Południe wieku Oświecenia i stylu rokoko.

1.Zmiany w geografii kultury europejskiej.
-Połowa XVIIIw. to punkt szczytowy dominowania w Europie kultury francuskiej:
• Czasy Ludwika XIV Europa zapatrzona na Wersal; za Ludwika XV sercem kultury Paryż; Wersal to wzorzec i synonim kultury dworskiej, Paryż to natomiast najżywsze ognisko mieszczańskiej i arytstokratyczno-mieszczańskiej kultury
• Francuszczyzna szerzyła się w całej Europie w sposób żywiołowy-czynniki na to wpływające:
1. usadowienie Burbonów na tronie hiszpańskim, neapolitańskim i parmeńskim
2. objęcie Toskanii przez księcia lotaryńskiego
3. upodobania Fryderyka II do francuskiego języka i kultury
4. francuskie sympatie bardzo żywe na dworze petersburskim za panowania carowej Elżbiety
5. działalność polityczna Francji na terenie Polski i Szwecji
6. pewne wyrównanie poziomu gospodarczego różnych regionach Europy
-Polityczne i kulturalne dzieje Europy- szczególne miejsce 10 letni okres między wojnami o sukcesję austriacka a wojna siedmioletnią-lata pokoju, dobrobytu, ożywionych kontaktów kulturalnych; ważne wydarzenia naukowe i literackie
-awans krajów uprzednio uważanych za peryferyczne- wejście Rosji w aktywne w aktywne uczestniczenie w europ. Wspólnocie kultur.
-strefa zagęszczenia aktywności kulturalnej obok Fr. i Anglii- Szwajcaria, Holandia, kraje Niemiec i Italii
2.Filozfia i ”filozofowie”. Wolter.
-symboliczna data jest ukazanie się książki Woltera „ Listy o Anglikach pisane z Londynu” – 1734; od czasu ukazania się tego można mówić o połączeniu się myśli ang. i fr. w jeden wielki nurt; według Woltera człowiek jest jak ślepiec mówiący o kolorach-natura daje temu ślepcowi w rękę laskę, którą jest analiza
-Ludzie XVIII w. nazwali swe czasy „wiekiem rozumu”- rozum to zbiór wrodzonych zasad i prawd wspólnych ludzkiemu i boskiemu duchowi
-logika XVIII w. logiką faktów
-rozumowi ludzkiemu nie jest dane przekraczanie granicy świta doświadczalnego; rozum jest zdolnością do dochodzenia i sprawdzania prawdy
-”duma umysłu” polegała na odrzuceniu religii objawionej i wszystkich autorytetów
-wyraźne granice tego co poznawalne i tego co pewne
-David Hume(1711-1776); połączył empiryzm z sceptyzmem;
• ”Traktat o naturze ludzkiej”- przyjął, że jedynym źródłem poznania są wrażenia, z których umysł ludzki wytwarza idee;stosunki między ideami stanowią dziedzinę wiedzy pewnej i oczywistej, ale wiedza ta nie dotyczy rzeczywistości(poznajemy ją w sposób bezpośrednio stwierdzonych faktów);
• posunął krytykę dotychczasowych pojęć filozoficznych;
• skrytykował i odrzucił wszystkie dowody na istnienie Boga; „Historia naturalna religii”-prawdy relig. nie są atrybutem natury ludzkiej;
• psychologia- sformułował zasadę kojarzeń- miała pokazywać prawidłowość w przypadkowych na pozór zjawiskach moralnych, społ. czy polit.;
• nie wierzył w prawo natury- wszystkie normy wtórnym produktem ewolucyjnym;
• naturalną cnotą jest życzliwość wobec innych ludzi
-David Hartley(1705-1757)- twórca asocjacjonizmu; łączył zjawiska psychiczne z procesami wibracyjnymi w mózgu i stał na stanowisku zdeterminowania życia duchowego przez fizjologię
