Psychologia pracy

I. Dwie definicje psychologii:

Psychologia – jest nauką o zachowaniu się człowieka w jego egzystencjonalnym otoczeniu (w jego warunkach życiowych).

Zachowanie się – jest to wszelka świadoma aktywność skierowana na otoczenie lub samego siebie. Najczęściej jest skierowana zarówno na siebie jak i na otoczenie.

Psychologia – jest nauką, która zajmuje się procesami nabywania, organizowania i wykorzystywania doświadczenia indywidualnego
(jest to uczenie się).


II. Pięć obszarów problemowych psychologii:

1. Procesy poznawcze
Poznanie rzeczywistości i siebie, aby wiedzieć, jaki jest obiektywny stan rzeczy.
2. Procesy pamięci i uczenia się
- zapamiętywanie
- przechowywanie
- odtwarzanie
(patrz zeszły rok)
3. Emocje i motywacje
4. Zagadnienia osobowości
Osobowość- organizacja cech, struktura wtórna w stosunku do tych cech. Temperament jest jednym ze składników osobowości. Jest on uwarunkowany genetyczne i trudny do zmienienia.
5. Zagadnienia różnic indywidualnych
- indywidualne podejście do zadań związana z kultur danej społeczności.

III. Zadania psychologii:

1. Opis przedmiotu (zachowania się) ze wskazaniem cech wyróżniających go. Odpowiedź na pytanie jak?
2. Wyjaśnianie, czyli udzielanie odpowiedzi na pytanie, dlaczego? Do wyjaśnienia w psychologii stosuje się kilka teorii (czytaj dalej).
3. Prognozowanie zjawisk psychicznych. Przewidywanie możliwości zaistnienia jakiegoś zjawiska w określonych sytuacjach.
Przy prognozowaniu należy:
- mieć wiedzę o naturze ludzkiej (np. agresja rodzi agresję);
- doświadczenie (zwłaszcza osobiste).

IV. Cele psychologii;

1. Lepsze poznanie siebie i innych ludzi w celu odkrycia tego, co nas różni między sobą.
2. Odróżnienie tego, co jest prawidłowe od tego, co jest w jakiś sposób nieprawidłowe (patologiczne).
3. Pomoc w kierowaniu rozwojem osoby jako niepodzielnej całości po to, aby odnaleźć sens życia i mieć satysfakcję, że przeżywam to życie jako coś niepowtarzalnego.

V. Teorie służące do wyjaśnienia zjawisk psychologicznych:

1. Behawioryzm (patrz zeszły rok teorie wychowania). Behawioryści mówią, że zachowanie jest funkcją:
- sytuacji (S)
- osobowości (O)
- doświadczenia (A) Z = f (S.O.A.)
2. Psychoanaliza jest odwrotnością behawioryzmu ze względu na akcentowanie roli elementów znaczących w naszej psychice. Liczą się tu takie elementy jak:
- świadomość (kompromis między popędem a super ego)
- podświadomość (popędy)
- nadświadomość (super ego)

Super ego – zbiór norm zachowań.

3 .Psychologia humanistyczna ma 2 główne aspekty:

- poszukiwanie sensu życia (Abraham Maslov, Wiktor Frankl) oparte na poczuciu własności (czytaj zeszły rok).

- poszukiwanie informacji. Człowiek nie lubi być ignorantem, chce zdobyć jak najwięcej informacji o sobie i o świecie (John Kelly).

Wyjaśnianie definicji pojęcia pracy ludzkiej


Praca – każdy z nas ma poczucie, że pracuje i jest to kwestia naszej interpretacji naszej aktywności. Jakie cechy wyróżniają pracę od innych form aktywności.


OBIEKT PRACA WALKA ZABAWA KULT
RZECZ
OSOBA
IDEA
PODMIOT


Cztery postacie rzeczywistości:

1. Świat materialny i cała przyroda = rzecz
2. Ludzie jak osoby pojedyncze i jako zbiorowość = osoba
3. Zbiór pomysłów i projektów, koncepcje istniejące wirtualnie w umysłach ludzi = idee
4. Podmiot = człowiek jako podmiot działania przejawiający aktywność.

