy, wielkości i cenie emisji nowych akcji, obligacji, itp.
FUNKCJE I UCZESTNICY RYNKU PIENIĘŻNEGO
Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego (banków komercyjnych) na pieniądz banku centralnego. Chroni banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Jest miejscem spotkania popytu na pieniądz i jego podaży - spotkania podmiotów dysponujących nadmiarem pieniądza i cierpiących na jego niedobór. Pieniądz jest tu towarem posiadającym swoją wewnętrzną wartość.
Podstawowe funkcje rynku pieniężnego to:
• krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji,
• zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki,
• średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów,
• określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami,
• stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy, redyskontowa).
Dzięki rynkowi pieniężnemu pieniądz zostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar do miejsca zapotrzebowania - drogą udzielania kredytów, bądź przez sprzedaż papierów wartościowych. Transakcji na rynku pieniężnym dokonują m.in.:
• banki,
• państwo,
• samorządy terytorialne,
• przedsiębiorstwa,
• instytucje ubezpieczeniowe,
• osoby fizyczne.
Każdy z dokonujących transakcji może być pożyczkodawcą lub pożyczkobiorcą Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny, który realizując swą politykę pieniężną wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.
Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego
Na rynku pieniężnym operacje przeprowadzane są przede wszystkim w formie pożyczek w postaci transferu lub w formie terminowych transakcji z papierami wartościowymi (ale bez ich fizycznego przemieszczania - bo są złożone w formie depozytów). Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego to:
• pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym,
• bony pieniężne i bony skarbowe,
• operacje otwartego rynku,
• bony komercyjne.
Międzybankowy rynek pieniężny jest miejscem spotkania popytu i podaży banków na pieniądz. Banki posiadające nadwyżki środków są gotowe je odsprzedać czyli udzielić pożyczek innym bankom za określoną cenę. Cena ta jest kursem sprzedaży (średnioroczna stopą procentową). Banki mające niedobór środków są gotowe kupić je czyli przyjąć w depozyt od innych banków też po określonej cenie. Cena ta to kurs kupna. Różnica między kursem kupna i sprzedaży jest marżą stanowiącą potencjalny dochód dla banków.
Przykładowe najbardziej znane kursy to kursy rynku Londyńskiego:
• LIBOR - (London Interbank Offered Rate) - średnia arytmetyczna, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki na rynku londyńskim,
• LIBID - (London Interbank Bid Rate) - średnia arytmetyczna, po której banki są skłonne płacić na rynku londyńskim za pozyskiwany depozyt,
oraz frankfurckiego FIBOR i FIBID.
W zależności od czasu na jaki udzielane są pożyczki i przyjmowane lokaty oraz terminu dostarczenia pieniędzy rozróżniamy transakcje:
• O/N (ovemight -przez noc) - termin jednodniowy, pieniądze dostarczone w dniu transakcji, zwrot następnego dnia do określonej godziny,
• T/N (tom/next) - termin jednodniowy, pieniądze dostarczane na drugi dzień po zawarciu transakcji (możliwość prolongaty na dni następne, pożyczkodawca upoważniony do wypowiedzenia umowy dnia poprzedniego),
• S/N (spot/next) - termin jednodniowy, pozwalający na wcześniejsze zaplanowanie transakcji, pieniądze przekazywane dwa dni po zawarciu transakcji,
a także 1 tygodniowe (1W), 2 tygodniowe (2W), miesięczne, dwu- , trzy-, sześcio- i dziewięciomiesięczne (1M, 2M, 3M, 6M, 9M) oraz roczne (1R).
W Polsce dla złotowych depozytów międzybankowych stosuje się podobne wskaźniki:
• WIBOR - (Warsaw Interbank Offered Rate) - średnia cena za jaką bank gotowy jest udzielić pożyczki - oprocentowanie po jakim banki udzielą pożyczek innym bankom.
• WIBID - (Warsaw Interbank Bid Rate) - średnia cena jaką bank jest skłonny zapłacić za pozyskany depozyt - roczna stopa procentowa jaką banki zapłacą za środki przyjęte w depozyt od innych banków.
Wskaźniki te wyliczane są od marca 1993 roku. W chwili obecnej stanowią one średnia arytmetyczną stawek przekazywanych przez 17 współpracujących banków. W przypadku gdy któryś z banków nie jest zainteresowany udzielaniem lokaty lub przyjęciem depozytu podaje stawki jakie uzna za ekonomicznie uzasadnione.