-sensualizm- Etienne Bonnot de Condilaca- „ O pochodzeniu poznania ludzkiego”, „Traktat o wrażeniach zmysłowych”; przeciwnik wszelkich abstrakcyjnych systemów dążył do zachowania w nauce jak największej ostrożności i ścisłości; ograniczał filozofie od psychologii
-powściągliwość poznawcza- Jean le Rond d’Alembert: poglądy swe wyłożył w „Studium o zasadach filozofii” pewność tylko w faktach; w filozofii należy przestać zajmować się metafizyką
-Julien Offray de La Mettrie (1709-1751);
• jego dzieła: „Człowiek maszyna”, „Sztuka używania, czyli szkoła rozkoszy”;
• zależność psychiki od stanów fizycznych człowieka;
• myślenie- proces materialny
• skoro dusza jest materialna to podlega rządzącym materia prawom mechaniki i do człowieka można odnieść kartezjańską koncepcję zwierzęcia-automatu;
• mechanicznym światem rządzi konieczność;
• celem człowieka jest szczęście osiągane przez zmysłową rozkosz;
-filozofia włączająca człowieka w świat zdeterminowany prawami przyrody i stawiająca za cel doczesne szczęście kierowała się przeciw „nienaturalnemu” porządkowi starego ładu
-Claude Adrian Helvetius- „ O umyśle” i „O człowieku”:
• są czyny dobre i złe ale trzeba zrewidować tradycyjne pojęcie cnoty i występku;
• pozornymi cnotami są takie z których nikt nie ma korzyści, pozornymi występkami zaś takie które nikomu nie szkodzą;
• natura ludzka jest całkowicie plastyczna
• Helvetius stał się klasykiem etyki i edukacji społecznej;
-uczniowie Condillaca zerwali z agnostycyzmem mistrza połączyli sensualizm z materializmem;
-Wolter; wiązał nadzieje z oświeconym absolutyzmem; akcje międzyn. protestów i pomocy dla ofiar niesprawiedliwości sądowej we Francji;
• Problematyka religijna- wyznawał i głosił deizm, a nieśmiertelność duszy uznawał za sprawę otwartą; Ferney- stworzył ośrodek kultu Najwyższej Istoty i wprowadził swoista liturgię – sam nią kierował i wygłaszał kazania w świątyni; wrażliwy na problem zła i niesprawiedliwości
• „Zagłada Lizbony” i „Kandyd”
• jego pesymizm nie prowadził do rezygnacji- trzeba wysilić wolę aby zwalczać wszelkie konkretne i bliskie przejawy zła
• działalność jego 2 aspekty: burzący i konstruktywny.
3. Nauki ścisłe. Ekler.
-obserwacji i eksperymenty aparaturą- tak powstał teleskop, mikroskop, pompa powietrzna do wytwarzania próżni, zegar wahadłowy, pierwsze aparaty do wytwarzania prądu elektrycznego, pierwsze barometry i termometry
-rozwój przemysłu laboratoryjnego w Holandii – przodowała pod względem stanu badań biologiczno-medycznych, jak i wyposażenia w aparaturę naukową i otwartego stosunku do cudzych osiągnięć; około 1730 była pierwszym kraje w którym przyjął się newtonizm;
-Francja- ukazanie książek „Zasady filozofii Newtona” i pierwsze tłumaczenie „Principes” Newtona na fr.;
-matematyka, mechanika, astronomia weszły w XVIII w. jako nowożytne nauki:
• new epokę w dziejach matematyki otwarło wynalezienie rachunku różniczkowego przez Newtona i Leibniza
• twórcy szkoły bazylejskiej bracia Bernoulli
-Leonhard Ekler(1707-1783)- matematyka zawdzięcza mu bardzo wiele stwierdzeń, definicji i oznaczeń oraz zapoczątkowanie takich działów jak teoria równań różniczkowych, funkcje specjalne, szeregi trygonometryczne, analityczna teoria liczb, geometria różniczkowa” napisał podręczniki geometrii analitycznej, rachunku różniczkowego i całkowego; popularyzator nauk matematyczno-przyrodniczych
