Instytucje Uni Europejskiej

Rada Europejska
podstawy traktatowe: art. 4 TUE
ranga instytucji: organ nadrzędny, jedyny organ Unii Europejskiej
skład: głowy państw i szefowie rządów oraz Przewodniczący Komisji Europejskiej
sposób głosowania: konsensus
Rada Europejska (European Council) powstała w 1974 roku jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Uznawana jest za najważniejszy organ polityczny obecnej Unii Europejskiej, choć formalnie nie należy do pięciu głównych instytucji UE. Jej działalność nie ma charakteru sformalizowanego, wynika raczej z temperamentu zasiadających w niej przedstawicieli państw.
Spotykano się już począwszy od 1961 r. jako Konferencja Szefów Państw i Rządów Państw Członkowskich. Podczas jednego z takich spotkań w Paryżu, 9-10 grudnia 1974 r. ustalono, że warto się spotykać dwa razy do roku jako Rada Europejska (był to początek procesu instytucjonalizacji RE). W tzw. sprawozdaniu Leo Tindemansa (29 grudnia 1975r.;wizja przyszłej UE) doszło do, nieudanej co prawda, próby przyznania RE roli głównego gremium decyzyjnego. Z kolei w 1983 w Deklaracji Stuttgardzkiej określono RE jako główny stymulator procesów integracyjnych. Obecność RE w strukturze instytucjonalnej Wspólnot potwierdzona została formalnie w Jednolitym Akcie Europejskim i Traktacie o Unii Europejskiej (choć nadal pozostaje poza systemem instytucjonalnym traktatów wspólnotowych).
Skład:
• szefowie rządów krajów członkowskich UE,
• szef państwa - prezydent Francji, Finlandii, kanclerz Niemiec,
• Przewodniczący Komisji Europejskiej.
• wspomagani są w pracach przez ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków KE.
Zbiera się pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego UE, któremu przypadło przewodnictwo w Unii Europejskiej. Przewodnictwo trwa 6 miesięcy i zmienia się rotacyjnie. Do 1995 roku była to kolejność alfabetyczna państw; obecnie wg ustalonego porządku. W tym roku pierwsze 6 miesięcy przewodnictwo sprawowała Szwecja, a do końca 2001 roku sprawować ją będzie Belgia. W 2002 r. odpowiednio Hiszpania i Dania.
Powstanie RE wiązało się z potrzebą rozwiązywania spornych spraw będących poza kompetencjami zapisanymi w traktatach wspólnotowych. Przede wszystkim są to wszelkie kwestie polityczne. Wg Traktatu o Unii Europejskiej Rada Europejska dostarcza Unii Europejskiej niezbędnych dla jej rozwoju bodźców i ustala cele polityczne tego rozwoju. Dzięki tym zapisom RE uzyskała prawnomiędzynarodowe uzasadnienie swojego istnienia. Szczyty RE są też okazją do komentowania bieżących wydarzeń polityki międzynarodowej. Pozostaje ona poza kontrolą Trybunału Sprawiedliwości.
Kompetencje:
• podejmowanie zasadniczych decyzji politycznych,
• wspieranie wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego,
• społeczno-polityczna aktywność UE,
• zajmowanie stanowisk w sprawach o zasięgu światowym,
• koordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich,
• wskazywanie możliwości poszerzenia współpracy na nowe dziedziny i obszary,
• uchwalenie wytycznych dla UE,
• uchwały dotyczące stowarzyszenie państw lub przyjęcia nowych członków,
• tajna wymiana poglądów pomiędzy szefami rządów bez udziału ministrów spraw zagranicznych i innych urzędników.
Decyzje podejmowanie są na drodze kompromisu i konsensusu (brak formalnych głosowań). Podjęte uchwały zwane są deklaracjami; są to akty o charakterze wyłącznie politycznym, zatem nie mają formalnie mocy wiążącej dla państw UE.
Rada Unii Europejskiej
podstawy traktatowe: art. 202-210 TWE
ranga instytucji: organ główny Wspólnot
skład: po jednym przedstawicielu na szczeblu ministerialnym z każdego państwa członkowskiego