Przykładowe wskaźniki WIBID i WIBOR z dnia 05.11.2001 :
Termin WIBID WIBOR
O/N 16,38 17,89
T/N 16,45 18,05
1W 15,02 16,87
1M 14,21 14,70
3M 13,54 14,03
6M 12,54 13,09
9M 12,05 12,74
1R 11,66 12,21
Bony pieniężne to krótkoterminowe papiery wartościowe o określonych nominałach i terminach wykupu emitowane przez bank centralny. Przykładowo w Polsce sprzedaż tych bonów NBP rozpoczął w 1990 roku. Miała ona na celu związanie krótkoterminowych środków płynnych banków, które to środki ze względu na administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie mogły być spożytkowane do udzielania kredytów. Sprzedaż bonów odbywała się na cotygodniowych aukcjach w drodze przetargu, z dyskontem, oferentom proponującym najniższą stopę dyskonta. Bony te były zbywalne i mogły być odkupywane przez emitenta (NBP) w każdym momencie. Były wiec bardzo płynnym instrumentem rynku finansowego. W listopadzie 1994 roku NBP ponownie rozpoczął emisję bonów pieniężnych ze względu na
nadpłynność systemu bankowego.
Bony skarbowe natomiast to papiery wartościowe emitowane przez Ministerstwo Finansów, a NBP pełni funkcje agenta ich emisji - czyli zapewnia ich obsługę. Bon skarbowy stwarza możliwość zaciągania przez skarb państwa krótkoterminowych pożyczek na rynku pieniężnym. Jest w swej istocie dla rynku pieniężnego instrumentem identycznym jak bon pieniężny NBP. Bony te mogą być także przedmiotem operacji odkupu bądź zastawu przy kredycie lombardowym.
Operacje otwartego rynku są podobnie jak bony instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynek pieniężny. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych (zwykle bonów skarbowych). Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mają wpływ na ilość pieniądza w obiegu:
• zakup papierów wartościowych - powiększa aktywa banku centralnego i zwiększa obieg pieniądza,
• sprzedaż papierów wartościowych - z własnego portfela - zmniejsza aktywa banku centralnego i obieg pieniądza.
W Polsce operacje otwartego rynku mają charakter cotygodniowych aukcji, w których do przetargu stawać mogą jedynie banki będące na podstawie umowy z NBP dealerami rynku pieniężnego. Przetarg może mieć charakter ilościowy bądź procentowy:
• ilościowy - bank centralny podaje stałą stawkę zakupu, a banki podają kwoty jakie chciałyby za tę stawkę bankowi sprzedać,
• procentowy - banki komercyjne podają stawki procentowe za jakie chciałyby zawrzeć transakcję, a bank centralny w ramach ustalonej przez siebie kwoty przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę.
Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Mamy wtedy do czynienia z operacjami warunkowymi repo i reverse repo:
• operacje repo - zakup zwrotny - zakup przez NBP od banków bonów skarbowych z obowiązkiem ich odkupu przez banki w terminie określonym przez banki; przedmiotem przetargu jest różnica pomiędzy zaoferowanymi przez banki cenami odkupu i sprzedaży,
• operacje reverse repo - sprzedaż zwrotna - sprzedaż bankom przez NBP bonów z obowiązkiem ich odkupu przez NBP w terminie określonym przez NBP; kryterium wyboru ofert stanowi tu wysokość proponowanej przez banki stopy oprocentowania środków NBP za okres na który NBP sprzedał bony.
Operacje otwartego rynku mogą być efektywne jedynie wtedy, gdy istnieje rozbudowany
rynek pieniężny oraz budzące zaufanie papiery wartościowe.
Bony komercyjne (commercial papers) to krótkoterminowe papiery wartościowe o terminie wykupu od trzech dni do trzech miesięcy. Są formą korzystania przez przedsiębiorstwa z kapitałów rynkowych. Emitowane przez wysoko notowane spółki giełdowe i nabywane przede wszystkim przez banki (stając się uproszczoną formą zaciągania kredytów). Bony komercyjne pozwalają na elastyczne zarządzanie środkami, ponieważ bon można prawie w każdej chwili wycofać z rynku wtórnego. Podstawowym celem emisji tych bonów jest
finansowanie majątku obrotowego.
Certyfikaty depozytowe to zbywalne dokumenty wystawiane przez banki komercyjne na okaziciela. Potwierdzają złożenie depozytu o określonej wielkości, na określony czas w banku, który wystawił depozyt. W ustalonym terminie aktualny właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat, powiększoną o należne odsetki. Na emisję certyfikatów depozytowych bank musi otrzymać zezwolenie banku centralnego. Forma ta jest bardzo wygodna dla inwestora gdyż może on w każdej chwili upłynnić certyfikat na rynku wtórnym.