Przewrót majowy

Był to przewrót polityczny dokonany 12-14 V 1926 w Polsce przez J. Piłsudskiego w wyniku zamachu stanu. Odbudowane w 1918-22 państwo polskie, ukształtowane jako republika demokratyczno-parlamentarna, cechowała słabość gospodarcza i polityczna. Dochodziło do strajków, demonstracji, a nawet walk ulicznych. Rząd był nadmiernie uzależniony od sejmu, w którym brak było ustabilizowanej przewodniej siły politycznej. W Polsce istniało kilkadziesiąt partii politycznych, a w sejmie- kilkanaście frakcji. Walka o władze toczyła się jednak głównie między Obozem Narodowym (narodową demokracją- ND) a piłsudczykami. Do grudnia 1922 Piłsudski sprawował najwyższą władzę jako Naczelnik Państwa; po wejściu w życie Konstytucji marcowej z 1921 i wyborze prezydenta został odsunięty od władzy, ogłosił wówczas, że wycofuje się z życia politycznego. Obóz piłsudczykowski obejmował kombatantów (legioniści), część socjalistów i lewicę ruchu chłopskiego. Potocznie nazywany był , w czasach gdy Piłsudski był Naczelnikiem Państwa, obozem Belwederskim, potem lewicowym. Piłsudski krytykował kolejne rządy i domagał się naprawy sytuacji , zabiegał o to, żeby stanowisko ministra spraw wojskowych objął oddany mu generał. Zwolennicy Piłsudskiego tworzyli spiski w wojsku i wśród ugrupowań cywilnych. Powołanie trzeciego gabinetu W. Witosa w maju 1926 dało im okazję do skutecznego wystąpineia. Sytuacja gospodarcza kraju była bardzo trudna. Rząd Witosa reprezentował stronnictwa prawicy i centrum, za Piłsudskim stanęła cała lewica społeczna z Polską Partią socjalistyczną na czele, a nawet przejściowo Komunistyczna Partia Polski, także część Narodowej Partii Robotniczej. Miał on tez częściowe poparcie kół wojskowych oraz części wielkiego przemysłu i wielkiej własności ziemskiej. Dysponując tym poparciem 12 V 1926 Piłsudski stanął na czele zbuntowanych jednostek wojskowych i ruszył na stolicę. Sądził że demonstracja ta spowoduje ustąpienie rządu. Tymczasem prezydent S. Wojciechowski i rząd Witosa nie ustąpili. Napiętnowali Piłsudskiego jako buntownika i zdrajcę, i wezwali jednostki wierne prezydentowi do ochrony rządu. Doszło do walk zbrojnych w stolicy. Organizacje wojskowe proklamowały strajk, ograniczając ruch wojsk stojących po stronie rządu. Doszło do podziałów w korpusie oficerskim i generalskim. Niektórzy jak np. gen. W. Sikorski próbowali zachować postawę neutralną. Z 14/15 V rząd który schronił się w Wilanowie, mimo że przybyły mu z pomocą pułki poznańskie, postanowił zaprzestać dalszej walki i podał się do dymisji. Następnie ustąpił też ze stanowiska prezydent Wojciechowski. Obowiązki prezydenta objął marszałek sejmu M. Rataj, który w porozumieniu z Piłsudskim powołał rząd z K. Bartlem na czele. Zapowiedziano wybór nowego prezydenta. W czasie walk w maju zginęło 379 osób (w tym 164 osoby cywilne), oraz 920 zostało rannych.
Sytuacja w kraju była bardzo skomplikowana. Liczne partie i organizacje prawicowe wzywały do walki. R. Dymowski wraz z czołowymi przywódcami Narodowej Demokracji wzywał jednak do zachowania spokoju, uspokajająco działał także Kościół Katolicki. 31 V przeprowadzono wybory prezydenta. Większość głosów uzyskał Piłsudski. Wyboru jednak nie przyjął, głosząc, iż wybór uznaje tylko jako moralne usprawiedliwienie zamachu. 1 VI prezydentem został Ignacy Mościcki wysunięty przez Piłsudskiego.(rządy sanacji) 2 VIII sejm uchwalił wniesiony przez rząd projekt zmian konstytucji, wzmacniając pozycję prezydenta, a przez to również rządu w państwie. Prezydent otrzymał prawo wydawania dekretów o mocy ustawy; ograniczono znacznie kompetencje sejmu. Stopniowo kształtował się system rządów autorytarnych. Piłsudski objął stanowisko ministra spraw wojskowych i generalnego inspektora sił zbrojnych. Na czele państwa stał prezydent, jednak o wszystkim decydował Piłsudski. Dzięki przewrotowi majowemu i przemianach politycznych które po nim nastąpiły władza nie była już tak zdecentralizowana, usprawniło to bardzo proces rządów w Polsce, co później miało usprawnić naprawę państwa Polskiego wyniszczonego wojnami i zaborami.