sposób głosowania: podejmowanie decyzji zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów, lub jednomyślnie
Rada Unii Europejskiej (Council of the European Union) jest głównym organem decyzyjnym trzech Wspólnot Europejskich. Począwszy od Traktatu o Fuzji (8 kwietnia 1965 r.) jest wspólną radą Wspólnot. Do 1993 r. nazywana była Radą Ministrów, ponieważ wg traktatów w jej skład musieli wchodzić przedstawiciele rządów państw członkowskich. Budziło to sprzeciw krajów, które posiadały rozwinięty system autonomii wewnętrznej. W Traktacie o Unii Europejskiej postanowiono, że w czasie prac RUE państwa nie muszą być reprezentowane przez przedstawicieli rządu centralnego. RUE składa się z przedstawicieli państw członkowskich szczebla ministerialnego, a nie jak dotąd przedstawicieli rządu.
Rada obraduje w różnych składach branżowych. Reprezentantem danego kraju jest minister spraw zagranicznych (tworzą Radę Generalną; Radę ds. Ogólnych). Pozostałe rady mają charakter specjalistyczny, np. ds. rolnictwa, spraw ekonomicznych i finansów, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości, rynku wewnętrznego, spraw socjalnych, badań naukowych, transportu, środowiska, rybołówstwa, telekomunikacji, energii, budżetu, rozwoju, konsumentów, edukacji, zdrowia, kultury i turystyki. Spotkania ministrów kilku resortów to tzw. rady jumbo. Dodatkowo, w razie zaistnienia potrzeby zwołuje się radę do załatwienia spraw z poza wymienionych dziedzin. Pracami Rady kieruje przewodniczący. Przewodnictwo w RUE sprawuje państwo, które posiada 6 miesięczną prezydencję (obecnie Belgia). Raz w miesiącu odbywają się spotkania najbardziej istotnych dla funkcjonowania UE rad, czyli Rady ds. Ogólnych, ds. Rolnictwa i ds. Ekonomicznych i Finansów. Obrady RUE przygotowuje Sekretariat Generalny kierowany przez Sekretarza Generalnego mianowanego przez Radę. Sekretariat ma swoją siedzibę w Brukseli. Tam też odbywają się posiedzenia RUE (również w Luksemburgu). W wyjątkowych sytuacjach można zwołać posiedzenie Rady w wybranym składzie na terenie kraju posiadającego prezydencję w Unii. Mają one jednak charakter konsultacji, podczas których nie mogą zapadać decyzje. Posiedzenia Rady zwoływane są z inicjatywy jej przewodniczącego (personalne przewodnictwo w RUE sprawuje minister spraw zagranicznych kraju sprawującego prezydencję), Komisji Europejskiej albo na wniosek jednego z jej członków.
Każdy kraj przed objęciem prezydencji a tym samym przewodnictwa w RUE ogłasza priorytety, jakimi będzie się kierować podczas 6 miesięcznego okresu. Okres przewodnictwa Belgii ma się cechować:
• przygotowaniami związanymi z wprowadzaniem od 2002 r. waluty euro,
• walką z nielegalną imigracją,
• koordynacją działań organów ścigania,
• zabieganiem o zrównoważony rozwój gospodarczy,
• stworzeniem unijnej agendy ds. bezpieczeństwa żywności,
• ustanowieniem wspólnego patentu europejskiego.
W przeciwieństwie do poprzedniej prezydencji szwedzkiej nie ma wśród głównych założeń hasła rozszerzenia UE.
RUE pełni szereg funkcji typowych dla egzekutywy. Posiada również kompetencje do podejmowania wszystkich rodzajów aktów prawnych:
• rozporządzeń,
• dyrektyw,
• decyzji,
• zaleceń,
• opinii.
Przed podjęciem uchwały RUE musi zasięgnąć opinii Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Świadczy to o obserwowanej powolnej utracie części kompetencji na korzyść PE(proces ten rozpoczął się od JAE).
W RUE decyzje podejmuje się:
• jednomyślnie,
• większością zwykłą,
• większością kwalifikowaną.
