Myśl polityczna Józefa Piłsudskiego W kontekście bezpieczeństwa Polski w II Rzeczypospolitej
Myśl polityczna Józefa Piłsudskiego
W kontekście bezpieczeństwa Polski w II Rzeczypospolitej
Stosunki międzynarodowe
Marszałek Józef Piłsudski za uzupełnienie Traktatu Wersalskiego uważał podpisany 18 marca 1921 roku układ ryski, stanowiący zabezpieczenie Polski przed wojną z Rosją Sowiecką. Piłsudski do końca życia obawiał się ewentualnej wojny na dwa fronty: z Rosją
i Niemcami.
Toteż położenie geopolityczne Polski determinowało myśl polityczną II Rzeczypospolitej, świadomej oprócz rysujących się zagrożeń nieodzownej konfrontacji militarnej hitlerowskiej Rzeszy i sowieckiej Rosji. Tym bardziej, iż potencjał ekonomiczny i siła militarna obu sąsiadów, były niewspółmierne do możliwości Polski. Stąd główną treścią koncepcji obronności kraju, przy wątłej substancji ekonomicznej i militarnej państwa, stawała się mocna konstrukcja układów sojuszniczych. Marszałek rozumiał aż nadto tę potrzebę, usiłując zbudować federację państwa wschodnich, odgradzających kordonem państwa Europy środkowo-wschodniej od Rosji Sowieckiej, a z chwilą fiaska tej polityki, konsekwentne dążenie do „polityki równowagi” a stosunku do Niemiec i Rosji.
Miejsce Polski w Europie, uwarunkowanie położeniem geopolitycznym, stawiało przed polityką zagraniczną naszego kraju zadania bardzo trudne. Zdeterminowane było polityką wielkich mocarstw, uwikłanych dążeniem do utrzymania dotychczasowego stanu posiadania na różnych kontynentach świata i perspektywą możliwości ich zwiększanie kosztem innego państwa.
Stąd też- mimo wysokich aspiracji drugorzędna rola Polski, postrzeganej przed wielkie mocarstwa poprzez pryzmat dopuszczalnych kompromisów, nie wykraczających poza sferę ich interesów strategicznych, ekonomicznych i politycznych.
Śmierć Marszałka Józefa Piłsudskiego 12 maja 1935 roku pozbawiła obóz rządzący przywódcy, który rozumiał zawiłości polityki zagranicznej wielkich mocarstw i miejsca
w tym układzie Polski. Zrażony osamotnieniem za strony Zachodu, kiedy przyszło mu wyrąbywać z bronią w ręku kształt wschodniej granicy, a później z determinacją w 1920 bronić świeżo odzyskanej niepodległości, stawiał na politykę równowagi w stosunkach między Niemcami a Rosją. Rozumiejąc istotę układów z Francją i Anglią nie dążył do daleko idącego zbliżenia, zachowując podmiotowości Polski i samodzielność działania.
Piłsudski jako realista rozumiał istotę niemieckiej potęgi i wielkomocarstwową intencję Rosji sowieckiej realizującej odwieczną linię Piotra I(polegała ona na utrzymaniu wpływów bez inkorporacji państwa) i Katarzyny II(zmierzała do aneksji terytorialnej danego państwa). Wszelkie zatem kompromisy i zawieranie porozumienia były deklaracjami bez większego znaczenia, wybiegiem lokalnych, wstrzymującym rydwan wojny. Czynione przez Marszałka próby tworzenia realnego systemu zbiorowego bezpieczeństwa były niedocenione, traktowane jako dążenie do hegemonii Polski w środkowej i południowej Europie, a propozycje wojny perwersyjnej wobec III Rzeszy z udziałem państw Zachodnich były nierealne. Toteż wyznaczony na wykonawcę testamentu Marszałka, w zakresie polityki zagranicznej rządu RP, minister płk Józef Beck- mimo niewątpliwych sukcesów nie sprostał pokładanym nadziejom. Międzynarodowa sytuacja polityczna wyraźnie go przerosła. W efekcie Rzeczypospolita Polska przystępując 1 września 1939 roki do konfrontacji militarnej z III Rzeszą, miała ze strony zachodu „papierowe” gwarancje.
