Młodzież jako szczególna grupa społeczna oraz Państwo

Socjologia młodzieży zakłada, że
a) jest to szczególna kategoria społeczna
b) jest odrębna od świata dorosłych
c) jej rola i znaczenie w społeczeństwach przemysłowych wzrasta
Podczas buntów młodzieży na przełomie lat 60/ 70 po raz pierwszy zwrócono uwagę na to, że młodzież może być pojmowana jako kategoria odrębna i opozycyjna wobec świata dorosłych. W tej kwestii mamy dwa stanowiska:
a) reprezentowane np. przez J. Colemana
Młodzież to grupa pokoleniowa połączona wspólnotą doświadczeń, tworząca odrębną podkulturę, jednak mieszcząca się w kulturze ogólnonarodowej i nie będąca wobec niej w opozycji
b) zapoczątkowane przez K. Mannheima
Młodzież jest czynnikiem dynamizującym strukturę społeczną, wnosi do niej wartości innowacyjne, charakterystyczne i potrzebne społeczeństwom industrialnym.
Młodzież jako kategoria struktury społecznej może być jedynie względnie wyodrębniona z innych grup społecznych.
Aby wyodrębnić młodzież z innych grup społecznych można stosować różne kryteria socjologiczne:
a) kryterium merytoryczne
Mlodzież to ludzie między dojrzałością biologiczną a dojrzałością społeczną, (której wyznacznikami mogą być np. założenie rodziny, podjęcie pracy zawodowej) np. podjęcie studiów wydłuża okres młodości, a w społeczeństwach przemysłowych znaczny procent osób podejmuje studia
b) kryterium formalne – mniej istotne niż merytoryczne. Wiek zaliczamy do kryteriów formalnych. Grupa młodzieży jest ustawicznie zmienna, co wynika z tego, że się z niej niejako „wyrasta”, nie można być młodym wiecznie.
Dla określenia kryteria wieku są mniej istotne niż kryteria socjologiczne a sposoby socjalizacji ważniejsze niż wspólnota doświadczeń historycznych.
Młodzież to szczególna kategoria struktury socjologicznej, którą wyróżnia wspólnota doświadczeń, przeżyć, te same lub zbliżone kanały socjalizacji. Natomiast powstaje pytanie, czy młodzi studenci, młodzi robotnicy itp. bardziej identyfikuja się z soba tj młodzieżą czy z klasami, warstwami, grupami etnicznymi itd. do których należą ?Nie można odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, bo wszystko zależy od sytuacji danej jednostki.
Przez stulecia rozumienie młodości było zależne od miejsca jednostki w strukturze społecznej, a obecnie staje się wartością coraz bardziej uniwersalną, niezależną od innych zróżnicowań społecznych.
W społeczeństwach przemysłowych proces socjalizacji jest wypadkową oddziaływania wielu kanałów, wpływy czasami mogą nieść sprzeczne wzory i wartości, np. w szkole wymagane jest posłuszeństwo i szacunek do starszych a wśród rówieśników nonkonformizm. W takich przypadkach socjalizacja niekoniecznie przebiega zgodnie z oczekiwaniami instytucji wychowawczych.
W Polsce zmienna jest liczebność grupy młodzieży ze względu na naprzemienne wyże i niże demograficzne
Ze względu na tendencje i efekty socjalizacyjne w Polsce powojennej, można wyróżnić trzy grupy :
Zetempowcy : cechy charakterystyczne to zaangażowanie, romantyzm, społeczne działanie z pasją
Małej stabilizacji: cechy charakterystyczne to pragmatyzm, zawodowy konformizm – zapisywali się do organizacji młodzieżowych lub partii by zapewnić sobie skromną egzystencję. Mieli niewielkie aspiracje,bo zdawali sobie sprawę, że podstawowe potrzeby materialne w rodzaju własnego mieszkania, samochodu bądź czarno-bialego telewizora to wszystko, co mogli osiągnąć.
Pokolenie lat 70 i 80-tych, niesłusznie nazwane „pokoleniem straconym” :cechy charakterystyczne to zagubienie ideowe, bo zdali sobie sprawę, że system odszedł od ideałów i nie ma w nim ani wolności ani sprawiedliwości. Młodzież uznawała ideały socjalizmu za słuszne ale niemożliwe do zrealizowania, podbnie jak rozbudzone ambicje materialne. W 1968 r miały miejsce asowe wystąpienia, które tłumione były przez milicje.
