Klasyfikacja dziedzin kultury i kultura „w węższym rozumieniu”

 Wyróżnia się kulturę duchową i materialną.
 Termin „kultura” późno przeniknął do filozofii europejskiej – za sprawą Hegla, który ją ignorował.
 Sfera kultury w wielu teoriach jest rozumiana jako strefa ducha absolutnego.
o Dilthey - nazywa nauki humanistyczne naukami o duchu; określenie „nauki o kulturze” uważał za zbyt wąskie. Wyróżnia natomiast systemy kultury: język, moralność, sztuka, wiedza. Na systemy kultury skł. się zazębiające się działania pojedynczych ludzi.
 Rockert – „nauka o kulturze”- kultura to coś przeciwnego naturze, to wszelkie wytwory człowieka; we wszystkich zjawiskach kulturalnych są zawarte wartości uznawane przez ludzi.
 Teoria Alfreda Webera
• wyróżnia w rzeczywistości historycznej 3 dziedziny:
a. cywilizacja – polega na rozszerzeniu możliwości życiowych i ukształtowaniu sposobów realizacji celów życiowych. Cywilizacja nie jest przeciwstawna naturze, ale jest raczej częścią procesu przystosowania się człowieka do warunków życia.
b. kultura – przeciwstawia się cywilizacji przez swoją niezależność od życiowych konieczności i naturalnych potrzeb -> kultura zaczyna się tam, gdzie ustają biologiczne konieczności, gdzie kształtujemy swoje życie przez cele. Kultura zakłada bezinteresowne działanie, wymaga poświęcenia interesów w imię najwyższych celów.
c. proces społ.
• elementy kultury w węższym znaczeniu:
o działalność artystyczna
o idea będąca nową postacią obrazu świata – która nie ma odpowiednika w rzeczywistości zewnętrznej :/
o religia
• kultura w tym rozumieniu jest odpowiednikiem ducha absolutnego Hegla
• istota kultury wg Webera polega na metafizycznym czuciu, nie na techniczym rozumie
• kultura zmierza do wartości, wzniosłości, piękna, dobra (zmieniają się w różnych epokach)
 Teoria kultury i cywilizacji MacIvera:
• cywilizacja – to porządek technologiczny: materialne urządzenia, organizacja techniczna, instytucje polityczne i ekonomiczne. Jest to utylitarna działalność ludzka – taka, która kontroluje, reguluje byt.
• Kultura – w społ. rozwiniętych oddziela się od cywilizacji. W strefie kultury są np.: działania teatrów, kościoła, klubu dyskusyjnego. Kultura to „bezpośredni wyraz ludzkiego ducha, królestwo wartości, stylów, emocjonalnych związków, przygód intelektualnych”
• Porządek kulturalny skł.się z: systemów wartości, wierzeń, ideologii, stylów życia w grupie.
 Syntetyczna charakterystyka cywilizacji i kultury (na podstawie teorii Webera i MacIvera):
• cywilizacja – zespół technicznych środków i sposobów opanowania natury; praktyczny charakter; strefa instrumentalna. Rozwój cywilizacji następuje dzięki postępowi w technikach cywilizacyjnych. Zdobycze cywilizacji łatwo się rozprzestrzeniają, ale wymagają stałego odnawiania, gdyż podczas konsumpcji ulegają zniszczeniu.
• Kultura – dziedzina wartości, które są pozbawione użyteczności, ale są rozwijane bezinteresownie, ze względu na związane z tymi wartościami przeżycia. Wartości kultury są trwałe (w odróżnieniu do dóbr cywilizacji!). Kultura w tym ujęciu przeciwstawia się naturze. Ludzie „pragną” przedmiotów kulturalnych dla nich samych, nie ze względu na ich instrumentalną rolę.
 Rozróżnienie kultury materialnej i duchowej u Marksa:
• nie posługiwał się terminem kultura!
• Kultura w „węższym sensie” = nauka, sztuka, literatura
• Ścisła integracja kultury materialnej i duchowej. Jednak wyższy poziom rozwoju technologicznego i organizacji politycznej nie powoduje automatycznie wyższego poziomu sztuki!
• Wartości estetyczne są autonomiczne w stosunku do rozwoju sił wytwórczych. Np.: rozwój sztuki w danym okresie historycznym może zupełnie nie łaczyć się z ogólnym rozwojem społeczeństwa.
• Produkcja duchowa – te produkty, które są luźno związane z ogólnym rozwojem społeczeństwa.
 Teoria Arzakaniana (marksista):
• kultura – rezultat twórczego przeobrażenia człowieka i jego otoczenia prze działalność człowieka i całego społeczeństwa.
• 3 formy kultury:
a. cywilizacja materialna
b. duchowa forma działalności
c. forma artystyczna
• podkreśla nierozłączny związek kultury materialnej z duchową
 Funkcjonalna teoria kultury B.Malinowskiego:
• rozpatruje kulturę z pkt widzenia jej roli w zaspokajaniu potrzeb ludzkich
• typy potrzeb: pierwotne, wtórne, integracyjne
• za pkt wyjścia przy analizie kultury Malinowski przyjmuje potrzeby pierwotne – fizjologiczne: odżywianie, sen, odpoczynek.
• Potrzeby wtórne – wszystkie warunki, dzięki którym grupa trwa i rozwija się. Warunki te są realizowane przez „kulturowy aparat” = instytucje wychowania, polityczne, kontroli społecznej.
• Potrzeby integracyjne – są zaspakajane przez symboliczne wytwory kultury = język, tradycja ustna i literacka, zasady moralne, wierzenia.
• Rozwój kultury następuje na 3 płaszczyznach: indywidualnej zdolności zaspokajania potrzeb, wtórnej działalności kulturalnej, sfery symbolicznej.