Wspólną cechą wszystkich wyodrębnionych form aktywności jest wydatek energetyczny prowadzący do zmęczenia.


Cechy specyficzne różnych form aktywności:

1. Praca – jest aktywnością służącą do pomnażania dobra
2. Walka – jest z założenia działaniem destrukcyjnym
3. Zabawa – różni się od innych form, że zmierza do przyjemności osoby, która tę aktywność wykazuje. Osoba ta dąży do osiągnięcia przyjemności i satysfakcji.
4. Kult – zmierza do podkreślenia znaczenia wartości, która jest dla człowieka ważna. Podporządkowujemy tej wartości wszystkie inne.


Praca z rzeczami – przekształca przyrodę poprzez dodanie cech unaturalniających i upożyteczniających ją dla człowieka.

Praca z ludźmi – może to być praca kształcąca (np. wykłady). Może być to praca z ludźmi o charakterze korygującym (np. leczenie go, terapia czy dobre słowo).

Praca nad ideą – opracowanie nowych pomysłów, planów, procedur i zmierza do wypracowania lepszych metod radzenia sobie z różnymi zadaniami.

Praca ze sobą – możemy siebie ulepszać. Pracować nad myślami, emocjami czy ciałem.



Walka z rzeczami – możemy niszczyć rzeczy, ale może to doprowadzić do negatywnych skutków wbrew zamierzeniom. Jest walka zbrojna, przy użyciu techniki i niezbrojna przy użyciu informacji.

Walka z ludźmi – są 2 postacie takiej walki. Przy użyciu środków technicznych = wojna, gdy środki techniczne służą do niszczenia innych ludzi i tego co posiadają. Wojna przy użyciu informacji polega na tym, że za pomocą informacji niszczy się człowieka lub poprzez manipulację informacjami doprowadza się człowieka do destrukcji. Dopóki ludzie ze sobą rozmawiają to na pewno nie będą się bić !!!!

Walka z ideą – jest to krytyka czyjegoś poglądu czy pomysłu. Może to być krytyka o znaczeniu recenzji np. książki, sztuki itp.

Walka z samym sobą – to wystawienie siebie na niebezpieczeństwo. Agresja kierowana przeciwko sobie w celu osiągnięcia jakiegoś innego celu (np. szantaż na najbliższych). Jest ona uzasadniona tylko wtedy, kiedy służy zwalczeniu w sobie jakiś złych nawyków czy nałogów. Wymaga to planu i pokonania swojego lenistwa. Najokrutniejszą formą walki ze sobą są samobójstwa i uszkodzenia ciała (samookaleczenia). Jest to utracenie sensu poczucia własnej egzystencji.


Zabawa z rzeczami – rozwiną się cały przemysł zabawkarski i nie koniecznie są to zabawki dla dzieci. Świadomość posiadania jakiejś rzeczy dla wielu ludzi dorosłych jest satysfakcją. Są to rzeczy, które nas dowartościowują ale nie zawsze dają satysfakcję bo nie mamy czasu lub już nie chcemy z nich korzystać.

Zabawa osobami – prowadzi do nieszczęść i zawodów innych ludzi, którzy zostali wykorzystani tylko do uatrakcyjnienia czyjegoś życia. Rozwija się tu szereg zjawisk degradacji i patologii społecznej (np. prostytucja damska, męska i dziecięca).

Zabawa ideami – sajens fikszyn, fantazjowanie to zabawa z ideami, marzeniami i pomysłami. Dziś nierealne fantazje mogą prowadzić do realizacji w przyszłości.

Zabawa ze sobą – przyjemność z zabaw ekstremalnych. Przeżywanie emocji na krawędzi życia i śmierci charakteryzuje ludzi, którzy chcą udowodnić, że stać ich na coś więcej.


Kult z rzeczami – odróżnić należy kult religijny (oddawanie czci bóstwu) i kult świecki. Każdy człowiek ma prawo posiadać swoją religię i dotyczy to niezwykle subtelnej części jego psychiki. Nacisk może doprowadzić do bardzo skrajnych zachowań. W psychologii mówimy raczej o kulcie świeckim. Wiąże się to z posiadaniem czegoś z kultem jakiejś rzeczy (kolekcjonerstwo). Posiadanie tych rzeczy sprawia im przyjemność. Istnieje też kult posiadania związany bądź z pieniędzmi bądź z biedą.
Kult jakiejś osoby – są to dla nas osoby, którymi jesteśmy zafascynowani (idole). Dotyczy to zwłaszcza młodzieży. Potem miłość sprawia kult jakiejś osoby. Miłość jest siłą, która skłania nas do niezwykłych zachowań. Kultem można otaczać też osoby, które są autorytetami (np Papież)czy prekursorami.