Początek lat 80-tych – pokolenie zwane sfrustrowanym. Byli głównym nośnikiem przemian demokratycznych 1980-81. Wprowadzenie stanu wojennego zmieniło stan świadomości społecznej młodzieży. Pojawiło się nastawienie na własną stabilizację za wszelką cenę oraz ucieczka z życia publicznego.
Więzi społeczne tworzyły się na gruncie małych grup społecznych oraz abstrakcyjnej wspólnoty narodowej uosabianej nie przez państwo a przez Kościół Katolicki.
Niemożność realizowania wartości politycznych zgodnych ze stanem świadomości prowadziła do 3 rodzajów reakcji wśród młodzieży
a) działania zastępcze – by uzyskać prywatną stabilizację : drobny handel, emigracja
b) agresja – udział w manifestacjach, akcjach ulotkowych itp.
c) apatia, bierność i apolityczność – ograniczenie celów życiowych, niechęć do zakładania własnej rodziny i długie uzależnienie finansowe od rodziców, w skrajnych przypadkach narkomania i alkoholizm
Młodzi tego okresu byli bardziej wykształceni od starszych pokoleń, a przez to bardziej krytyczni. Frustrację pogłębiała świadomość społeczna inna niż ideologicznie zakładana, nie mieli możliwości realizowania podstawowych celów życiowych lub było to bardzo utrudnione.
Pokolenie „odłożonej gratyfikacji”:
W latach 90-tych całe społeczeństwo polskie było w anomii.Anomia to wg R.Mertona: nieadekwatność lub dysproporcja między wartościami i celami z jednej strony a zinstytucjonalizowanymi środkami jakie struktura społeczna oferuje do ich osiągnięcia.
W realnym socjalizmie anomia miała charakter polityczny. Wraz z transformacją ustrojową 1989 przekształciła się w anomię o charakterze ekonomicznym.
Wyznaczniki anomii miin:
- około 40 % polskich rodzin żyje poniżej tzw. minimum socjalnego
- 30 % młodzieży w wieku 18 – 24 lata jest bez pracy
- następuje powolna polaryzacja podziałów społecznych, coraz bardziej postępujące zróżnicowanie majatkowe i wytwarzanie tzw. klasy średniej i elit majątkowych.
Młodzież bardziej podatna na anomię bo nawet podstawowe dobra konsumpcyjne, nie mówiąc o własnym samochodzie lub mieszkaniu, są dla niej nieosiągalne.
Merton wyróżnia 5 sposobów przystosowania do sytuacji anomijnej:
a) konformizm
b) innowacja
c) rytualizm
d) wycofanie
e) bunt
ad a) obserwujemy znaczny wzrost młodzieży studiującej, co jest społecznie aprobowanym środkiem do zrealizowania celów społecznie akceptowanych
ad b) innowacja - wykorzystywanie nowych sposobów by osiągać cele społecznie akceptowane. Oznacza to przedsiębiorczość, pomysłowość, ale także działania kryminalne. Skłonności do zachowań przestępczych sprzyja obserwowanie nielegalności wielu działań (np. omijanie przepisów podatkowych) przy jednoczesnej niemożliwości legalnego zdobycia dóbr materialnych.Po 1989 r. obserwujemy kolosalny wzrost najcięższych przestępstw, tj zabójstw, rozbojów, kradzieży z włamaniem. Stosunkowo niewiele wzrosła ilość gwałtów, co zapewne wynika zarówno z rozluźnienia obyczajów jak i pojawienia się agencji towarzyskich.. Jednak większość prostytutek to osoby do 25 roku. Również sprawcami 30 % najpoważniejszych przestępstw są osoby do 25 roku.
ad c) rytualizm – polega na stosowaniu środków ale odrzuceniu celów. Wyznaczniki: apatia, bierność, niechęć do udziału w życiu politycznym. Od 1989 roku około 30% młodzieży nie uczestniczy w wyborach.
ad d) wycofanie – polega na odrzuceniu celów kulturowych i środków, które do nich prowadzą. Symptomami są: narkomania, alkocholizm, samobójstwa. Skala wszystkich tych zjawisk znacznie wzrosła po 1989 zwłaszcza wśród młodych. Wśród narkomanów 70 % to osoby do 25 roku życia.
ad e) bunt – zamiana celów społecznych i zamiana środków. Wyrazem buntu są np.
alternatywne kultury młodzieżowe. Ich uczestnicy mają charakterystyczny ubiór, muzykę, obyczaje ale także cele o wyższym stopniu ogólności jak np. brak władzy i autorytetów (anarchiści) harmonię z naturą (ruchy ekologiczne) itp.

