Psychologia pracy:źródła stresu w pracy na przykładzie danego zawodu

Czynniki wpływające na stres mają bardzo różnorodny charakter. Siła bodźca stresowego jest nie precyzyjnym kryterium gdyż liczy się również znaczenie psychologiczne bodźca, który wpływa na reakcje na stres. Źródła stresu, które nie da się umieści w żadnym kryterium można określić jako stresor.
Stresor można scharakteryzować jako taki element bodźca lub sytuacji, który narusza względną równowagę pomiędzy podmiotem a środowiskiem i uruchamia mechanizmy adaptacyjne regulacji psychicznej zachowanie się człowieka.

Źródła stresu można podzielić na:
1. Fizyczne czynniki stresu: klimatyczne ( wilgotność temperatura), hałas, wibracje, oświetlenie, promieniowanie jonizujące, promieniowanie mikro falowe, hipoksja(odpowiednie ciśnienie powietrza), przyspieszenie, nieważkość,
2. Chronobiologiczne czynniki stresu: rytmy biologiczne, rytmy okołodobowy,
3. Psychologiczne czynniki stresu: zakłócenia jako źródła stresu, zagrożenia jako źródła stresu, przeciążenia i derywacja
4. Socjologiczne czynniki stresu: struktura grupy jako źródło stresu, stres organizacyjny

Przykładem osoby narażonej na działanie wielu źródeł stresu może być „sokista” pracownik Służby Ochrony Kolei. Jest to służba mundurowa z środkami przymusu bezpośredniego w postaci kajdanek, RMG ręczny miotacz gazu, pałki wielo funkcyjnej typu TONFA, broni typu P 64 i PM 63.
Zadaniem SOK jest ochrona zdrowia i życia osób przebywających na terenie kolei, zabezpieczanie całego terenu kolei np. kontrola pociągów przed dewastacją oraz szlaków komunikacji PKP, zabezpieczenie transportów oraz miejsc wypadków, konwojowanie transportów pieniężnych i przesyłek wartościowych.
Pierwszym z grupy źródeł stresu są czynniki fizyczne, które nadają się do opisu zewnętrznego opisu człowieka jak i łatwo dają się ująć w kategoriach ilościowych.



Fizyczne źródła stresu, jakie wpływają na pracowników SOK, np.:
1. Hałas - związany z kontrolą w jadącym pociągu, kontrola szlaków komunikacji PKP gdzie hałas przejeżdżającego składu wynosi od 95 dB do 110dB. Oraz hałas przy strzelaniu za broni służbowej najczęściej pistoletu P64
Hałas jako bodziec stresowy obniża wydajność pracy, utrudnia komunikację werbalną i rozprasza uwagę. Pogorszona słyszalność utrudnia percepcje dźwiękowych sygnałów.
2. Oświetlenie- praca wykonywana jest przy zmiennym oświetleniu w zależności od pory doby. Czynności służbowe są wykonywanie zarówno w dzień jak i w nocy
3. Czynniki klimatyczne- zadania służbowe są wykonuje się w większości w terenie przy zmiennych warunkach atmosferycznych np. letnie piesze patrole szlaków komunikacyjnych PKP przy temperaturze po wyżej 30 C.
Zaburzenia subiektywnego komfortu termicznego towarzyszą zmiany czynności fizjologicznych ustroju związanego z działaniem mechanizmu termoregulacyjnego. Działanie tego mechanizmu zależy do temperatury wewnętrznej ustroju i zmian temperatury otoczenia. Praca w wysokich temperaturach powoduje zaburzenia psychofizjologiczne.

Czynniki chronobiologiczne możemy zaliczyć do kolejnego źródła stresu.

1. Zakłócenie rytmu okołodobowego- jest kolejnym stresorem wpływającym na prace:
Służba trawa 12 godzin odbywa się w systemie dwu zmianowym
- Służba w dzień- przerwa 12 godzin
- Służba w nocy – przerwa 48 godzin
Najbardziej obciążające są służby i zadania wykonywane w godzinach nocnych.
Zakłócenie rytmu około dobowego powoduje brak koncentracji, zmęczenie, zwiększa się możliwość popełnienia pomyłki, spada znacznie szybkość reakcji na docierające bodźcie zewnętrzne, senność, obniżenie sprawności umysłowej.

