Pius XI

PIUS XI 1857-1939

Święcenia kapłańskie otrzymał w 1879 roku. Pracował w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie, a od 1911 w Bibliotece Watykańskiej. Od 1919 r. Pełnił funkcje nuncjusza apostolskiego w Warszawie. W 1921r. został powołany na arcybiskupa w Mediolanie i otrzymał z rąk Benedykta XV kapelusz kardynalski. W 1922 został papieżem.
Encykliki Społeczne: Quadragesimo anno (1931), Not abbiamo bisogno (1937) Mit brennender Sorge (1937) Divini redemptoris (1937).

Quadragesimo anno
Papież w tej encyklice nawiązuje do dzieła Leona XIII. Stwierdza, iż zasady wypowiedziane w encyklice Rerum novarum stały się wspólnym dziedzictwem ludzkości. W oparciu o te reguły rozwinęła się nowa nauka, którą Pius XI nazywa katolicką nauką społeczną.
Nieco uwagi poświęca w tej encyklice organizacjom zawodowym. Dzieli je na dwa rodzaje: organizacje, które stawiają sobie za cel ogół spraw danego zawodu, oraz takie, które są powoływane dla celów specjalnych, jak związki zawodowe, organizacje spółdzielcze oraz organizacje o celach religijno – moralnych.
Pius XI duża rolę przywiązywał do kwestii własności. Podkreślał jej indywidualny i społeczny charakter, gdyż każdy człowiek zobowiązany jest dbać o jej utrzymanie i zdobycie, a jednocześnie podkreśla, że całość dóbr materialnych została oddana przez stwórcę do dyspozycji wszystkich ludzi. Wszyscy mają prawo do korzystania z nich, a ci, którzy je posiadają zaciągają przez to samo pewne zobowiązania wobec społeczeństwa, władza zaś społeczna jest uprawniona do regulowania stosunków własności. Nie ma ona prawa do odebrania człowiekowi uprawnienia do posiadania, wręcz przeciwnie, powinna ją bronić i skierowywać ją do dobra wspólnego. Papież stwierdza, iż formy własności ulegają przemianom. Wymienia dwa podstawowe tytuły własności: zajęcia rzeczy niczyjej i praca. Pracujący ma prawo do owoców jego wysiłku, co nie sprzeciwia się uprawnieniu kapitału do udziału w dochodzie.
Papież stwierdza, że położenie robotników w krajach starokapitalistycznych uległo wprawdzie pewnej poprawie, lecz w krajach kolonialnych znacznie się pogorszyło. Przyczyn niesprawiedliwości społecznej upatrywał w niewłaściwym rozdziale dochodu narodowego. Uważał, że wyzwolenie proletariatu jest nakazem chwili i może ono nastąpić przez zmniejszenie własności kapitalistycznej i umożliwienie robotnikom nabycia własności. Encyklika podaje wnikliwą definicję pojęcia proletaryzmu. Jest nią nie tylko bieda, ale również niepewność warunków życia. Niepewność tę rodzi niestałość zatrudnienia, brak ubezpieczeń społecznych, a przede wszystkim brak własności dochodowej. Uwłaszczenie warstwy pracującej możliwe jest poprzez przyznanie robotnikom słusznej płacy. Pius XI formułuje następujące postulaty dot. wynagrodzenia:
-domaga się rodzinnej płacy życiowej, która wystarczy na utrzymanie robotnika i jego rodziny i zwalnia matki do poszukiwania pracy poza domem.
-należy wziąć pod uwagę także sytuacje przedsiębiorstwa. W trudnej sytuacji gospodarczej pracownicy nie powinni wymagać wygórowanych wynagrodzeń.
-należy rozważyć także ogólną sytuacje gospodarczą kraju, ograniczyć zbyt duże rozpiętości płac i żądania płacowe, jeśli miało to przyczynić się do wzrostu bezrobocia.
-w normalnych warunkach płace powinny kształtować się tak wysoko, by robotnik mógł oszczędzać i dojść do własności rodzinnej.
Nawołuje on do odnowienia ustroju społecznego. Powinno się ono dokonywać na dwóch płaszczyznach: poprzez reformę ustrojową oraz poprzez reformę obyczajów. Papież przywołuję zasadę pomocniczości, która implikuje pierwszeństwo osoby w stosunku do społeczności. Instytucje społeczne i władze wspólnot wyższych mogą ingerować w życie osoby i społeczności niższych jedynie wtedy, kiedy jest to potrzebne. Dotyczy to w szczególności państwa, które wobec rozkładu społeczności wypełnia sobą całą przestrzeń społeczną. Bardzo ważna pozostaje także zasada solidaryzmu społecznego, zgodnego współdziałania wszystkich warstw społecznych. Należy przede wszystkim odbudować organizacje zawodowe i stwarzając nowy ustrój położyć kres walce klas. Ustrój ten łączył by ludzi nie wedle ich funkcji na rynku pracy, lecz różnych gałęzi ich działalności społeczno – gospodarczej, a zatem wedle podziału zawodowego, a nie klasowego.
Proponowany ustrój byłby więc ustrojem korporacyjnym, ustrojem samorządu społeczno – gospodarczego. Korporacje winny w pierwszym rzędzie czuwać nad wspólnymi interesami zawodu i kierować je ku dobru wspólnemu . Owe korporacje sprzyjały by inicjatywie prywatnej, chroniłyby interesy swych członków i służyłyby celom społecznym i gospodarczym. Jeśli chodzi o formy organizacyjne to istnieje tu duża rozmaitość. Korporacje chrześcijańskie inaczej niż faszystowskie muszą powstawać oddolnie i nie mogą być organami administracji państwowej ani służyć celom politycznym. System chrześcijański musi by przeniknięty głęboką reformą obyczajową, która wprowadzi treści społeczno – moralne, co oznacza, że musi zapanować sprawiedliwość społeczna i miłość. Ostatecznym celem sprawiedliwości społecznej jest doskonalenie osoby ludzkiej. Ma ona za zadanie zapewnić każdej osobie to, co jest jej potrzebne do osiągnięcia swych celów. Papież odrzuca ekonomizm , nie liczący się z nakazami prawa moralnego. W dążeniu do realizacji tych zadań liczy na współpracę wszystkich duchownych. Na kapłanów nakłada szczególny obowiązek studiowania zagadnień społecznych i współpracy w świeckimi w celu rozwiązania zagadnień społecznych. Po reformacji Kościół odseparował się od życia społecznego, co koniecznie wymaga zmiany. Pius XI nawiązuje do nauki św. Tomasza w Akwinu i kwestii właściwego zużycia dochodów. Wymienia on trzy sposoby zużycia nadwyżki dochodów ponad słuszne potrzeby 1. jałmużna 2. dobroczynność (cele charytatywne) 3. dzieła wspaniałomyślności – tworzenie nowych możliwości pracy, inaczej zużycie na cele inwestycyjne.