PROPOZYCJA KLASYFIKACJI ZJAWISK KULTURY
 Antropologiczna definicja kultury – kompleks zachowań podporządkowanych normom i wzorom.
 Kultura zachowań i kultura wytworów
• 2 typy zachowań:
a. symboliczne = symbolic behaviour, np.: muzyka, malarstwo abstrakcyjne;
o symbol przedmiot posiadający znaczenie, wartość nadaną przez tych, którzy się nim posługują
o zachowania symboliczne prezentują coś poza sobą, przedstawiają jakieś znaczenie, wartość – zgodnie z systemem porozumiewania ustalonym przez tych, którzy symboli używają.
o Znaczenie zachowań symbolicznych zmienia się! W różnych grupach takie samo zachowanie może oznaczać coś zupełnie innego. Jednak w obrębie jednej grupy znaczenia symboli muszą być ściśle ustalone.
o Wszelkie działania symboliczne zalicza się do strefy kultury!
b. Bezpośrednie = overt behaviour – są pierwotne; polegają na manipulacji własnym ciałem i przedmiotami zewnętrznymi dla osiągnięcia rezultatów tych manipulacji.
o Czynności te nie reprezentują niczego poza sobą, nie wiążą się z żadnym znaczeniem symbolicznym.
o istnieje ścisły związek między charakterem tych czynności a rezultatem – np.: uderzanie siekierą w drewno spowoduje jego rozrąbanie :D
o każdej czynności bezpośredniej można nadać symboliczne znaczenie
o aby określić charakter działania trzeba poznać motywy działającego
o nie wszystkie czynności bezpośrednie mają charakter kulturalny
 Uwzględniając podział na zachowania symboliczne i bezpośrednie można wyróżnić:
a. kulturę symboliczną – symboliczna komunikacja umożliwia rozszerzanie doświadczeń ludzkich. Charakter instrumentalny.
b. kulturę bezpośrednią – zapewnia potrzeby homeostatyczne: sen, pożywienie, ochrona przed zimnem itd. – mają wartość biologiczną. Charakter realizacyjny.
 Kultura wartości i rzeczywistości – wg Kroebera
 Kultura materialna i duchowa
• k.materialna –ogół czynności i wytworów ludzkich służących zaspokojeniu bytowych potrzeb człowieka.

 4 kategorie zjawisk kultury:

CHARAKTER CZYNNOŚCI

FUNKCJE
CZYNNOŚCI
BEZPOŚREDNIE
SYMBOLICZNE

INSTRUMENTALNE bezpośrednie instrumentalne symboliczne instrumentalne

REALIZACYJNE bezpośrednie realizacyjne symboliczne realizacyjne

• Sfera kultury bezpośredniej, realizacyjnej: produkty i czynności homeostatyczne oraz przedmiotu codziennego użytku (meble, naczynia itp.)
 Język – narzędzie społecznego porozumiewania się, ogromna rola w zapewnieniu funkcji homeostatycznych ludzkości.
 Istnieją teorie, które uważają, że kultura symboliczna była wtórna do bezpośredniej – kultura realizuje się dopiero po zaspokojeniu podstawowych potrzeb człowieka!
 Aspekty symboliczne często występują w czynnościach bezpośrednich.