Jednomyślność jest wymagana jedynie w dziedzinach politycznie wrażliwych, np. ujednolicenie ustawodawstwa, harmonizacja podatków, przyznanie Wspólnocie dodatkowych uprawnień. Jeżeli dyspozycje traktatowe tego nie zastrzegają decyzje podejmuje się zwykłą większością głosów. Najwięcej decyzji podejmuje się jednak większością kwalifikowaną (62 z 87 ogólnej liczby głosów). W ten sposób głosuje się wówczas, jeżeli akt prawny zaproponowała KE. W innych przypadkach dodatkowym zastrzeżeniem jest zgoda co najmniej dziesięciu państw.
Liczba głosów z podziałem na państwa członkowskie (wg Nicei):
Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy 10 (29),
Hiszpania 8 (27),
Holandia 5 (13),
Gracja, Belgia, Portugalia 5 (12),
Szwecja, Austria 4 (10),
Dania, Finlandia, Irlandia 3 (7),
Luksemburg 2 (4).
Lista krajów aspirujących do członkostwa w UE i przyznane im głosy:
Polska 27,
Rumunia 14,
Czechy, Węgry 12,
Bułgaria 10,
Słowacja, Litwa 7,
Łotwa, Słowenia, Estonia, Cypr 4,
Malta 3.
RUE wraz z KE posiada kompetencje aby wprowadzić w życie decyzje podjęte przez Radę Europejską. RUE posiada kompetencje do zawierania umów międzynarodowych wespół z PE i KE. Posiada także wiążący głos w sprawie budżetu unijnego. Może wypowiedzieć się wiążąco na temat zwołania konferencji międzyrządowej mającej na celu dokonanie zmian w traktatach. Posiada decydujący głos w sprawie przyjęcia nowych członków do UE. Podejmuje decyzje w sprawie członkostwa wielu instytucji unijnych, np. Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów.
Aby RUE mogła sprawnie funkcjonować niezbędne było powołanie COREPER-u, czyli Komitetu Stałych Przedstawicieli. Powstał w 1958 r. jako gremium przygotowujące prace RUE. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich Wspólnot Europejskich akredytowani przy organizacji. COREPER-em kieruje przedstawiciel tego samego państwa, które kieruje pracami całej UE. Podjęcie decyzji przez RUE przygotowuje się na dwóch szczeblach:
• w Komitecie Stałych Przedstawicieli (COREPER),
• w grupach roboczych.
KE kieruje do RUE wniosek, na podstawie którego RUE wydaje decyzję. Jednak wcześniej RUE kieruje wniosek KE właśnie do COREPER-u, który z kolei przekazuje go odpowiedniej grupie roboczej (stałej lub ad hoc). W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele COREPER-u oraz eksperci rządów poszczególnych rządowi krajów członkowskich.
W praktyce funkcjonują dwa Komitety Stałych Przedstawicieli:
• COREPER II, którego pracami kierują Stali Przedstawiciele w randze ambasadorów,
• COREPER I, którego pracami kierują ich zastępcy.
Każdy z komitetów przygotowuje inne spotkania ministrów. COREPER II organizuje spotkania Rady ds. Ogólnych, ds. Ekonomicznych i Finansów, ds. Wewnętrznych i Sprawiedliwości oraz Rady ds. Rozwoju. COREPER I przygotowuje obrady wszystkich pozostałych rad, z wyjątkiem Rady ds. Rolnictwa. (tutaj: specjany COREPER ds. Rolnictwa.).
Celem działalności COREPER-u jest doprowadzenie do kompromisu, znalezienie rozwiązania satysfakcjonującego wszystkie kraje członkowskie. Sprawy, w których COREPER uzyskał jednomyślność umieszczane są w tzw. Agendzie A ("punkty A"). Oznacza to przyjęcie ich przez RUE bez debaty, chyba że w trakcie obrad Rady jedno z państw zmieni dotychczasowe stanowisko i zakwestionuje ich przyjęcie. Kwestie, w których COREPER nie uzyskał porozumienia umieszczane są w tzw. Agendzie B ("punkty B"). RUE może korzystać z pomocy COREPER-u aż do uzyskania stanowiska, które będzie w stanie zaakceptować.
COREPER stanowi pomost pomiędzy stanowiskiem narodowym i ponadnarodowym. Jego członkowie przedstawiają stanowisko Wspólnoty swoim państwom, a z drugiej strony stanowiska narodowe Wspólnocie. Zapewnia to COREPER-owi szczególną rolę i pozycję we wspólnotowym procesie decyzyjnym.

