Prawo zobowiazań- udział dłużnika w wykonaniu zobowiązania.

Udział dłużnika w wykonaniu zobowiązania
Obowiązek osobistego świadczenia spoczywa na dłużnika jedynie wtedy, gdy:
• Wynika to z treści czynności prawnej
• Wynika to z ustawy (np. art. 840 k.c., art. 738 k.c.)
• Wynika to z właściwości świadczenia

Zarachowanie wpłaty na długi (Kilka długów w wobec tego samego wierzyciela)

Wielkość świadczeń w odniesieniu do świadczenia spełnianego częściami
• Brak uregulowania kwestii wielkości albo terminów poszczególnych świadczeń, gdy umowa umożliwia spełnianie świadczenia częściami
• Wierzyciel jest uprawniony do jednostronnego decydowania o wielości i terminie świadczeń z zastrzeżeniem:
o Oświadczenie wierzyciela musi być złożone w czasie właściwym (z dostatecznym wyprzedzeniem).
o Oznaczenie wielkości i czasu spełnienia poszczególnych świadczeń uwzględniać musi możliwość dłużnika (np. jego sytuację gospodarczą, stan realizacji umów z innymi partnerami)
o Sposób spełnienia świadczenia (techniczne uwarunkowania spełnienia świadczenia)

Udział wierzyciela w wykonaniu zobowiązania
• Wykonanie pewnej grupy świadczeń nie wymaga udziału wierzyciela np. świadczenie zaniechania – a więc udział wierzyciela istnieje w momencie świadczenia w postaci działania (czynienia)
• Poza samym wierzycielem do odbioru świadczenia uprawnione są jedynie osoby wyraźnie upoważnione do przyjęcia świadczenia. Upoważnienie to może być także udzielone po wykonaniu świadczenia. Wierzyciel jak i osoba upoważniona do odbioru świadczenia muszą być zdolni do przyjęcia świadczenia

Niezdolność wierzyciela do przyjęcia świadczenia
• Przyczyny natury prawnej (np. brak zdolności do czynności prawnych). Zapłata dokonana do rąk małoletniego..
• Przyczyny natury fizycznej

Skutki spełnienia świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej
• Nieskuteczność wykonania i upoważnienie wierzyciela do żądania powtórnego świadczenia, chyba że:
o Wierzyciel przynajmniej konkludentnie (w sposób dorozumiany) potwierdził odbiór świadczenia
o Wierzyciel skorzystał ze świadczenia czyli uzyskał określoną wartości





Skutki częściowego spełnienia świadczenia w sytuacji wymagalności całej wierzytelności
• Uprawnienie dłużnika ograniczone do świadczeń podzielnych
• Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była wymagalna, w przeciwnym razie naraża się na zarzut powstania w zwłoce np. złożenie przedmiotu do depozytu sądowego
• Uprawnienie wierzyciela tamuje uzasadniony interes wierzyciela (np. świadczenie jest nieprzydatne, może narazić wierzyciela na szkodę) – np. świadczenie częściowe zmusza wierzyciela do magazynowania tych części co naraża go na większą szkodę
• Ciężar udowodnienia istnienia uzasadnionego interesu obciąża wierzyciela a w razie sporu sąd

Przedmiot wykonania zobowiązania
• Prawidłowe wykonanie zachowanie dłużnika w wykonaniu zobowiązania, zobowiązuje go do zachowania należytej staranności, której miara jest wyznaczana charakterem zobowiązania, z zastrzeżeniem podwyższonych wymagań w odniesieniu do prowadzonej przez dłużnika działalności gospodarczej
• Jakość świadczenia jest określona w treści zobowiązania, a w razie braku oznaczenia może wynikać z właściwych przepisów (np. ustawy praw farmaceutyczne, o normalizacji, o systemie oceny zgodności) lub z okoliczności albo dłużnik powinien dostarczyć rzeczy średniej jakości (o właściwościach najczęściej występujących w obrocie cywilnoprawnym)

Miejsce wykonania zobowiązania
Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika może nastąpić jedynie przez spełnienie świadczenia (tak głównego jak i ubocznych) w należytym miejscu, będącym miejscem wykonania zobowiązania, a ustalenie tego miejsca następuje w oparciu o:
• Treść zobowiązania (ustawa, a zwyczaj, umowa)
• Właściwość zobowiązania (zobowiązanie malarza do pomalowania pokoju, koncert artysty na określoną okoliczność)

Brak możliwość ustalenia miejsca w oparciu o treść i właściwość zobowiązania
• Podstawą ustalenia miejsca jest przesądzenie o charakterze świadczenia i o momencie właściwym dla jego ustalenia
• Świadczenie niepieniężne powinno być spełnione w miejscu, w którym w chwili powstania dłużnik miał miejsce zamieszkania lub siedzibę (dług odbiorczy). Chwilą właściwą dla ustalenia miejsca spełnienia świadczenia jest chwila powstania zobowiązania.
• Świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela (dług oddawczy). Chwilą właściwą dla oznaczenia miejsca jest moment wykonania zobowiązania. W razie zmiany przez wierzyciela miejsca zamieszkania o okresie między powstaniem a wykonaniem zobowiązania, ponosi on spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

Charakter długu wg miejsca spełnienia świadczenia
• Odbiorczy – świadczenie powinien odebrać w siedzibie lub w miejscu zamieszkania dłużnika wierzyciel, na swój koszt i związane z tym ryzyko
• Oddawczy – spełniane w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela. Dłużnik jest zobowiązany do dostarczenia świadczenia wierzycielowi, łącznie z potrzebą ustalenia miejsca spełnienia świadczenia. Brak możliwości ustalenia miejsca upoważnia dłużnika do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
• Oznaczenie długi jako odbiorczego czy oddawczego ma znaczenie dla zachowania terminu spełnienia świadczenia