-Maupertuis- prezes berlińskiej Akademii Nauk; znany jest z tego że jeszcze z ramienia fr. Akademii Nauk przeprowadził (1736-1737) w Laponii pomiary geodezyjne potwierdzające tezę Newtona o spłaszczeniu Ziemi przy biegunach; twórca „zasady Maupertuisa”(zasady najmniejszego działania) sformułowanej w 1747
-Rudjer Josip Boskovic(1711-1787)chorwacki jezuita: prekursor teorii względności i twórca matematycznego modelu materii wydedukowanego z praw mechaniki;
-Edmund Halley(1656-1742), bliski współpracownik Newtona i dyrektor najlepiej wyposażonego obserwatorium w Greenwich; odkrył istnienie ruchów własnych gwiazd i obliczył orbity komet; odkrywca aberracji światła i nutacji osi ziemskiej
-droga eksperymentów nauczono się gromadzić ładunki elektryczne, rozróżniano dobre i złe przewodniki prądu, wywoływano wstrząsy i iskry
-Charles Dufay odkrył zjawisko przyciągania i odpychania naelektryzowanych przedmiotów, z czego wyciągnął wnioski o istnieniu dwóch elektryczności
-Robert Boyle- uważany za ojca nowożytnej chemii; „Chemik sceptyczny”- rozprawa z alchemią i jatrochemią; uznał, że ogień nie jest pierwiastkiem i nie może być uważany za składnik materii, ale nie potrafił wyjaśnić procesu spalania;
-Georg Ernest Stahl(1660-1734)- usiłował wyjaśnić proces palenia wydzielaniem flogistonu, stanowiącego składnik każdej materii nie będącej czystym pierwiastkiem; flogiston uniwersalny czynnik wszystkich chem. reakcji; w rzeczy samej teoria była błędna, ale narzuciła jednolitą metodę i skłoniła do skoncentrowania wysiłków w jednym kierunku.
4.Nauki przyrodnicze, Linneusz i Buffon.
-Wiliam Harvey- rozprawa o krążeniu krwi;
-Stephen Hales- badania nad krążeniem soków roślinnych oraz krążenie i ciśnieniem krwi
-Albrect Haller- stworzył szkołę przyrodniczo- medyczną; główny animator życia naukowego Szwajcarii; „Zasady fizjologii ciała ludzkiego”- suma ówczesnej wiedzy fizjologicznej; uzasadnił i wprowadził do terminologii naukowej pojęcia pobudliwości mięśnia i wrażliwości nerwów, odrzucił teorie mechanicznego tłumaczenia zjawisk biologicznych; witalizm- teoria tłumacząca wszelkie niewyjaśnione empiryczne zjawiska działaniem niematerialnej i niepoznawalnej siły życiowej;
-pogląd o samorództwie(powstawaniu z mułu czy gnijącego mięsa) różnych płazów i owadów niemal wytępiony, ale odkrycie drobnoustrojów doprowadziło do odrodzenia teorii samorództwa w odniesieniu do istot „mikroskopijnych”;1748- Needham stwierdził samorództwo drobnoustrojów i wyłożył cała teorie o łączeniu się „cząstek kształtujących” pod wpływem siły życiowej; podjęli te teorię i nadali jej rozgłos Buffon i Diderot;po 20 latach Spallanzani wykazał błąd Needhama i rozprawił się z teorią samorództwa;
-Carl von Linne zwany Linneuszem (1707-1778)- systematyka 3 królestw przyrody(minerały, rośliny i zwierzęta);
• hierarchiczny system klasyfikacji(królestwo, gromada, rząd, rodzaj i gatunek oraz nazewnictwo dwuimienne( rzeczownik oznaczający przynależność do rodzaju i przymiotnik oznaczający odrębność gatunku) przyjęły się w nauce w sposób definitywny, porządkując świat przyrody;