Kult idei – to fanatyzm. Niekoniecznie związane jest to z religią. Fanatyzm jest niebezpieczny, nie przyjmuje argumentów, nie umie dyskutować, jest przekonany o prawidłowości idei.

Kult samego siebie – u osób dorosłych nazywany jest narcyzmem. Są dwie odmiany narcyzmu:
- narcyzm pierwotny (dziecko zachwyca się swoimi nowymi umiejętnościami i jest to naturalne)
- narcyzm wtórny (człowiek uważa siebie za najlepszego, najdoskonalszego, nieomylnego, ale ze względu na walory zewnętrzne. Są to ludzie samotni, którzy swoją zewnętrznością zamykają swoje wnętrze przed innymi w obawie o krytykę i odsłonięcie jakiś swoich niedoskonałości. Nie mogą oni znaleźć nikogo do wspólnego życia, bo nikt nie wydaje im się tak idealny jak oni sami.
Maczogizm – mężczyźni, którzy uwielbiają wzbudzać pożądanie i zainteresowanie przeciwnej płci.
Nimfomanka – to kobieta, która chce rozpalać mężczyzn, ale tak naprawdę nie chce bliższych z nimi kontaktów.


Przedmiotem naszych szczegółowych rozważań na zajęciach z psycholigii pracy będą dwa aspekty:

1. Praca związana z rzeczami
2. Praca związana z osobami






Funkcje człowieka w procesie pracy:

1. Energetyczna
2. Wykonawcza
3. Sterownicza
4. Koncepcyjna


Badania wykazują, że człowiek stworzony jest do działania, że jest to naturalne.


Wyodrębnia się te 4 funkcje:

Energetyczną – człowiek wydatkuje swoją energię wykonując pewne czynności. Nawet tylko myśląc zachodzi ten proces. Najczęściej tej energii zużywa się przy pracy fizycznej z użyciem prostych narzędzi (łopata, młotek itp.). Są pewne granice określające jakie jest dopuszczalne zużycie energii w ciągu 8 h. Nie może ono wymagać zużycia więcej kalorii niż:
- u mężczyzn 2000 kalorii
- u kobiet 1200 kalorii
Nikt tych norm nie przestrzega, mimo, że są one określone przez prawo i kodeksy pracy.

Wykonawcza – polega ona na sprawstwie. Człowiek dzięki motoryce lub działalności myślowej powoduje skutki zamierzone.

Sterownicza – funkcja nazywana sterowniczą lub regulacyjną. Jest to integrowanie w pracę, kontrolę jej procesu i regulację.

Koncepcyjna – polega na twórczości i kreatywności (dokonywanie odkryć, planowanie itp.) Najprostsza jej odmiana to racjonalizatorstwo.


Człowiek myślał od zawsze jak w wyniku pracy uzyskać chciany efekt z jak najmniejszym wysiłkiem. Kiedyś wykorzystywano często w tym celu niewolników. W dawnych obecnych czasach wykorzystuje się tanią siłę roboczą tzn. emigrantów. Wykorzystywano kiedyś też zwierzęta, wodę aż do wymyślenia maszyny parowej. Wtedy połączono funkcję energetyczną z wykonawczą i stworzono proces mechanizacji pracy. Pozwoliło to na wykorzystanie energii wytwarzanej bez udziału człowieka.
Kiedy odkryto tzw. sprzężenie zwrotne wymyślono urządzenie, które pełniło funkcję energetyczną, wykonawczą i sterowniczą i rozpoczęła się era automatyzacji. Automatyzacja jest to regulowanie przez urządzenie jakiegoś procesu jakiejś pracy. Sprzężenie zwrotne wykorzystywane jest obecnie w tworzeniu zespołów pracowniczych. Nazywane jest to inżynierią społeczną. Ludzie tacy są w stanie się uzupełniać i zastępować nawzajem w pracy. Eliminuje się tak zastoje związane z ludźmi. Wprowadza się tu system okresowych ocen pracowników, które polegają na doborze takiego zespołu ludzi.
Próba zastąpienia człowieka przez urządzenia, które spełniają funkcję koncepcyjną to:
- uruchamianie programów
- tworzenie programów
Urządzenia takie nazywamy robotami. Mają one spełniać wszystkie funkcje pracy, które spełnia człowiek. Stosuje się takie roboty zwłaszcza w wojskowości. Wykorzystywane są więc właściwie do destrukcji samego człowieka (przeciwnika).

