Hydrosfera
1. Hydrosfera – zewnętrzna powłoka Ziemi obejmująca morza, oceany, lodowce, lądolody, jeziora, bagna, wody podziemne.
2. Obieg wody w przyrodzie:
a) obieg mały
b) obieg duży
Obieg wody w przyrodzie można podzielić na obieg mały i obieg duży. Obieg mały obejmuje parowanie z powierzchni mórz i oceanów i opad wyparowanej wody w postaci opadu atmosferycznego znów do oceanu. Obieg duży włącza również krążenie wody na lądzie. Wyparowana woda jest transportowana w postaci pary wodnej nad kontynent i tam jako opad dostaje się na ziemię. Następnie dąży do przedostania się różnymi drogami z powrotem do oceanu. Część wód może infiltrować w głąb ziemi i przepływać jako spływ podziemny, część zostanie wykorzystana przez rośliny i po procesie transpiracji zostaje oddana do atmosfery gdzie znów podlega procesom chmurotwórczym. Część wód będzie podlegać spływowi powierzchniowemu i zasili rzeki. Po przedostaniu się do oceanu proces zaczyna się od nowa. Na wszystkich etapach zachodzi parowanie pod wpływem energii słonecznej i pewna ilość wody zostaje zwrócona do atmosfery.
Resublimacja – przejście ze stanu gazowego w stan stały.
Kondensacja – przejście wody z stanu gazowego w stan ciekły.
Sublimacja – przejście ze stanu stałego w stan gazowy.
Retencja – tymczasowe zatrzymanie wody z obiegu
Ewaporacja – przejście ze stanu ciekłego w stan gazowy.
3. Ruchy wody morskiej
Przybój – wahadłowy ruch wody od brzegu i w kierunku brzegu.
Kipiel – burzliwy ruch wody.
Fale tsunami – ruch wody wywołany trzęsieniem ziemi, wybuchem podwodnych wulkanów, „cieleniem się lodowca”.
„Cielenie” się lodowca – odrywanie się brył lodowych od czoła lodowca lub lądolodu zamrożonego w wodzie.
Sejsze – kołysanie się wody wywołane naciskiem wyżu barycznego na taflę wody
4. Prądy morskie
: 1) Północnopacyficzny, 2) Północnorównikowy, 3) Równikowy wsteczny, 4) Południoworównikowy, 5) Kalifornijski, 6) Peruwiański, 7) Brazylijski, 8) Gwinejski, 9) Zatokowy (Golfsztrom), 10) Labradorski, 11) Północnoatlantycki, 12) Grenlandzki, 13) Kanaryjski, 14) Bengalski, 15) Dryf wiatrów zachodnich, 16) Mozambicki, 17) Somalijski, 18) Zachodnioaustralijski, 19) Wschodnioaustralijski, 20) Kuro-Siwo, 21) Oja-Siwo
http://portalwiedzy.onet.pl/46984,1,1,1,galeria.html
5. Wody podziemne i źródła
Wody podziemne – wody występujące w glebie i w niżej leżących utworach, najczęściej wypełniają one wolne przestrzenie w obrębie skał. Wyróżniamy:
a) wody zaskórne -tworzące się na niewielkich głębokościach w zagłębieniach terenu, w dolinach rzecznych i na brzegach jezior wskutek obfitych opadów
b) wody gruntowe - położone poniżej strefy aeracji i wód zaskórnych. Zwierciadło podlega wahaniom sezonowym, naśladuje formy rzeźby powierzchni. Obficie zasilają rzeki i jeziora
c) wody głębinowe – występują na znacznych głębokościach pod powierzchnia gruntu, całkowicie od niej odizolowane utworami nieprzepuszczalnymi
d) wody wgłębne – występują w warstwach wodonośnych przykrytych utworami nieprzepuszczalnymi
e) wieloletnia zmarzlina
Występowanie wód podziemnych:
Woda w gruncie rozmieszczona jest równomiernie. Blisko powierzchni tylko część wolnych przestrzeni wypełnia woda. Blisko powierzchni Ziemi znajduje się strefa aeracji w której w większości występuje powietrze . Poniżej strefy aeracji występuje strefa saturacji czyli strefa w której w większości występuje woda. Poniżej strefy saturacji można wyróżnić warstwę wodonośną, czyli warstwę poronowych, których wolne przestrzenie wypełnione są wodą.. Woda w warstwie wodonośnej znajduje się pod wpływem grawitacji.
Zwierciadło swobodne – lustro wody może podnieść się na dowolna wysokość, występuje gdy górna granica warstwy wodonośnej graniczy z utworami przepuszczalnymi np.: piasek, woda znajduje się pod wpływem siły grawitacji
Zwierciadło napięte – woda występuje między dwoma utworami nieprzepuszczalnymi np.: glina, woda występuje pod wpływem ciśnienia atmosferycznego
Woda artezyjska – samoczynny wypływ wody na powierzchnie Ziemi
Woda subartezyjska – wypływ wody na powierzchnie Ziemi, woda się podnosi ale nie osiąga powierzchni ziemi
Wody powierzchniowe:
a) jeziora
b) bagna
c) mokradła
d) rzeki
e) lodowce
f) lądolody
Źródło – samoczynny wypływ wody na powierzchnie ziemi
Klasyfikacja źródeł:
zstępujące – woda spływa z obszarów położonych wyżej i wypływa pod wpływem siły ciężkości
wstępujące – wypływ wody pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego
warstwowe
szczelinowe
uskokowe
krasowe - woda w skałach wapiennych i gipsowych, która dostaje się do spękań i szczelin powoduje rozpuszczanie skał
stokowe
dolinne
Gejzery - źródła wrzącej wody okresowo wybuchające fontanną od kilku do 65m.