Bibliografia:
Daniel Markowski, Wielkie struktury społeczne : teorie – realia, Tyczyn 2002, str. 124 – 1

Państwo i naród jako szczególna kategoria społeczna.

Istnieje wiele sposobów klasyfikacji narodu:
a) ujęcie rasowo – antropologiczne
b) psychologiczno – kulturowe
c) etatystyczne
d) historyczne

ad a) odwołuje się do “wspólnoty krwi” lub “wspólnoty pochodzenia” jednak takie klasyfikacje nie mają żadnej wartości poznawczej, bo trudno jednoznacznie określić, do czego się odwołują. Mogą służyć jedynie celom politycznym.
ad b) w tym podejściu kładzie się nacisk na wytworzenie własnej kultury i poczucia więzi narodowej a tym samym świadomość odrębności. Ma znaczenie poznawcze ale jedynie w odniesieniu do “starych” narodów europejskich.
ad c) naród jest utożsamiany z obywatelami państwa. (H. Ziegler, M. Weber)
Jest to europocentryczne podejście, bo rzeczywiście w Europie pod koniec XIX w. rzadko występowały narody bez państwa, jednak nie jest to typowe.
ad 4) naród to złożony wytwór procesów historycznych, który powstaje na skutek oddziaływania szeregu zróżnicowanych czynników narodotwórczych.
W Europie dopiero od XIX wieku można mówić o nowoczesnych, w pełni ukształtowanych narodach. Wcześniej istniały państwa, ale poczucie więzi narodowej było słabe i miało charakter stanowy – obejmowało szlachtę lecz już nie chłopów i mieszczaństwo.
Rozwój kapitalizmu przemysłowego spowodował zniesienie różnic stanowych, wprowadzenie równości wszystkich wobec prawa, wolności obywatelskie oraz inne. Przyczyniło się to do rozwoju więzi narodowej
W przypadku każdego narodu proces formowania przebiegał odmiennie ze względu na różnorodność i wielość czynników o odmiennej sile i natężeniu.
Możemy wyróżnić:
obiektywne czynniki narodotwórcze, np: wspólnota języka, wspólnota gospodarki towarowo – pieniężnej, terytorium, własne państwo.
subiektywne czynniki narodotwórcze np. religia, wspólnota doświadczeń historycznych, wspólnota tradycji kulturowych, działalność ideologów i przywódców.
W przypadku narodu polskiego siłą scalającą w jego formowaniu była inteligencja pochodzenia szlacheckiego.
ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA
Charakteryzuje każdą grupę społeczną. Oznacza wiedzę, wartości i normy postępowania powszechnie przez daną społeczność uznawane i regulujące zbiorowe działania. Co na nią wpływa:
a) uwarunkowania ekonomiczne – stosunki podziału, własności i wymiany.
b) uwarunkowania polityczne – To czynnik strukturalny bo powstaje przez umiejscowienie grupy względem innych grup. Od miejsca grupy w strukturze zależy na ile może ona oddziaływać na siebie i inne grupy, a więc na ile jest upodmiotowiona.
A także:
a) uwarunkowania diachroniczne – wpływa zarówno historia jak i wizja przyszłości
b) uwarunkowania synchroniczne – o charakterze przestrzennym np. przez turystykę, kontakty z innymi grupami, środki masowego przekazu
TRZY SPOSOBY ROZUMIENIA ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ
a) normatywny – przesłanki ideologiczne dostarczają wzoru tego, co jest normą
b) statystyczny – przekrój indywidualnych poglądów i opinii członków danej grupy społecznej. Częste w badaniach opinii publicznej.
c) opisowy tj socjologiczny – rodzaj utrwalonych w grupie symboli i wartości, które są publicznie artykułowane w zachowaniach masowych, oświadczeniach reprezentantów grupy itp.
ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA vs. PAŃSTWOWA
Świadomość narodowa – kiedy grupa uważająca się za naród utrwala i internalizuje symbole i wartości co umożliwia jej uzyskanie tożsamości grupowej, która odróżniaja ją od innych podobnych grup
Świadomość państwowa – zinternalizowany przez opiniotwórcze ośrodki narodu zorganizowanego w państwo zespół wartości i symboli, odnoszących się do sformalizowanych zasad jego funkcjonowania.
W Polsce rozbiorowej świadomość narodowa nie obejmowała całego społeczeństwa. Odzyskaniem niepodległości była najbardziej zainteresowana ta część społeczeństwa, która doprowadziła do rozbiorów, i powstań narodowych, a więc szlachta, podczas gdy chłopi, mieszczaństwo i magnateria już tylko w stopniu niewielkim lub wcale.