Definicja ludzkiej pracy wg Cz. Strzeszowskiego:

Praca ludzka jest to wszelka, świadoma aktywność w wyniku, której zachodzą pozytywne i zamierzone zmiany zarówno w świecie jak i w samym podmiocie działania.




Z tak pojmowaną pracą wiążą się problemy takie jak:

1. Warunki fizyczne na stanowisku pracy
- oświetlenie
- wentylacja
- wibracje
- temperatura
czyli tzw. mikroklimat
2. Tworzenie warunków pracy bezpiecznej, czyli chronienie przed urazami fizycznymi i psychicznymi oraz przed przedwczesnym zużyciem narządów organicznych.
- słuchowych
- wewnętrznych
- wzrokowych

3. Prawidłowa organizacja pracy

4. Atmosfera psychospołeczna w zakładzie pracy
- w stosunku do nowych pracowników
- stosunki międzyludzkie

5. Problem dostosowania zawodowego
- kursy
- szkolenia
- podnoszenie wykształcenia

6. Problem organizacji czasu wolnego po pracy

7. Problem odchodzenia na emeryturę

8. Redukowanie stanu zatrudnienia w związku ze zmianami organizacyjnymi bądź związane z presją ekonomiczną

9. Zarządzanie zasobami ludzkimi, ocena potencjału w ludziach i uruchamianie go i wykorzystanie na potrzeby firmy

PRACA – to forma świadomej aktywności człowieka w wyniku, której powstaje coś pożytecznego dla człowieka.

Przyjmuje się trzy podstawowe kryteria ludzkiej pracy:

1. Podmiotowe (praca w odniesieniu do osoby ludzkiej)
2. Przedmiotowe
3. Organizacyjno – prawne


Ad. 1.

Jeśli chodzi o kryterium podmiotowe to wyróżniamy:
1. Pracę łatwą
2. Pracę trudną (o tym, czy praca dla jednostki jest łatwa czy trudna decydują jej kompetencje. Określenie trudności tej pracy jest, więc wynikiem subiektywnym)
3. Pracę przykrą
4. Pracę przyjemną
5. Pracę bezpieczną
6. Pracę niebezpieczną
7. Pracę twórczą
8. Pracę odtwórczą
9. Pracę artystyczną
10. Pracę szablonową
11. Pracę wolną (dobrowolną)
12. Pracę przymusową (niewolniczą) – MOP, czyli Międzynarodowa Organizacja Pracy wydała konwencję zakazującą pracy niewolniczej. Pracą przymusowa lub obowiązkowa to każda praca lub usługi wymagane od osoby pod groźbą jakiejkolwiek kary i do której dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie. W 1959 konwencję tą ratyfikowano w Polsce.




Ad. 2.

Jeśli chodzi o kryterium przedmiotowe to wyróżniamy:

1. Pracę celową (rzeczywistą)
2. Pracę bezcelową (pozorna)
3. Praca prosta
4. Praca złożona
5. Praca oprzyrządowana
6. Praca wykonywana bez użycia narzędzi
7. Praca krótkotrwała
8. Praca długotrwała
9. Praca energochłonna
10. Praca energooszczędna
11. Praca materiałochłonna
12. Praca materiałooszczędna


Ad. 3.