• wg klasyfikacji jego rodzaj ludzki znalazł się w królestwie zwierząt, gromadzie ssaków i rzędzie naczelnych; rodzaj homo został podzielony na 2 gatunki; sapiens i sylvestris;
• kierował się kryterium podobieństwa morfologicznego, nie było mowy o pokrewieństwie przez wspólne pochodzenie;
• przyczynił się do ugruntowania zasady niezmienności gatunków;
• głosił, że Bóg równocześnie stworzył wszystkie gatunki roślin i zwierząt;
-teoria dyluwialna; istoty kopalne zaliczały się wg niej do otworów i olbrzymów;
-Maupertuis- problematyka kosmogonii i biologii; „Rozważania kosmologiczne” i „Rozważania o kształtowaniu się ciał ożywionych”; porządek natury powstał z chaosu na skutek działania przypadku; równorzędna rola ojca i matki w przekazywaniu cech potomstwa;
-Georges Louis Leclerc de Buffon(1717-1788); filozof przyrody i znakomity pisarz;
• odrzucił teorię preformacji(głosiła ona, że organizm jest już całkowicie ukonstytuowany w jaju względnie w plemniku i że pobudzony aktem płciowym rozwój jest jedynie kwestia wzrostu) i odwiecznych zarodków;
• rozwinął teorie „ molekuł organicznych” i „ aktywnych globulek”, które podlegają jakby prawu grawitacji dążą do połączenia się w związki życia;
• podstawy systemu opracował w 3 pierwszych tomach „Histoire naturelle” – przedstawił: teorie ziemi” i „ historie naturalna człowieka”- układ słoneczny powstał w następstwie zderzenia komety ze słońcem, którego odpryski, zgodnie z prawem grawitacji, stały się planetami
• rzecznik umiarkowanego transformizmu;
5. Historia i doktryny polityczne. Wolter i Monteskiusz.
-lata 30 XVIII w. 2 znakomite dzieła o dziejach starożytnego Rzymu reprezentowały 2 kierunki historycznego widzenia: Beaufort” Rozprawa o niepewności pierwszych pięciu wieków historii rzymskiej” i Monteskiusza „ Rozważanie o przyczynach wielkości i dekadencji Rzymian”;
-Wolter- stabilna koncepcja świata przyrody, stal na stanowisku niezmienności rozumnej natury ludzkiej, takiej samej we wszystkich epokach i zakątkach ziemi; różnorodność obyczajów i cywilizacji;
• odrzucał ingerencję Opatrzności w bieg ludzkich spraw;
• historia proces wyzwalania rozumu i oczyszczania obyczajów, a motorem ludzka psychika
• główna teza jego historiozofii to realizacja rozumnej natury ludzkiej przez kulturę;
• twórca nowoczesnej historii społeczeństw i cywilizacji;
• „Studium o historii powszechnej oraz obyczajach i duchu narodów” i „Filozofia historii”;
• program historii całej ludzkości zdążającej do celu, którym jest królestwo rozumu;
-Charles Louis de Secondat baron de Motesquieu(1689-1755); ojciec socjologii i rzecznik relatywistycznego historyzmu w dziejach doktryn politycznych;
• „O duchu praw”;
• rozróżnił 3 podstawowe formy rządu: republikę, monarchie id despocję;
• czynnikiem determinującym jest zasada, czyli takie postawy społeczne jak: cnota obywatelska, lojalność i honor czy posłuszeństwo i strach;
• żywił republikańskie sympatie;
• najwyższe dobro polityczne wolność;
• zasada podziału władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
-lord Bolingbroke- „O królu patriocie”
6.Kameralizm i fizjokratyzm.Quesnay.
-GB ojczyzna refleksji ekonomicznej przybierającej postać doktryny merkantylizmu; pierwsze przesłanki przejścia od merkantylizmu do liberalizmu.