6. Ustroje rzeczne
System rzeczny - rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego.
Rzeka – ciek naturalny, który powstał z połączenia potoku lub wypływając z czoła lodowca, jeziora, źródła, zadziej z obszarów zabagnionych, spływa pod wpływem siły grawitacji.
Zlewnia – obszar lądu z którego dorzecze przyjmuje wodę.
Zlewisko – obszar z którego wody spływają do jednego dużego zbiornika.
Przepływ – całkowita objętość wody przepływającej w jednostce czasu przez przekrój poprzeczny koryta rzecznego.
Obszar bezodpływowy – obszar, który nienależny do żadnego zlewiska.
Rzeki stałe – odprowadzają wodę przez cały rok
Rzeki okresowe – w porze suchej wysychają w porze deszczowej odprowadzają wodę.
Rzeki epizodyczne – ich koryta wypełniają się woda tylko raz na kilka miesięcy lub lat.
Ustrój ( reżim rzeczny) - sposób i rytm zasilania rzeki w wode ustalony na posdtawie wieloletnich obserwacji poziomu wody w rzece.
Klasyfikacja ustrojów rzecznych:
ustrój deszczowy - wahania stanów wód zależą od opadów w ciągu roku.
ustrój deszczowy-oceaniczny- równomierne opady przez cały rok powodują równomierne stałe zasilanie: Sekwana, Tamiza.
ustrój deszczowy-monsunowy - bardzo duże wahania stanów wód wysokie przypadają na porę monsunu letniego(pora deszczowa) , minimalne związane są z monsunem zimowym (pora sucha) : Gangres,.
ustrój deszczowy - zwrotnikowy - duże wahania stanów wód, wysokie stany występują w okresie deszczów zenitalnych, susza powoduje wysychanie rzek: Północna Afryka, wnętrze Australii,
ustrój deszczowy-równikowy - równomierne opady powodują równomierne zasilanie: Amazonka, Kongo.
ustrój lodowcowy - wahania związane z topnieniem lodowców w porze letniej: ren, Rodan.
ustrój śnieżny - wysokie stany wód w wyniku topnienia śniegu wiosną, a niskie jesienią : rzeki Syberii, Kanadyjskie.
ustrój złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania np.
ustrój deszczowo-śnieżny: Wisła, Odra.
System rzeczny - rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego.
Sposoby zasilania rzeki:
o opadowe – padający deszcz
o roztopowe – topniejące lodowce
o gruntowe – wypływ ze źródeł
Czynniki fizyczno – geograficzne wpływające na ustrój rzeki:
rzeźba terenu
klimat
budowa geologiczna
szata roślinna
Najdłuższa rzeka świata to Nil 6671 km, największe dorzecze ma Amazonka 7180km2
7. Klasyfikacja jezior
Jezioro - naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą nie mające bezpośredniego połączenia z oceanem.
1). Podział jezior:
słodkie
słone
2). Podział jezior ze względu na przepływ rzek, odprowadzania wody:
odpływowe np.: Tana w Afryce
przepływowe np.: Hańcza, Niasa
bezodpływowe np.: Morze Kaspijskie Morze Martwe, Czad
3). Podział jezior ze względu na okres trwania:
stałe
epizodyczne – funkcjonują bardzo krótko
okresowe
4). Podział ze względu na rozwój zycia biologicznego:
oligotroficzne np. : Morskie Oko
eutroficzne
dystroficzne
5). Podział jezior ze względu na powstanie:
tektoniczne np.: Wiktorii
wulkaniczne np.: Crater Lake w Oregonie
reliktowe np. : Kaspijskie
polodowcowe :
rynnowe np.: Hańcza
wytopiskowe
morenowe np.: Mamry, Śniardwy
karowe np.: Czarny Staw
krasowe
meandrowe np.: Czerniakowskie
deltowe np.: Dąbie
osuwiskowe
eoliczne np.: Czad
8. Lodowce i lądolody
Warunki powstania lodowca:
• niska temperatura
• duże opady śniegu
• ukształtowanie terenu
Lądolody – ogromne twory lodowe przykrywające wielkie obszary
Pole firnowe – miejsce gromadzenia się śniegu i przekształcania się śniegu w lód
Granica wieloletniego śniegu – przemieszczająca się w czasie i przestrzeni ( w górę lub dół ) strefa, powyżej której mniej śniegu się topi niż spada w ciągu roku.
Lodowiec – masa lodu powstała na lądzie znajdująca się w stałym powolnym ruchu
Pak lodowy – zescalone płyty lodowca
Ruchy lodowe:
• transgresja – lodowiec przesuwa się na przód ( więcej lodu przybywa niż ubywa)
• stepnacja – postój lodowca ( tyle samo lodu przybywa i ubywa )
• represja – cofanie się lodowca ( więcej lodu ubywa niż przybywa)
Typy lodowców:
1) Alpejski – występuje w Alpach
2) Himalajski – występuje na obszarze Azji: Himalaje
3) Norweski – występuje w Islandii, Skandynawii
4) Piedmontowy – występuje w Alasce, górach skalistych
9. Sieć rzeczna Polski
Bilans wodny – zestawienie ilości wody przybywającej i ubywającej w ciągu roku hydrologicznego
Rok hydrologiczny – okres odpowiadający długością okresowi roku kalendarzowemu, ale rozpoczynający się od umówionej daty w Polsce.