Termin spełnienia świadczenia
• Termin wykonania świadczenia jest rozumiany jako ostatni dzień, w którym najpóźniej świadczenie powinno być spełnione wg treści zobowiązania
• Zobowiązanie terminowe powinno być spełnione wg treści zobowiązania (ustawa, umowa) albo w czasie wynikającym z właściwości zobowiązania
• Zobowiązanie bezterminowe powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do jego wykonania (decyzja co do wyznaczenia terminu spełnienia świadczenia należy do wierzyciela)
• Zobowiązania z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie

Termin spełnienia świadczenia w obrocie bezgotówkowym
Świadczenie jest wykonane w momencie uzyskania przez wierzyciela odpowiednich wartości pieniężnych lub w postaci stosowanych wpisów na swoich kontach. Bez znaczenia jest złożenie odpowiedniego oświadczenia wobec banku, poczty lub innego przekaziciela pieniędzy (np. czeki, przelewy, przekazy pocztowe).

Sposób zastrzeżenia terminu spełnienia świadczenia
• Na korzyść dłużnika – dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego spełnienia świadczenia, natomiast wierzyciel nie może domagać się tego świadczenia przed upływem terminu spełnienia świadczenia (np. świadczenie przewoźnika)
• Na korzyść wierzyciela – wierzyciel nie ma obowiązku wcześniejszego przyjęcia świadczenia, natomiast sam jest upoważniony do żądania wykonania świadczenia przed nadejściem terminu (np. zwrot depozytu)
• Na korzyść obu stron – ani dłużnik nie jest uprawniony do spełnienia świadczenia przed nadejściem terminu, ani wierzyciel nie może domagać się jego spełnienia (np. pożyczka oprocentowana)
• Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną, w razie wątpliwości poczytuje się za zastrzeżony na korzyść dłużnika (nie dotyczy ta reguła terminów oznaczonych przez ustawę lub orzeczenie właściwego organu)

Nieterminowe wykonanie świadczenia
• Dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania jeżeli świadczenie jest możliwe i wymagalne i nie zostanie zrealizowane w czasie właściwym, a dłużnik nie jest uprawniony do wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia (np. art. 461 par.1, 463, 465 par.3, 488 par.2, 490 par. 1 k.c.)
• Dłużnik opóźnia się także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia
• Stan opóźnienia może przybrać postać bądź opóźnienia zwykłego (prostego, sensu stricto) bądź zwłoki (opóźnienia kwalifikowanego)

Opóźnienie zwykłe
Z opóźnieniem zwykłym mamy do czynienia wówczas, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w czasie właściwym z przyczyn za które nie ponosi odpowiedzialności.


Skutki opóźnienia zwykłego
• Wierzyciel może podjąć kroki zmierzające do przymusowego dochodzenia świadczenia dłużnika
• W wypadku poręczenia – wierzyciel powinien powiadomić poręczyciela o poręczeniu (art. 880 k.c.)
• W wypadku świadczenia pieniężnego – wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody, chyba że opóźnienie jest wynikiem nieuzasadnionej odmowy przyjęcia świadczenia przez wierzyciela
• Inne skutki wynikają z przepisów szczególnych (art. 561 par.1, 610, 635 k.c.)
• Dalsze skutki opóźnienia mogą wynikać z umowy np. kara umowna

Zwłoka
Zwłoka jest opóźnieniem kwalifikowanym, czyli wynikłym wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Opóźnienie nie jest zwłoką, gdy dłużnik udowodnił, że nastąpiło to z przyczyn za które odpowiedzialności nie ponosi.

Skutki zwłoki
• Wierzyciel może domagać się nie tylko spełnienia świadczenia, ale i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki
• W wypadku świadczenia pieniężnego – wierzyciel może żądać odsetek za czas zwłoki, a także odszkodowania na zasadach ogólnych w takim zakresie, w jakim szkoda przewyższa należne odsetki
• W niektórych wypadkach wierzyciel może nie przyjąć świadczenia i domagać się naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 par.2) – gdy świadczenie utraciło dla wierzyciela gospodarcze znaczenie
• W niektórych wypadkach wierzyciel jest uprawniony do tzw. wykonania zastępczego (art. 479; 480)
• Dłużnik odpowiada za tzw. casus mixtus (przypadek mieszany art. 478 k.c.)

Wykonanie zastępcze
• Kupno na koszt dłużnika w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do gatunku (potrójne prawo wyboru wierzyciela – odszkodowanie – kupno – żądanie zapłaty wartości)
• Jeżeli realizacja świadczenia polega na czynieniu i nie wymaga osobistego udziału dłużnika wierzyciel może skorzystać z wykonania zastępczego w razie upoważnienia sądu
• Jeżeli świadczenie dłużnika polega na zaniechaniu, wierzyciel może domagać się upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił
• W wypadkach nagłych, udowodnionych przez wierzyciela jest on uprawniony do działania bez upoważnienia sądu
• W każdym razie wierzyciel korzystając z przysługującego mu uprawnienia do wykonania zastępczego zachowuje prawo do roszczenia o naprawienie szkody

Odpowiedzialność za tzw. casus mixtus
• Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości i w czasie zwłoki została utracona lub uszkodzona dłużnik odpowiada, chociażby utrata lub uszkodzenie było następstwem okoliczności za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi np. zdarzenia siły wyższej
• Dłużnik może zwolnić się od odpowiedzialności jeśli wykaże, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby nie popadł w zwłokę np. powódź