-Niemiecka odmiana merkantylizmu KAMERALIZM od „kamer”(izb) czyli urzędów fiskalno- admin.;
• wyznawali zasady merkantylistycznej polityki gospodarczej(troska o +bilans handlowy, popieranie przemysłu krajowego i forsowanie eksportu jego wytworów, utrudnianie importu wyrobów przemysłowych i eksportu płodów rolnych oraz surowców);
• w centrum zainteresowania sprawy fiskalną;
• starania i o jak najliczniejszą populację i o pełne zatrudnienie ludności;
• podporządkowanie życia gospodarczego admin. państwowej;
• zespól tzw. nauk kameralnych, do których zaliczano obok merkantylistycznej ekonomiki prawo admin., skarbowość, geografie polityczną i gospodarczą, statystykę;
• Johann Heinrich Justi- najsłynniejszy mistrz kameralizmu; „ Wiedza państwowa, czyli systematyczne ujęcie wszystkich nauk ekonomicznych i skarbowych;
• Kameraliści uważali monarchię absolutną za najdoskonalsza formę rząd- monarcha najwyższy urzędnik i ekonom.
-Francois Quesnay(1694-1774); zadebiutował 1756-57 ogłaszając w Encyklopedii słynne artykuły o dzierżawcach i zbożu;
• „Przyjaciel ludzi, czyli traktat o populacji”;
• termin fizjokracja (rządu natury) wylansował Nemorus w dziele”Fizjokracja, czyli naturalna konstytucja rządu najkorzystniejszego dla rodzaju ludzkiego”;
• eksponowanie przez fizjokratów rolnictwa;filozoficzne założenia tego systemu istnienie „ porządku naturalnego” z którego wypływają proste i oczywiste prawa określające proporcje i warunki działania gospodarczego;celem gospodarki- przyrost dóbr ;własnośc zróżnicowana z punktu widzenia gospodarczego; pragnienie przyjemności nadaje społeczeństwu ruch;
• Quesnay dzielił społeczeństwo na 3 klasy:
1. świeckich i duchownych właścicieli ziemskich;(powinnościom ich było „ nakładanie gruntowych”(karczunki, melioracje) i płacenie podatków;
2. rolników czyli klasę produkcyjną; przede wszystkim dzierżawcy rozporządzający kapitałem niezbędnym do dokonywania „nakładów pierwotnych” i „ nakładów rocznych”’
3. klasę jałową, obejmującą rzemieślników, manufakturzystów, kupców, wolne zawody; przetwarzała i rozprowadzała „produkt czysty”, nie płacą podatków i nie uczestnicząc w życiu publicznym; proletariat rolny i przemysłowy;
-fizjokratyzm- liberalna doktryna ekon.
7.Encyklopedia i encyklopedyści. Diderot.
-ang. inicjatywa, a lata 50 XVIII Fr. prześcignęli wzór bryt.;
-wielkie słowniki encyklopedyczne ukazywały się również w Szwajcarii i w Niemczech;
-1745 księgarz paryski Le Breton zaangażował tłumaczów dzieł Chambers, nie odszedł z nimi do porozumienia; 1746 Le Breton znalazł właściwego człowieka z w osobie „ chudego literata” DENISA DIDEROTA(1713-1784)- wychowanek jezuickiego kolegium;
• zawarł kontrakt z Le Bretonem; wydał „List o ślepcach” z powodu którego znalazł się na kilka miesięcy w więzieniu
-Encyklopedia- powstała ogromna „ summa” wiedzy ujętej w duchu racjonalizmu
-encyklopedyści Diderot, d’Alembert, Monteskiusz, Wolter, Condillac, Helvetius, Buffon, Quesnay czy Turgot;; wsparciem dla nich były uniwersytety i akademie, ale salony literackie; nadsyłali materiały np. z dalekich prowincji;
-pierwszy tom „Encyklopedii, czyli rozumowanego słownika nauk, sztuk i rzemiosł”-krytyka sfer kościelnych, zwłaszcza jezuitów; bardzo dużo całość poświęciła informacji o technice przemysłowej i rolnej;
-1759 ciosy z 3 stron: dekret parlamentu paryskiego o konieczności dodatkowej cenzury, ponowny królewski zakaz rozpowszechniania dzieła i potępienie encyklopedii przez papieża Klemensa XIII; został zdewastowany warsztat Diderota proponowano przeniesienie wydawnictwa za granicę
-Katarzyna II zapewniła Diderotowi dostanie życie; poświęcił się własnej pracy literackiej i odmówił redagowania suplementów i indeksów;
8.Chrześcijańskie Oświecenie i opozycja przeciw „filozofom”.
