Instytucja i struktury banku na przykładzie Powszechnej Kasy Oszczędności Bank Polski SA

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe z późniejszymi zmianami określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
Ustawa określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
Bank określony jest jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega na udzielaniu kredytu, świadczeniu usług w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz oferuje inne usługi.
Rolę banku można określić następująco:
1. Rola płatnika, tzn. dokonuje płatności swoich klientów.
2. Rola agenta: działa w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania własnością klientów.
3. Rolę gwaranta tzn. popiera klientów spełniających swe zobowiązania.
4. Pełni rolę pośrednika w dokonywaniu transformacji otrzymanych depozytów w kredyty, przede wszystkim dla przedsiębiorstw (pośrednictwo między podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi oraz odgrywa role instrumentu w realizacji polityki gospodarczej kraju, regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego).

Jak wiadomo istnieje wiele banków. Wszystkie banki jako instytucje tworzą pewien całokształt zwany systemem bankowym. Taki system składa się z banku centralnego ( emisyjnego ) i banków komercyjnych.
W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią trzy podstawowe funkcje w gospodarce:
kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty.
kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy.
pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.

Istotą działalności banku jest przyjmowanie pieniędzy klientów, które podlegają zwrotowi, oraz udzielanie kredytów na własny rachunek.
Polskie prawo bankowe określa banki jako samodzielne, samofinansujące się i posiadające osobowość prawną jednostki gospodarcze, które działają na podstawie tejże ustawy i własnych statutów. Ustawa zalicza do podstawowej działalności banków gromadzenie środków pieniężnych, udzielenie kredytów oraz przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że banki gospodarują cudzymi pieniędzmi. Wypływają z tego określone konsekwencje:
uprawianie działalności bankowej wymaga specjalnego zezwolenia,
prawo chroni w szczególny sposób interesy osób powierzających pieniądze bankom.

W Polsce zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej wydaje prezes NBP, a uzyskanie takiej zgody wymaga spełnienia przez założycieli banku określonych warunków. Dotyczą one minimum kapitału własnego banku i posiadania pomieszczeń należycie zabezpieczających przechowywanie powierzonych wartości, a także pełnienia kierowniczych stanowisk przez kompetentne osoby. Z drugiej strony prawo nie dopuszcza, aby inne podmioty, nie posiadające takiego zezwolenia, prowadziły działalność bankową i używały wyrazu „bank” lub „kasa”. W trosce o bezpieczeństwo wkładów lokowanych (deponowanych) przez społeczeństwo w bankach, władze państw wprowadzają nadzór nad działalnością banków. Nadzór może sprawować odrębny urząd państwowy lub centralny bank. Polskie prawo bankowe powierzyło nadzór nad działalnością bankową Generalnemu Inspektorowi Nadzoru Bankowego, podległemu prezesowi NBP; czynności z tym związane mogą wykonywać tylko pracownicy specjalnie upoważnieni przez prezesa NBP. Mając na względzie bezpieczeństwo powierzonych bankom wkładów (depozytów), prezes NBP ustala normy dopuszczalnego ryzyka w działalności bankowej.
Konieczność ograniczania ryzyka działalności bankowej wynika z warunków funkcjonowania i podstawowej roli banków w gospodarce rynkowej. Istotną cechą gospodarki rynkowej jest bowiem ryzyko ekonomiczne ponoszone przez wszystkie gospodarujące podmioty, w tym także przez banki.