Psychologiczne czynniki stresu, są charakteryzowane w relacji do psychologicznej skutków wiążących się z nadmiernym obciążeniem psychicznym czy też napięciem emocjonalnym.

1. Zagrożenia jako źródło stresu.
Zagrożenia są to sytuacje, w których występuje zwiększone prawdopodobieństwo wypadku, uszkodzenia ciał, strat materialnych.
Pracownicy Służby Ochrony Kolei pracuje z ciągłym zagrożeniu życia i zdrowia. Pracownicy SOK mają nagminny kontakt z osobami agresywnymi, dokującymi napadów, rozbojów, dewastacji na terenie PKP. W wypadku interwencji i zatrzymań, często dochodzi do bezpośredniego zagrożenia życia.

Źródło zagrożeń płynie od czynników ludzkich, które są nie przewidywalne i bywają przypadki, kiedy konieczne jest użycie środków przymusu bezpośredniego.
Obok zagrożenia tzw. fizycznego ( zdrowia i życia) dużą rolę w stresie psychologicznym odrywa zagrożenie społeczne wynikające z przyjęcia na siebie odpowiedzialnej roli społecznej.
Często źródłem stresów jest naruszenie wartości osobistych i konieczność nie ignorowania agresywnych uwag i obelg wypowiadanych pod kierunkiem strażnika ochrony kolei przez osoby zatrzymywane. Czynnikiem stresowym jest również pomięć o regulaminie, jakim musi się kierować SOK podczas pracy, po każdym zadaniu lub interwenci musi zrobić notatkę służbową.
Źródłem stresu jest tez konieczność rywalizacji patroli o lepszą skuteczność w pracy i oceny ze strony komendanta oddziału, który wydaje coroczną opinie. Coroczna dobra opinia uprawnia do dalszej pracy.

2. Zakłócenie jako źródło stresu
Zakłócenie (utrudnienie) jest to sytuacja, w której działają jakieś okoliczności szczególnie zmuszające człowieka do zwiększonego wysiłku.
Sytuacje konfliktowe - przed strażnikiem pojawia się zadanie wyboru jednej z dwóch przeciwstawnych, lecz subiektywnie jednakowo możliwych i ważnych decyzji np. użycie siły fizycznej wobec zatrzymanego albo uczycie środków przymusu bezpośredniego.
Nieoczekiwany rezultat działań - to sytuacja, w której od wybierającego kierunek działania oczekujemy określonego wyniku, a spotkamy się z efektem przeciwstawnym np., gdy podczas wykonywania zadania patrolowania pociągu dochodzi do napaści na strażników ochrony kolei prze silna, co najmniej 10 osobową grupę ludzi.
Sytuacje deficytu czasu i informacji - do tej klasy odnosi się sytuacje, w której sokista nie bacząc na brak informacji powinien podjąć, jednoznaczną i prawidłową decyzję, gdyż jest ograniczony czasem np. podczas obrzucenia kamieniami jednostki elektrycznej patrol jadący w pociągu trzech strażników ochrony kolei natychmiast zrywa hamulec bezpieczeństwa, awaryjnie otwiera drzwi i rusza w pościg za sprawcami wandalizmu.
Socjologiczne czynniki stresu.
Każdy człowiek jest częścią systemu społecznego zawsze stawi mu się wymagania i cele grupowe, które trzeba realizować.
Struktura grupy w oddziale służby ochrony kolei wygląda następująco:
1. Komendant oddziału
2. Zastępca komendanta
3. Komendant zmiany
4. Dowódca patrolu
5. Członkowie patrolu


Główne cele i normy działania strażników ochrony kolei są określony ustawowo. Treść tej ustawy odzwierciedla się działaniu.
Cele zadaniowe dla patroli są wyznaczane przez komendantów zmianowych.
Są to zadania bardzo jasne i dokładnie sprecyzowane np. patrol wyznaczonych pociągów na wyznaczonych odcinkach.
Za realizacje zadań w patrolu odpowiada dowódca patrolu. Dowódcy zdają raporty swoim przełożonym po skończeniu służby.


ŹRÓDŁA
1.„Psychologia stresu” Jan F. Terelak
Oficyna Wydawnicza BRANTA 2001
2. Wywiad z pracownikiem Służb Ochrony Kolei