-„antyfilozoficzny” obóz- większe środki i siły niż wolterowskie „małe stadko”; utracił jednak inicjatywę;
-GB-kraj światopoglądowych kompromisów; filozofowie i teologowie nie wchodzili sobie w drogę;widownia wczesnego odrodzenia myśli apologetyczno-teologicznej;
• Joseph Butle-„ Analogia religii naturalnej i objawionej: udowadniał niewystarczalność religii naturalnej i niezbędność objawienia;
-Niemcy- szkoła Wolffa- charakter dualistyczny, oddzielając dziedziny teologii i filozofii, nauki i religii;
-religijność katol. mas- kult świętych i miejsc słynącymi cudami; manifestacje rel. takie jak koronacje cudownych obrazów i kult kanonizowanego Jana Nepomucena;
-jezuici na drogę kompromisów-około 1730 przyjęto kartezjanizm w kolegiach jezuickich i dopuszczono przyrodoznawstwo;
-kartezjański dualizm pozwalał rozgraniczyć poznawalne ludzkim rozumem prawdy naturalne i nadnaturalne; zanim jezuici stali się głównymi oponentami:filozofów” wydali sporo dzieł, które spotkały się z zakazami cenzury kościelnej;
-sygnał, że filozofia przeniknęła do wnętrza Kościoła była sprawa księdza Pradesa; przedstawiał on w 1751 teorie doktorską w której cuda Chrystusa porównywał z uzdrowieniami dokonanymi przez Eskulapa; potępiony zbiegł do Holandii, potem do Berlina, gdzie ogłosił swoja apologię; Diderot i Wolter jego obrońcami;
-wywołało to antyfilozoficzną kontrofensywę; antyfilozoficzna satyra;
-1760- próby siły między laickimi i katolickim Oświeceniem.
9.Literatura.
- literatura fr. i europ. Królował Wolter- reprezentował ciągłość tradycji „wielkiego wieku”; poetyka jego klasyczna; „Heneriada”, „Dziewica Orleańska”, „Edyp”, „Zaira” i czy „Mahomet”; powiastki filozoficzne:”Tak toczy się światek”, „Uszy hrabiego Chesterfielda”, „Zadig”, „Mikromegus”, „Kandyd”, „Prostaczek”;
-lit. Fr.:
• wielkim pisarzami byli tacy uczeni jak d’Alembert i Buffon. Monteskiusz uprawiał eseistykę, prozę poetycką i powieść orientalną;
• opera komiczna Favart;
-Anglia:
• Samuel Johnson- satyryk i dramaturg średniego lotu, nawiązywał do eseistyki „Spektatora”; skodyfikował wymowę, pisownie i znaczenie ang. języka literackiego, wydał dzieła Szekspira i opracował biografię ang. poetów;
• Twórczość dramatyczna- bezbarwna, 1737 Walpole- narzucił cenzurę; teatrów; powodzeniem cieszył się dramat mieszczański, którego klasykiem był Edward Moore(„Gracz”);
• Epoka świetności teatru- mistrz ekspresyjnej gry Dawid Garrick;
• Wolterianizm szerzył się w sferach intelektualnych i arystokratycznych;
-fr. klasycyzm z fr.-ang. Oświeceniem podbijał Europę- prosta recepcja języka i literatury, adaptacja i dążenie do stworzenia własnego piśmiennictwa na odpowiednim poziomie;zacierała się oryginalność treści narodowych literatur;
-Italia:
• Zwrócono się ku Francji i Anglii
• Literatura na ogół wtórna i drugorzędna
• Twórczość teatralna