Transformacja ustrojowa oraz reformy gospodarcze zapoczątkowane w Polsce pod koniec 1989 r. stworzyły nowe szanse rozwojowe dla PKO. Od 1992 r. bank ma nowy statut, który zniósł ograniczenia w zwiększaniu funduszu statutowego oraz stworzył podstawy kształtowania dostosowanej do nowych warunków struktury banku.
Za najważniejsze można uznać przekształcenia w strukturze zarządzania bankiem. Latem 1993r. powołana została po raz pierwszy w historii PKO rada nadzorcza, funkcjonująca na zasadach podobnych do spółek prawa handlowego.
Powołanie rady nadzorczej, w której skład weszło po dwóch przedstawicieli Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów i pracowników banku, a jej przewodniczący mianowany przez premiera, było rozwiązaniem nowatorskim. Celem jego było wzmocnienie nadzoru właściciela nad bankiem i wzmocnienie komercyjnej orientacji jego struktur.
Lata 1993-1998 to okres wielkiej modernizacji technologicznej i strukturalnej w PKO. Regionalizacja banku i utworzenie 13 oddziałów regionalnych w 1994 roku zapoczątkowały zmiany organizacyjne. Rok 1998 to stworzenie około 170 centrów sprzedaży, które mają za zadanie obsługiwać lokalne mikrorynki. Istota zmian polega na skoncentrowaniu funkcji zaplecza i zdecydowanym nastawieniu istniejących placówek na sprzedaż produktów i usług, i związaną z tym poprawą jakości obsługi klienta i efektywności działania. W kwietniu 1996 r. została formalnie zatwierdzona przez radę "Strategia PKO na lata 1996-2000".
Dobre wyniki finansowe PKO pozwoliły podjąć realizację kompleksowego programu informatycznego - zainstalowano system oddziałowy ZORBA 3000. Utworzono centrum kartowe i autoryzacyjne. Rozpoczęto rozbudowę nowoczesnej, pracującej w trybie on-line sieci bankomatów. Zautomatyzowano rozliczenia międzyoddziałowe i międzybankowe z wykorzystaniem systemu ELIXIR.
Druga połowa lat dziewięćdziesiątych to także rozszerzenie działalności banku na rynku nie tylko pieniężnym, ale także kapitałowym i ubezpieczeniowym oraz mieszkaniowym. W 1997 roku Powszechna Kasa Oszczędności wspólnie ze szwajcarskim partnerem Credit Suisse Group - jedną z największych grup finansowych na świecie, zarządzającą ponad 200 funduszami powierniczymi - utworzyła PKO/CREDIT SUISSE Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. Sprzedaż jednostek uczestnictwa trzech rodzajów funduszy powierniczych prowadzi za pośrednictwem sieci Bankowego Domu Maklerskiego i wielu oddziałów PKO.
W sierpniu 1998 roku przedstawiciele Powszechnej Kasy Oszczędności i Banku Handlowego S.A. podpisali akt notarialny powołujący do życia spółkę o nazwie PKO/Handlowy Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A., które zarządza otwartym funduszem emerytalnym w ramach II filara zreformowanego systemu ubezpieczeń społecznych.
Również w 1998r. PKO BP utworzył własną spółkę PKO Towarzystwo Finansowe - z siedzibą w Gdańsku - do obsługi kredytowej klientów indywidualnych (sprzedaż ratalna) oraz Bankowy Fundusz Leasingowy SA (usługi leasingowe) z siedzibą w Łodzi. W Grupie Kapitałowej PKO BP działają także: Centrum Elektronicznych Usług Płatniczych "eService" SA (obsługa kart płatniczych) - z siedzibą w Warszawie - oraz PKO Nieruchomości Sp. z o.o. (działalność developerska i zarządzanie nieruchomościami) z siedzibą w Łodzi.

Dnia 01.01.2000 r. wygasły gwarancje Skarbu Państwa na wszystkie środki pieniężne gromadzone w PKO BP. Wszystkie lokaty bankowe zostały objęte systemem gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG).
Dnia 12 kwietnia 2000r. do rejestru handlowego została wpisana jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA - w skrócie PKO BP SA, która powstała w wyniku przekształcenia Powszechnej Kasy Oszczędności - banku państwowego.
Przekształcenie banku państwowego w bank w formie spółki akcyjnej nastąpiło na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2000 r. w sprawie przekształcenia Powszechnej Kasy Oszczędności banku państwowego w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna (Dz.U. Nr 5, poz.55 i Nr 8, poz.115).

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna jest osobą prawną, działającą na podstawie obowiązujących przepisów prawa oraz niniejszego Statutu. Założycielem Banku jest Skarb Państwa.

Przedmiotem działalności PKO BP SA jest wykonywanie następujących czynności bankowych:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub w oznaczonym terminie i prowadzenie rachunków tych wkładów,
2) prowadzenie innych rachunków bankowych,
3) udzielanie kredytów,
4) udzielanie pożyczek pieniężnych,
5) udzielanie gwarancji i poręczeń bankowych,
6) przeprowadzanie rozliczeń bankowych w formach stosowanych w obrocie krajowym i zagranicznym,
7) prowadzenie operacji czekowych i wekslowych,
8) emitowanie bankowych papierów wartościowych,
9) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
10) prowadzenie terminowych operacji finansowych z bankami krajowymi, zagranicznymi i innymi instytucjami finansowymi,
11) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
12) wykonywanie czynności obrotu dewizowego i przeprowadzanie rozliczeń związanych z tym obrotem,
13) wykonywanie czynności związanych z emisją papierów wartościowych,
14) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
15) wykonywanie czynności bankowych na zlecenie innych banków,
16) prowadzenie kasy mieszkaniowej,
17) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
pośrednictwo w dokonywaniu przez rezydentów przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju z nierezydentami.