Jeśli chodzi o kryterium organizacyjno – prawne to wyróżniamy:

1. Praca formalna (legalna)
2. Praca nieformalna (nielegalna, „na czarno”)
3. Praca kierownicza
4. Praca wykonawcza
5. Praca zarobkowa
6. Praca honorowa (np. wolontariat)
7. Praca zawodowa
8. Praca amatorska (przyuczona)
9. Praca indywidualna
10. Praca zespołowa
11. Praca fizyczna
12. Praca umysłowa

FUNKCJE PRACY:

1. Destrukcyjna
- utrata energii
- choroby zawodowe
- wypadki
- depersonalizacja (związana ze zubożeniem treści pracy poprzez automatyzację pracy)
- deifikacja (bożek pracy)
- produktywizm (im więcej wytwarzasz tym jesteś bardziej wartościowym człowiekiem)

2. Konstruktywna
- doskonalenie świata (pracownik jest pomocnikiem Boga)
- podtrzymywanie, przekształcanie i rozwijanie rzeczywistości
- funkcja psychologiczna i socjologiczna
- moralna (budowanie poczucia obowiązku związana z wytwarzaniem dóbr i ze sprawiedliwością)

BEZROBOCIE WZGLĘDNE – jest to sytuacja, kiedy jest praca, człowiek ma dyspozycje, ale nie chce pracować.

BEZROBOCIE BEZWZGLĘDNE – jest to sytuacja, kiedy nie ma pracy a ludzie chcą pracować.




ERGONOMIA

ERGONOMIA – jest to nauka, która zajmuje się dostosowaniem maszyn, urządzeń i zadań do naturalnych możliwości fizycznych i psychicznych człowieka.

Wyróżniamy 2 typy ergonomii:
1. Koncepcyjną
2. Korekcyjną


Ad. 1.

Zwiera wskazania dla projektantów i konstruktorów maszyn i urządzeń oraz organizatorów pracy ( uwzględniając możliwości wykonawców).

Ad. 2.

Zawiera wskazania i zalecenia dotyczące modernizacji stanowisk pracy i wprowadzania zmian w organizacji pracy. Ogranicza zbyt swobodne wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy (aspekt pozytywny).

UKŁAD CZŁOWIEK – MASZYNA

1. Wpływ na człowieka
a) Warunki otoczenia:
- barwy, oświetlenie
- hałas, drgania
- temperatura, wilgotność
- promieniowanie jonizujące

b) Warunki pracy na stanowisku roboczym:
- postawa przy pracy
- rytm i tempo pracy
- czas i przerwy pracy

c) Maszyna wpływa na człowieka poprzez:
- urządzenia sygnalizujące
- urządzenia sterujące
- receptory (człowieka)

2. Wpływ człowieka na maszynę
- efektory (człowieka)
- urządzenia sterujące




NIEZAWODNOŚĆ CZŁOWIEKA W PRACY - jest to zdolność bezbłędnego wykonywania zadań w określonym czasie. Niezawodność człowieka jest cechą względną, dlatego też w kodeksie pracy uwzględniany jest czas pracy np. 8 godzin dziennie.

Na niezawodność człowieka wpływają:
- warunki otoczenia
- warunki pracy na stanowisku pracy

WARUNKI OTOCZENIA – stanowią zbiór fizycznych warunków, które powinny mieć określone natężenie. Określają ich dopuszczalność konkretne przepisy.
Temperatura w pracy powinna wynosić od 18 do 20 stopni Celsjusza. Powyżej 20 stopni następuje obniżenie chęci do pracy.
Postawa przy pracy może być:
- naturalna
- wymuszona
Pierwsze objawy zmęczenia występują po 4 godzinach pracy. Dlatego wówczas powinna być robiona przerwa na posiłek i odpoczynek.


CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA NIEZAWODNOŚĆ CZŁOWIEKA (czynniki ryzyka):

1. Stres – jego źródłem mogą być:
- stan otoczenia
- elementy organizacyjne
- zła komunikacja uniemożliwiająca porozumienie się (ubóstwo treści lub nadmiar i niejednoznaczność treści)
- złe kierownictwo (błędne kierowanie)
- przeciążenia pracą
nierozwiązane problemy rodzinne
2. Zmęczenie wywołane głównie niedosypianiem (najmniej dorosły człowiek powinien spać 6 h)
3. Choroby zarówno te o ostrym przebiegu jak i przewlekłe.
4. Niedostateczne wyszkolenie – gdy ludzie nie nadążają z podnoszeniem swoich kwalifikacji.
5. Narkotyki, leki i alkohol.
6. Głód i pragnienie.
7. Niewłaściwe nastawienie do życia i pracy:
- nadmierne zaangażowanie
- lekceważenie


KIEROWANIE

KIEROWANIE – jest to powodowanie ażeby coś zostało zrobione przez innych. Jest pojęciem urzędowym w stosunku do pojęcia zarządzania, ponieważ oprócz zarządzania występuje jeszcze administrowanie.