• Komediopisarze- Goldoni(gruntownie odnowił włoski styl komediowy; zerwał z improwizowana komedią dell’arte, Godzi jej zużytymi pomysłami i skostniałymi typami, „Sługa dwóch panów”, „Sprytna wdówka”, „Mirandolina”) i Gozzi(„Miłość do trzech pomarańczy”, „Księżniczka Turandot”, „Zielony ptak”)
-Hiszpania:
• Benedyktyn Banito Jeronimo Feijoo- w swych pismach dzieła fr. i ang. uczonych i literatów, propagował Bacona, Galileusz i Newtona, postulował reformy nauczania, krytkował inkwizycję;
• Ignacy de Luzan- poetyka stawiał w niej za wzór literaturę fr.;
• Teatr naśladował fr.;
-Portugalia:
• Ksiądz Luis Antonio Verney- traktat o reformie oświaty; zwolennik fr. klasycyzmu;
-Rosja:
• Za panowania Elżbiety podwaliny pod rozwój literatury związanej z eur. rytmem;
• Wasilij Triediakowski(1703-1769)- w swojej pracy sformułował zasady weryfikacji sylabotonicznej o zasadniczym znaczeniu dla reform wiersza rosyjskiego;
• Michał Łomonosow(1711-1765)-„Oda na zdobycie Chocima”-nowożytna literatura; rozdzielił słownictwo rosyjskie i starocerkiewne;
• Aleksande Sumarokow(1717-1777)- przyswoił lit. ros. zasady poetyki klasycystycznej i ostatecznie wypolerował język literacki;kierownik pierwszego stałego teatru w Rosji;
-kraje skandynawskie:
• ukazywanie pism naśladujących „Spectatora”;
• Szwecja-od 1732 Dalin zaczął wydawać „Argusa szwedzkiego”;
• Dania- „Spektator Duński”; zwrot ku lit. niem.;
-Niemcy:
• Joann Christoph Gottsched(1700-1766)-profesor lit. i logiki;zajmował się głównie dramatem; opracował bibliografie niem. dramatu i antologię sztuk niem, propagował przekłady z fr. i ang., reformował styl gry aktorskiej, zwalczając tradycje komedii dell’arte;teza o pierwszeństwie „sądu moralnego”, który autor chce przedstawić i stosownie do którego „wymyśla się bardzo ogólne wydarzenie oraz akcję, poprzez którą wybrana maksyma jasno trafia do pojęcia”
• Żywotna poezja ludowa, pieśni biesiadne, poezja rel.;
• Lipsk-ośrodek intensywnych prac nad oczyszczaniem i usprawnianiem niemieckiego języka literackiego;
• Chrystian Gellert- najwybitniejszy poeta niem.;”Próba krytycznej poetyki dla Niemców”;
• Gotthold Ephrain Lessing(1729-1781działalność związany z Lipskiem i Hamburgiem;rzecznik tolerancji, wolnomyślicielstwa i „religii rozumu”; reprezentował dramat mieszczański, zaangażowana ideowo +realistyczną komedię i patetyczną dydaktykę filozoficzną(„Natan mędrzec”);krytyk literacki
-wzrasta funkcja teatru, chłonny rynek czytelniczy;
-Edward Young(1683-1765)-autor klasycystycznych tragedii i wierszy satyrycznych („Skarga, czyli nocne myśli o życiu, śmierci i nieśmiertelności”); „Mniemanie o oryginalnej kompozycji”-swoboda natchnienia poetyckiego;
-poezja ang. ton melancholijnej zadumy, mistyczne tęsknoty, kult przyrody, upodobanie do mglistej fantastyki;
-Henry Fielding(1707-1754)-określił powieść jako „epos komiczny prozą”; autor wszechobecny i wszechwiedzący władca fikcji; „Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka”;
10.Sztuki plastyczne.Rokoko.