Pogorszenie się w latach 1938-1939 sytuacji międzynarodowej w Europie, aneksja przez Hitlera Czechosłowacji oraz rosnące zagrożenie bezpieczeństwa Polski skłoniło państwa zachodnie do bardziej ostentacyjnych kroków, zmierzających do powstrzymania Hitlera. Pozornie upodmiotowiło na arenie międzynarodowej sprawę II RP, której Francja i Anglia zamierzały udzielić stosownych gwarancji.
Marszałek Piłsudski nie chciał być traktowany jako satelita Francji zbyt świeże zachował wspomnienia po wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku i osamotnienie Polskie ze strony państw Ententy. Zdecydował sam rozwiązać swoje trudności z Niemcami bez pośrednictwa
i przyzwolenia Francji. Tym bardziej, że nie był przekonany o jej samodzielnej roli na płaszczyźnie międzynarodowej bez udziału Anglii. Toteż przestrzegał przed naruszeniem „polityki równowagi” w stosunku do obu sąsiadów: Niemiec i Rosji, a szczególnie przed wiązaniem się z jednym z nich.
Dojście Hitlera do władzy, co może brzmieć paradoksalnie, Józef Piłsudski wykorzystał jako szansę na poprawy stosunków polsko-niemieckich. Sprzyjała temu izolacja w jakiej znalazły się wówczas Niemcy, po wystąpieniu z Ligi Narodów i ze względu na oblicze ideologiczne, w tym prezentowane stanowisko wobec Żydów. Efektem zabiegów Polski była podpisana 26 stycznia 1934 roku polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy. Aczkolwiek wspomniana deklaracja była swego rodzaju odpowiednikiem polsko-sowieckiego paktu o nieagresji z 15 lipca 1932 roku i mieściła się werbalnie w ramach „polityki równowagi”, niemniej Marszałek rozumiał aż nadto, że w tej sytuacji międzynarodowej bezpieczeństwo Polski można oprzeć na dwóch elementach: Lidze Narodów i układach bilateralnych, gwarantujących obustronne zobowiązania. Na takie rozwiązania z obu sąsiadami pójść nie mógł.
Następnie Liga Narodów okazała się organizacją papierową, ubezwłasnowolnioną przez mocarstwa realizujące własne interesy. W tej sytuacji w celu bezpieczeństwa pozostało Polsce prowadzić politykę współpartnerstwa.
Piłsudski uważał, że dla Polski leżącej pomiędzy dwoma tak potężnymi wrogimi sąsiadami, jak Rosja i Niemcy jest rzeczą niezmiernie ważną wiedzieć zawczasu, z którymi zatarg nastąpi wcześniej. Jako pewne zabezpieczenie Marszałek uważał pakt z Rumunią
i Francją, natomiast odrzucał kategorycznie wiązanie się z jednym z agresywnym sąsiadem.
Piłsudski przewidywał, że wojna z Niemcami może trwać zaledwie cztery lata z uwagi na dokonujące się w III Rzeszy przeobrażenia, za więcej lat nie ręczył. Przewidywał, że po jego śmierci ten stan rzeczy trudno będzie utrzymać, określił również główne zasady polityki zagranicznej sprowadzające się do utrzymania dobrych stosunków z sąsiadami, zachowanie podmiotowości państwa, ukierunkowania na Wschód, gdzie tam może Polska odgrywać istotną rolę, przy nie mieszaniu się w sprawy państwa zachodnich.
Niestety po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego wykonawcą jego testamentu politycznego został płk Józef Beck, który nie wypełnił założeń Marszałka.
Źródło: Myśl polityczna Józefa Piłsudskiego pod red. Andrzeja Stawarza i Wiesława Leszka Ząbka