Poza wymienionymi czynnościami przedmiotem działalności Banku jest:
prowadzenie obsługi pożyczek państwowych i obligacji, zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych, przyjmowanie gwarancji i poręczeń, prowadzenie działalności maklerskiej na zasadach określonych w odrębnych przepisach, świadczenie usług finansowych polegających na prowadzeniu działalności akwizycyjnej w rozumieniu ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, wykonywanie funkcji depozytariusza na podstawie przepisów ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, prowadzenie obrotu papierami wartościowymi wyemitowanymi w kraju lub za granicą w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach oraz prowadzenie depozytu tych papierów, prowadzenie szkolnych kas oszczędności, świadczenie usług powierniczych, świadczenie usług pośrednictwa w zakresie dopuszczonym przepisami ustawy o działalności ubezpieczeniowej, świadczenie usług konsultacyjno – doradczych w sprawach finansowych, świadczenie usług w zakresie transportu wartości, organizowanie i obsługiwanie leasingu finansowego, kupowanie i sprzedawanie na rachunek własny udziałów i wierzytelności oraz świadczenie usług faktoringowych.

Ponadto Bank PKO BP SA może:
obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej, a także nabywać jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych,
lokować środki pieniężne w papierach wartościowych krajowych i zagranicznych,
nabywać i zbywać nieruchomości oraz rzeczy ruchome, a także oddawać je w najem lub dzierżawę,
świadczyć usługi finansowo – rozliczeniowe i doradcze w zakresie instrumentów rynków finansowych,
dokonywać obrotu papierami wartościowymi.
Bank może zlecać bankom i innym podmiotom wykonywanie czynności należących do zakresu jego działania oraz wykonywać na rzecz innych podmiotów usługi finansowe.

Organami Banku PKO BP SA są:
1) Walne Zgromadzenie,
2) Rada Nadzorcza,
3) Zarząd Banku.

Zwyczajne Walne Zgromadzenie zwołuje Zarząd Banku. Powinno ono odbyć się w ciągu sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego.
Radzie Nadzorczej przysługuje prawo zwołania Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia, jeżeli Zarząd nie zwoła go w ustalonym terminie. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie zwołuje Zarząd z własnej inicjatywy, na żądanie Rady Nadzorczej lub akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/10 kapitału zakładowego. Żądanie zwołania Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Rada Nadzorcza lub akcjonariusze kierują w formie pisemnej do Zarządu określając proponowany porządek obrad. Rada Nadzorcza oraz akcjonariusze mogą dokonać zwołania Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia, jeśli Zarząd nie zwoła zgromadzenia w terminie 14 dni od zgłoszenia żądania.
Wszystkie sprawy wnoszone pod obrady Walnego Zgromadzenia powinny być uprzednio przez Zarząd przedstawione Radzie Nadzorczej do rozpatrzenia i zaopiniowania, zgodnie z przyjętym Regulaminem.
Rada Nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością Banku we wszystkich dziedzinach jego działalności. Rada Nadzorcza działa na podstawie Regulaminu uchwalonego przez Radę i zatwierdzonego przez Walne Zgromadzenie.
Zarząd Banku składa się z 3 do 8 członków. W skład Zarządu wchodzą:
Prezes Zarządu Banku, Wiceprezes I Zastępca Prezesa, Wiceprezesi Zarządu Banku oraz członkowie Zarządu.


Funduszami własnymi Banku są:
1) fundusze podstawowe,
2) fundusze uzupełniające,
3) pozycje bilansu zaliczone zgodnie z Prawem bankowym do funduszy pomniejszających fundusze własne Banku.
1. Funduszami podstawowymi są:
1) kapitał zakładowy,
2) kapitał zapasowy,
3) kapitał rezerwowy,
4) fundusz ogólnego ryzyka.
2. Fundusze uzupełniające tworzone są na mocy uchwał Walnego Zgromadzenia. O zaliczeniu środków do funduszy uzupełniających rozstrzygają przepisy Prawa bankowego.
3. Bank może tworzyć fundusze specjalne. Fundusze specjalne są tworzone i znoszone na mocy uchwał Walnego Zgromadzenia.
Szczegółowe zasady tworzenia i wykorzystania funduszy określają regulaminy uchwalone przez Radę Nadzorczą.

PKO BP SA jest największym bankiem w Polsce o silnie rozbudowanej sieci dystrybucji, posiadającym znaczące możliwości oddziaływania na procesy gospodarcze i rynkowe. Ze względu na tą szczególną rolę w polskim systemie bankowym PKO BP SA może w istotny sposób przyczyniać się do wspierania wzrostu polskiej gospodarki oraz sprzyjać w dostosowaniu jej do jednolitego rynku Unii Europejskiej. Dla sprostania takim wyzwaniom PKO BP SA musi być bankiem nowoczesnym, dominującym na polskim rynku bankowym i posiadającym trwałe podstawy do dynamicznego rozwoju.





Literatura: C. Kosikowski: Publiczne prawo bankowe
Ustawa o prawie bankowym
Statut PKO BP SA
Encyklopedia PWN