-rokoko- z Italii- kapryśny, fantazyjny i asymetryczny ornament, w którym niewyraźny motyw muszli strzępiasto i pokrętnie rozgałęział się w wodorosty, chrząstki, łodygi i płomienie czy kogucie grzebienie;
-sztuka XVIII arcydzieła meblarstwa, wspaniałe stoły i komody zdobione brązami i masą perłową;
-architektura-pawilony ogrodowe i niewielkie kościoły;
-rzeźba-niewielki posążek, popiersie, grupowa figurka;
-wnętrza jasne i kolorowe, obrazy maja czyste i jasne barwy, portretowane osoby są upiększeni, często uśmiechnięte;
-malarstwo panuje światło, miękkie modelowanie kolorem;
-Niemcy i kraje habsburskie- najbardziej opanowane przez ten styl;
-Anglia- na uboczu;elementy rokoko z chińskimi;
-styl Ludwika XV stylem pani Pompadour; malarstwo portretowe, dekoracyjno- rodzajowe i grafika-Jean Marc Nattier i Carl von Loo; architektura-nie była rokokowa:Gabriel i Soufflot- akademizm zbliżający się do neoklasycyzmu;
-Włosi:
• Pejzaż miejski- inicjator G.A. Canal zwany Canalettem;
• Wenecja-szkoła malarstwa z scen życia codziennego;
• Giovanni Battista Tiepolo(1696-1770)- stworzył swój własny styl. Który szczególnie zaważył na manierze rokokowego malarstwa kościelnego; rozjaśnił koloryt i rozrzedził fakturę malarstwa kościelnego uzyskując w świetlistych plafonach ”Czarodziejskie” efekty otwartego nieba;
-rokokowe kościół były malarskie w architekturze jak i w wystroju wnetrz-polichromia kolory jasne, dużo bieli i złota; w tej architekturze celowali Niemcy;
-Niemcy- wkład w eur. kulturę plastyczna jako wytwórcy rokokowej porcelany, zwłaszcza saskiej(mistrzem Johan Joachim Handler-kierownik manufaktury w Miśni);sztuka pałacowa naśladowali Francuzów
• Fryderycjańskie rokoko-dziela fran.- niem.; liczne budowle wzniesione i urządzone dla Fryderyka II pod kierunkiem G.W. von Knobelsdorfa i wielu fr,. artystów – arcydzieło pałac i zespól parkowy Sanssouci;
-rokoko petersburskie
11.Muzyka i balet.
-okres przejściowy- styl galant; ustępowanie monumentalnej i gęstej polifonii na rzecz melodyjnej muzyki homofonicznej; wiele technicznego nowatorstwa;
-muzyka instrumentalna- kres fr. szkoły klawesynowej; przejście do fortepianowej od suity do sonaty- SCARLATTI;
-Niemcy- stolica stylu galant Berlin;
• Carl Philipp Emanuel Bach(1714-1788), syn Jana Sebastiana- jego sonaty fortepianowe zbliżały się do sonaty klasycznej
• 1745-1778 dwór muzykalnego elektora Palatynatu Karola Teodora- stworzył on w Manheim najlepszą w europie orkiestrę, ściągnął muzyków z Czech i Moraw(czołowe miejsca Stamic i Richter); szkoła maniheimska wypracowała nowa technikę komponowania muzyki orkiestrowej i New sposoby wykonywania tej muzyki, tworząc podstawy stylu symfonicznego;
-muzyka wokalna i operowa- szkoła neapolitańska; pisano arie naśladujące arie ptaków; kastraci- Caffarelli, Farinelli;
-wejście opery buffo na scenę opery królewskiej w Paryżu;
-balet- stolica Wirtembergii za panowania księcia Karola Eugeniusza;
- początek XVIII Paryż- pierwsze próby samodzielnych dramatów baletowych;
12.Oświecenie i rokoko. Kontrast czy współbrzmienie?
-rokoko- przekształcenie baroku i w pewnym sensie ostatnia jego faza;
-rozumne działanie miało powiększyć „sumę ogólnego szczęścia”
Bibliografai:
Emanuel Rostworowski, Wiek XVIII