Na początku XX w. świadomość narodowa stopniowo rozszerzała się na coraz liczniejsze rzesze społeczeństwa. Powoli w życie narodu wkroczyły dwie potężne klasy społeczne tj. chłopstwo oraz klasa robotnicza. W ówczesnej Polsce warstwa kapitalistów w większości składała się z przedstawicieli innych nacji, gdyż polski kapitalizm był słaby. Dlatego, odmiennie niż w pozostałych krajach europejskich, nowoczesny naród polski nie został wytworzony przez burżuazję ale przez inteligencję pochodzenia szlacheckiego. Obiektywnymi przesłankami tak tworzącej się wspólnoty były: język, tradycje kulturalne, dziedzictwo.
W latach 1918 – 1939 świadomość narodowa rozszerzyła się na wszystkie klasy i warstwy społeczeństwa. Sprzyjającymi czynnikami były: powszechna oświata, powszechna służba wojskowa, dominująca pozycja religii katolickiej, możliwość politycznego artykułowania interesów grupowych. Jednak te czynniki były osłabiane przez dwa konflikty toczące się przed wybuchem II wojny światowej:
a) konflikty klasowe:
- między ziemiaństwem a wsią
- między burżuazją a proletariatem
Władza państwowa stawała po stronie klas posiadających, więc inne grupy czuły się dyskryminowane.
b) konflikt narodowościowy
30% obywateli stanowiły mniejszości narodowe. Państwo stosowało politykę narodowościową i zmierzało do polonizacji. Nie rozważano ich autonomii.
Świadomość państwowa istniała ale była słaba. Jednak świadomość narodowa zaczęła kształtować się wcześniej a jej siłę potwierdziła jednorodna postawa społeczeństwa podczas II wojny światowej.
UKŁADY INTEGRACJI SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO
Czynniki integrujące:
1) naród – integracja przez wspomniane już czynniki: terytorium, język, kulturę, dziedzictwo historyczne itp.
2) wspólnota państwowa - w przypadku Polski możemy o niej mówić dopiero od kilku lat. Na tym gruncie wyrasta świadomość państwowa, która jest określana przez elity rządzące i kręgi opiniotwórcze. Rozróżniamy:
a) „naród w sobie” – kiedy tak definiowana świadomość państwowa nie pokrywa się z poczuciem państwowości jednostek i grup, czego objawem jest cykliczne kwestionowanie reguł funkcjonowania państwa przez podstawowe człony struktury społecznej.
b) naród „dla siebie” – gdy akceptuje się reguły, na jakich wspiera się funkcjonowanie własnego państwa i gdzie poczucie państwowości jest tożsame ze „świadomością państwową”.
3) religia – w historii świadomość religijna występowała w skali lokalnej. Od paru lat, wraz z modernizacją parafii, wyborem Jana Pawła II na papieża oraz innymi zmianami ogólnocywilizacyjnymi, religia stała się czynnikiem integrującym społeczeństwo jako wielką grupę ( a nie wieś, miasteczko czy parafię).
4) do 1989 wydawało się, że kolejnym czynnikiem integrującym i motorem zmian jest klasa robotnicza, wstrząsająca podstawami ustrojowymi, organizująca strajki, będąca osnową NSZZ „Solidarność”. Jednak w latach 90-tych jej znaczenie zmalało.
ARTYKULACJA INTERESÓW
Konflikt towarzyszy zmianie systemowej, a jego podłoże może być złożone i niezrozumiałe.
Aspekt podmiotowy – strony konfliktu. W Polsce może wynikać z:
1) strukturalizacji – dostrzegane i rzeczywiste zróżnicowanie (klasowo – warstwowe, etniczne, wyznaniowe, socjodemograficzne, podział przestrzenny)
2) niesprawiedliwej lub uznawanej za taką redystrybucji cennych dóbr (postrzeganie stron konfliktu w kategoriach my – oni, np. elita i masa, miasto-wieś)
3) sieci różnorakich, sprzecznych i powiązanych z sobą interesów (np. pracodawcy – pracownicy, miasto – wieś)
Aspekt przemiotowy, a więc czego dotyczy konflikt. Może być określony, gdy znamy aspekt podmiotowy.
Konflikt – to uzewnętrzniony antagonizm, wyraża różnicę interesów tzn. gdy ktoś faktycznie lub pozornie zmniejsza możliwość realizowania interesów drugiej stronie, zmuszając ją do podjęcia jakichś działań.
Interes – dążenie, którego realizacja w określonych warunkach historycznych sprzyja zaspokojeniu maksymalnej ilości potrzeb.