Krytyka faszyzmu
Pius XI poddał krytyce faszyzm, komunizm i nazizm w trzech osobnych encyklikach. Już w encyklice Quadragesimo anno zdaje sobie sprawę z wynaturzeń korporacjonizmu, jakie niósł za sobą faszyzm, wymienia jego ujemne strony np. niebezpieczeństwo stłumienia inicjatywy prywatnej i zastąpienia je nakazem państwowym, biurokrację korporacji oraz upolitycznienie. Jednak najlepiej krytykę faszyzmu rozwija w osobnej encyklice Not abbiamo bisogno. Występuje on przeciw zagarniętemu przez partię faszystowską monopolowi organizowania i wychowania młodzieży, zwracając uwagę na to, że młodzież ta wychowywana jest w ideologii pogańskiej , która papież nazywa „statolatrią”. Dzieje się to z naruszeniem praw rodziny oraz prawa Bożego naturalnego i objawionego. Faszyzm stara się mianowicie wychować człowieka na czciciela państwa i jego narządzie. W encyklice Mit brennender Sorge potępia drugą odmianę faszyzmu – narodowy socjalizm. Faszyzm we wszystkich odmianach stał się poważna groźbą dla struktur kościelnych. Zarzucał faszyzmowi także ubóstwianie państwa.

Krytyka nazizmu
Papież odrzuca w encyklice Mit brennender Sorge wszelkie doktryny, które uważają rasę, naród, państwo, czy też depozytariuszy władzy na podstawowe, najwyższe wartości ludzkie. Nie można zamykać Boga w ramach jednego narodu, w ciasnej społeczności rasowej. Jest on bowiem stwórcą i panem wszystkich narodów i ras, wszyscy rządzący i rządzeni są mu podlegli. Mit krwi nie może zastąpić tajemnic religii chrześcijańskiej, a objawienie chrześcijańskie nie może być uzupełniane przez żadne dodatki rasistowskie. Odrzuca tezę, w myśl której moralność miałaby polegać na poświęceniu własnego udoskonalenia osobowego dla dobra wspólnego narodu. Zarzucał nazizmowi przecenienie czynników rasowych i brak miłości bliźniego.

Krytyka komunizmu
Krytykę komunizmu Pius Xi podejmuje w encyklice „O bezbożnym komunizmie” rozpoczynającym się od słów Divini Redemptoris. „to co zwie się komunizmem, zawiera w wyższej mierze, niż podobne pomysły w przeszłości, błędną ideę wyzwolenia ludzi pogrążonych w nędzy. Fałszywy bowiem ideał sprawiedliwości, równości i braterstwa w pracy przepaja wszystkie jego pomysły i całe działanie pewnym, mylnym mistycyzmem (...) Komuniści chełpią się, a nawet wystawiają fałszywy ten ideał, jakoby wywołał postęp gospodarczy” – pisze Pius XI w powyższej encyklice. Papież odrzuca doktrynę komunistyczną, wskazując na jej doczesny charakter, na jej przeciwstawienie się duchowi i nadprzyrodzonemu powołanie człowieka. Wynika to z totalnego materializmu tej doktryny, która jest przez to sprzeczna z doktryną chrześcijańską. Materializm doktrynalny rzutuje na społeczne , ekonomiczne i polityczne cele systemu, który się na tej doktrynie opiera oraz na sposoby realizacji tych celów. W encyklice tej pisze o komunizmie jako o najgorszej odmianie, jaką jest wg papieża radziecki bolszewizm. Zarzuca komunizmowi barbarzyństwo i bezbożnictwo.