ZARZĄDZANIE – odnosi się zawsze do oddziaływania do ludzi, procesów informacyjno-decyzyjnych oraz dysponowania środkami materialnymi. Obok zarządzania jest administrowanie, które nie ma bezpośredniego wpływu na realizację planów.

Z – Zwierzchnik w stosunku do całego zespołu
E – Efekt, wynik
Wskaźniki efektywności pracy kierownika:

1. Wartość wyniku
2. Ilość wypadków i awarii
3. Ilość skarg i zażaleń kierowanych pod adresem kierownika


TEORIA CECH KIEROWNICZYCH

Akcent na osobę kierownika, na jego cechy (systematyczność, samodzielność kierowania własną pracą).
Funkcje człowieka w roli kierowniczej:
- planowanie
- organizowanie
- kontrolowanie
- motywowanie
- entuzjastyczne podejście do wykonywanej pracy
- komunikatywność
- odporność psychiczna
- uczciwość w stosunkach z ludźmi
- elastyczność w postępowaniu
- trafność oceny sytuacji (inteligencja)
- lojalność wobec zwierzchników


TEORIA STYLÓW KIEROWANIA

Wyróżniamy styl kierowania:
- autokratyczny
- demokratyczny
- nieingerencji („róbta co chceta” – Owsiak)

Ze względu na stan otoczenia oraz kwalifikacje pracowników styl kierowania powinien być inny.
Trzy elementy występujące w strukturze stylów kierowania:
- sposób podejmowania decyzji
- sposób wynagradzania i karania
- troska o rozwój personelu

Różnice między stylem demokratycznym a autokratycznym dotyczą właśnie tych trzech elementów. W stylu autokratycznym kierownik sam podejmuje decyzje. Jego filozofia opiera się na zróżnicowanym poziomie wiedzy i umiejętności. Kierownik autokrata uważa, że podwładni nie są w stanie poznać umiejętności.
Stosuje raczej kary niż nagrody i kara w nadmiarze. Nie dba o rozwój personelu, bo uważa, że podwładni i tak się niczego nie nauczą. Styl autokratyczny polega na wzbudzaniu lęku i straszeniu podwładnych (mobbing).

Styl demokratyczny cechuje się tym, że kierownik zachęca do przygotowania, ale sam podejmuje decyzje.
Proces decydowania ma 2 etapy:
- zbieranie informacji i rozważanie alternatyw (podwładni + kierownik)
- podjęcie decyzji (kierownik)
Nagradzanie i karanie oparte jest na sprawiedliwej ocenie zachowania i skutków zachowania podwładnych. Kierownik demokrata jeśli widzi, że pracownik się rozwija pomaga mu w tym wysyłając go na szkolenia i awansując.


TEORIA MOTYWACJI

Teoria motywacji decyduje o tym, jacy są podwładni.
Są 2 podstawowe cechy decydujące o wynikach pracy podwładnych:
- kwalifikacje
- motywacje

+ - KWALIFIKACJE

MOTYWACJE

+

-

A – Dobre kwalifikacje
Dobre motywacje
( umie i chce to robić)

B - Słabe kwalifikacje
Dobre motywacje
( chce robić, ale mało potrafi, może spowodować awarie i problemy, wymaga większego nadzoru i kontroli)

C - Dobre kwalifikacje
Słaba motywacja
(stać go na dobrą pracę, ale nie chce, przyczyną mogą być: problemy osobiste, zawiedzione ambicje lub za małe zarobki)

D - Słabe kwalifikacje
Słabe motywacje
(ani nie ma kwalifikacji, ani chęci do pracy – ignorant. Ma rolę destrukcyjną. Na resztę zespołu wpływa demoralizująco)