Różne płaszczyzny rozumienia interesu:
a) interes realny i pozorny (np. wróg klasowy)
b) interes obiektywny i subiektywny
Płaszczyzny artykulacji interesów grupowych:
1) zinstytucjonalizowana i sformalizowana – wszystkie instytucje i mechanizmy określone formalno-prawnie. Ich zadaniem jest kanalizowanie interesów grupowych i określanie wiążących sposobów decyzyjnych w zakresie rozstrzygania konfliktów (np. wybory, referendum, sądy)
2) zinstytucjonalizowana ale niesformalizowana – instytucje wyrażające różne interesy grupowe, ale ich działanie nie pociąga za sobą formalnych skutków (np. prasa, raporty eklspertów, legalne strajki)
3) niezinstytucjonalizowana i niesformalizowana – środki i sposoby, dla których nie są określone ani prawnie ani zwyczajowo instytucje i formy wyrażania różnic w społeczeństwie (np. nielegalne strajki, wiece, zamieszki uliczne, zbrojne wystąpienia)
Minimalizowanie roli i zakresu ostatniej warstwy jest warunkiem spójności i ładu. Przed zmianą systemową różne interesy grupowe mogły być forsowane tylko na tym poziomie. Zakładano, że jedynym środkiem decyzyjnym może być PZPR a wszystkie lokalne inicjatywy sprowadzono niemal do zera. Po zmianie systemowej wzrosło znaczenie dwóch pierwszych płaszczyzn, które wcześniej miały znaczenie jedynie fasadowe. Dla ich prawidłowego funkcjonowania istotna jest:
- możliwość legalnego działania różnych partii politycznych i organizacji,
- działanie niecenzurowanych środków masowego przekazu.
Polska scena polityczna jest miejscem występowania nie tylko realnych interesów ale także interesów pozornych, w których niemożliwe jest znalezienie satysfakcjonującego rozwiązania. Są to np. konflikty wokół oceny stanu wojennego lub historii PRL. Natomiast rzeczywiste różnice interesów grupowych mogą dotyczyć takich kwestii jak: tempo i zakres uwłaszczenia, modernizacja wsi polskiej, wybór między tzw. społeczną gospodarką rynkową a „żelaznymi prawami rynku” itp.
Proponowane rozwiązania będą zależeć od miejsca w strukturze społecznej jaką zajmuje się po przemianach ustrojowych. Wcześniej struktura społeczna była prosta. Wyróżniane były cztery klasy: robotnicy, chłopi, inteligencja i drobnomieszczaństwo. Wszyscy byli zrównani w szansach życiowych, regulowanych centralnie przez politykę społeczną państwa. Jedynie sukces polityczny pozwalał na pewnego rodzaju awans społeczny, jednak nie wiązało się to z radykalną poprawą sytuacji materialnej a jedynie zwiększeniem dostępu do wiedzy.
W okresie transformacji ustrojowej taka wiedza stanowiła faktyczny kapitał, który pozwalał na zajęcie dogodnej pozycji w nowych elitach władzy. Miała miejsce również restrukturalizacja elit intelektualnych czyli sprzedaż umiejętności na rynku usług eksperckich. Pracownicy umysłowi i inteligencja, którzy się nie wybili ponad przeciętność wraz z drobnymi i średnimi przedsiębiorcami zasilili dopiero kształtującą się w warunkach polskich klasę średnią. Chłopi i robotnicy zostali zepchnięci do pozycji klasy niższej. Wytwarza się strefa chronicznego ubóstwa oraz pogłębiają różnice międzyregionalne (tzw. Polska „A” i „B”)
Interesy grupowe nie są precyzyjnie artykułowane, bo interes subiektywny dominuje w dyskursie nad obiektywnym i realnym interesem. Może to wynikać z przewagi wyniesionych z PRL postaw roszczeniowych nad przedsiębiorczymi. Postawy roszczeniowe kładą nacisk na odpowiedzialność państwa w zaspokajaniu potrzeb jego obywateli a postawy przedsiębiorcze łączą się z przekonaniem, że możliwość realizacji własnych interesów pojawia się wtedy, gdy istnieją korzystne warunki polityczne i gospodarcze dla indywidualnego działania.
Bibliografia:
Daniel Markowski, Wielkie struktury społeczne : teorie – realia, Tyczyn 2002, str. 92 – 123
Boze chron mnie zebym nie zostalan ustawiaczka hellingerowska
W czasie tej h: poprawic lietrowki i dopisac zakonczenie, znalezc kartki
Ta polgodziny: