Stosunki polsko - krzyżackie.

Zakon krzyżacki wyłonił się ze zreorganizowanego w 1190 roku niemieckiego bractwa szpitalnego, które powstało w Jerozolimie przed 1145 rokiem.
Nowy zakon rycerski o nazwie : „ Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie” miał rekrutować swych członków przede wszystkim spośród Niemców, a jego zadaniem miała być pomoc w realizacji planów kolonialnych dynastii Sztaufów na Bliskim wschodzie.
Krzyżacy rozpoczęli budowę swego państwa od podboju ziem zamieszkanych przez plemiona Prusów. Ataki prowadzono wzdłuż rzek, wybrzeża morskiego, a następnie w głąb lądu. Niewielka grupa rycerzy krzyżackich przy wydatnej pomocy krzyżowców z Europy Zachodniej zajęła ziemie Prusów w ciągu pół wieku.

W 1226 roku książę Konrad I Mazowiecki sprowadził Krzyżaków spodziewając się, że zdobędą dla niego ziemie pruskie, zadawalając się ziemią chełmińską i częścią podbitych terenów jako wynagrodzeniem za trudy krucjaty. Jednak celem Zakonu było utworzenie samodzielnego państwa. Na obszary ziemi chełmińskiej przybyli w roku 1230 i rozpoczęli krwawą ekspansję na Prusy zostawiając po sobie pożary i zgliszcza.
Na zdobywanych ziemiach zakładali grody-zamki jako punkty oparcia do dalszego podboju, oraz ośrodki trzymające w karbach posłuszeństwa podbitą ludność, zamienioną w poddanych chłopów. W ten sposób powstały twierdze: Toruń, Chełmno, Kwidzyn, Elbląg.
Zatargi polsko-krzyżackie rozpoczęły się od Pomorza Gdańskiego. Jego władca, książę kujawski Władysław Łokietek, wezwał w 1308 roku Krzyżaków na pomoc przed najeźdźcami brandenburskimi.
Krzyżacy siłą opanowali północną część Pomorza, gdzie wprowadzili własną administrację.
Z Wenecji przeniesiono do Malborka siedzibę wielkiego mistrza, a władze Zakonu stały się władzami państwa.
Po koronacji Władysław Łokietek podjął starania o odzyskanie zagrabionego przez Krzyżaków Pomorza. W wyniku tych starań w Inowrocławiu i Brześciu Kujawskim odbył się pierwszy proces polsko-krzyżacki (1320-1321). Wyrok sądu kościelnego był pomyślny dla Polski, skazywał Zakon na zwrot Pomorza i zapłacenie dużej sumy odszkodowania. Jednak Krzyżacy wyroku nie uznali, a Łokietek nie zgodził się na sprzedaż Pomorza i zrzeczenie się do niego praw. Skargę Polski przeciw Zakonowi rozpatrywał trybunał duchowny ponownie w 1329 roku, jednak korzystny dla Polski wyrok nie został ostatecznie zatwierdzony przez papieża. Polska była zmuszona podjąć z Zakonem walkę zbrojną.
W wyniku działań wojennych w latach 1326-1332 Polska straciła ziemię dobrzyńską i Kujawy oraz poniosła duże szkody.
Jedyną większą bitwą, zwycięską dla strony polskiej stoczono pod Płowcami w 1331 roku.
Syn i następca Łokietka, Kazimierz Wielki nie podjął wojny, zdał się na sąd polubowny władców Czech i Węgier w 1335 roku, a następnie na kolejny proces z krzyżakami w Warszawie w 1339 roku by w końcu podpisać układ pokojowy w Kaliszu w 1343 roku, w wyniku którego Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, a krzyżacy zatrzymali Pomorze.
Po pokoju kaliskim Zakon skierował się przeciw Litwie. Chrzest Jagiełły w Krakowie, jego ślub z Jadwigą i koronacja na króla polskiego w lutym 1386 roku rozpoczęły realizację zawartej w Krewie 14 sierpnia 1385 roku unii polsko-litewskiej, która zmieniła układ sił w tej części Europy; chrzest Litwy podważył sens istnienia państwa krzyżackiego.
Krzyżacy nie uznali faktu chrystianizacji Litwy. Wielki mistrz zaproszony do Krakowa na ojca chrzestnego Jagiełły odmówił przyjazdu.
Krzyżacy dążyli do zerwania sojuszu polsko-litewskiego, nowym zatargiem dla Jagiełły i rycerstwa polskiego była ponowna utrata ziemi dobrzyńskiej w 1392 roku.
Pretekstu dostarczyło powstanie żmudzkie w 1409 roku. Polacy postanowili udzielić Witoldowi pomocy, jeśli Zakon zaatakuje Litwę.
Krzyżacy wypowiedzieli wojnę i zaatakowali Kujawy oraz Wielkopolskę, Polacy odzyskali Bydgoszcz po czym został zawarty rozejm. Obie strony przygotowywały się do wojny.
30 czerwca 1410 roku wojska polskie pod dowództwem Jagiełły wraz z wojskami Witolda, oraz książąt mazowieckich przekroczyły granicę państwa zakonnego.
Na polach wsi Grunwald 15 lipca 1310 roku stoczono jedną z największych bitew średniowiecza. Po zwycięstwie wojska polsko-litewskie ruszyły na Malbork, twierdzę krzyżacką, której zdobycie okazało się zbyt trudne.
Zimą 1411 roku w Toruniu podpisano z Zakonem układ pokojowy, który przyznawał Litwie Żmudź, a Polsce ziemię dobrzyńską oraz znaczne odszkodowanie.
Jagiełło jeszcze kilkakrotnie walczył z Zakonem, oraz wznowił proces polsko-krzyżacki, a w 1422 roku podpisał nad jeziorem Melno dokument, który oddawał Polsce Kujawy, a Litwie Żmudź i ziemie pojaćwieskie.
W wyniku klęski Zakon przeżywał ostry kryzys finansowy, co skutkowało zaostrzeniem polityki podatkowej. Załamał się międzynarodowy handel zakonu, a jego miejsce zajął handel miast pruskich, coraz mocniej wiążących się z zapleczem polskim.
W 1440 roku powstał w Kwidzynie Związek Pruski, który wysłał do Kazimierza Jagiellończyka poselstwo z propozycją poddania Prus.
Jednocześnie wypowiedziano posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi, a do Krakowa przybyło poselstwo z prośbą o objęcie przez króla polskiego władzy. W odpowiedzi Kazimierz Jagiellończyk przyjął pod swe władanie całość ziem pruskich i wcielił je do Królestwa Polskiego, a Zakonowi wypowiedział wojnę, która trwała od 1454 od 1466 i zakończyła się zawarciem traktatu pokojowego w Toruniu. Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska i michałowska oraz Warmia, Malbork i Elbląg miały należeć do Polski. Wielkiemu mistrzowi pozostawiono ziemie nad Zalewem Wiślanym z Królewcem, w którym miał przebywać jako lennik króla polskiego. Każdy nowy mistrz zakonu musiał w ciągu pół roku złożyć królowi polskiemu przysięgę lenną co było przyczyną zatargów. Po wyborze na wielkiego mistrza Albrecht Hohenzollern odmówił złożenia hołdu, zawarł przymierze z wielkim księciem moskiewskim i wystąpił z żądaniem zwrotu wszystkich ziem zakonnych. W 1519 Zygmunt I Stary rozpoczął działania wojenne przeciw nieposłusznemu wasalowi trwające przez dwa lata i zakończone zawarciem układu w Krakowie. W 1525 roku nastąpiła sekularyzacja państwa krzyżackiego; wielki mistrz Albrecht Hohenzollern przyjął księstwo Pruskie jako lenno z rąk króla Polski.
Wnuk Jagiełły, Zygmunt I Stary doprowadził do rozwiązania zakonu krzyżackiego w Prusach.