Zebrani w Radzie Przedstawiciele Rządów Państw Członkowskich

Istnienie takiej "instytucji" zauważa Jerzy Tyranowski w swojej książce "Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z uwzględnieniem Traktatu Amsterdamskiego".
Traktaty założycielskie nie przewidują istnienia takiej instytucji. Jest to pewnego rodzaju praktyka - mówimy o "Zebranych w Radzie Przedstawicielach Rządów Państw Członkowskich" wtedy, gdy członkowie Rady obradują poza jej ramami, a więc nie jako Rada, lecz konferencja ministrów.
Przedmiotem decyzji mogą być sprawy:
• przewidziane przez Traktaty założycielskie, np. Traktaty przewidują, że członkowie Komisji są mianowani za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich. Tak więc decyzje dotyczące tych nominacji nie mogą zapadać na forum Rady i dlatego porozumienie osiągane jest na forum zwanym "Zebrani w Radzie Przedstawiciele Rządów Państw Członkowskich"
• nie przewidziane traktatami, np. decyzje z 1960 i 1962 r. w sprawie przyspieszenia realizacji unii celnej.
Uchwały podejmowane w tym gronie nazywane są "niewłaściwymi uchwałami Rady" i publikowane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot jako "Komunikaty". Nie są to akty wtórnego prawa wspólnotowego - bardziej pasującą nazwą jest "międzynarodowe porozumienie administracyjne".
Niekiedy uchwały tego forum podejmowane są w ramach tzw. formuły mieszanej, kiedy odnośna uchwała towarzyszy ("wzmacnia") decyzji podjętej przez Radę.

Rada w Składzie Szefów Państw i Rządów

Również i ta "instytucji" została dostrzeżona przez Jerzego Tyranowskiego w książce "Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z uwzględnieniem Traktatu Amsterdamskiego".
Formalnie taki organ nigdy nie został powołany. Mówi się o takiej formie Rady przy procesie ustanowienia "ściślejszej współpracy" między niektórymi państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich.
Artykuł 7 Traktatu o Unii Europejskiej dotyczący możliwości zawieszenia państwa członkowskiego w korzystaniu z pewnych praw członkowskich wyznacza kluczową rolę w tym zakresie "Radzie spotykającej się w składzie Szefów Państw i Rządów".
Wg Jerzego Tyranowskiego nie można traktować tego gremium jako jednej z "mutacji" Rady Ministrów. Z drugiej strony, ponieważ wyraźnie mówi się o "Radzie" nie jest to organ, który można określić jako "Zebranych w Radzie Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich, choć szefowie państw lub rządów mogą oczywiście wystąpić pod tą ostatnią postacią:-)
Rada w omawianym składzie nie jest też Radą Europejską, gdyż ta ma szerszy skład. Cechą szczególną tej "instytucji" jest podejmowanie decyzji drogą jednomyślności.

Komisja Europejska

podstawy traktatowe: art. 211-219 TWE
ranga instytucji: organ główny Wspólnot
skład: 20 komisarzy
sposób głosowania: zwykła większość głosów
Komisja Europejska (European Commission), zwana również Komisją Wspólnot Europejskich (Commission of the European Communities) to jedna z głównych instytucji Wspólnot Europejskich funkcjonująca od 1 lipca 1967 r.. Jest ona głównym organem zarządzająco-wykonawczym WE. Uprawnienia KE wobec poszczególnych Wspólnot określają ich traktaty założycielskie. Są one różne, jednakże sposób powołania oraz tryb pracy KE są jednakowe dla trzech Wspólnot.
Obecnie liczy 20 komisarzy [zobacz]. Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Francja oraz Hiszpania posiadają po dwóch komisarzy. Pozostałe dziesięć krajów posiada po jednym komisarzu. Wg postanowień z Nicei w momencie, gdy UE będzie liczyć 27 państw członkowskich podjęta zostanie decyzja mająca na celu ograniczenie liczby komisarzy. Wybór KE powinien się odbywać na zasadzie tzw. rotacji egalitarnej.
Cechą charakterystyczną działalności KE jest fakt, że jej urzędnicy (w tym przede wszystkim komisarze) nie są związani żadnymi instrukcjami z krajów członkowskich, z jakich pochodzą. Posiadają pełną niezależność, a swoje funkcje sprawują wyłącznie w interesie Wspólnot. Podczas pełnienia swych obowiązków komisarze nie mogą sprawować żadnych innych funkcji związanych z jakimkolwiek wynagrodzeniem i zajmować się jakąkolwiek działalnością dodatkową. Kadencja komisarzy trwa 5 lat i jest skorelowana z kadencją Parlamentu Europejskiego. Ta sama osoba może pełnić funkcje komisarza wielokrotnie, jeżeli będzie ponownie nominowana i pomyślnie przejdzie przez procedurę wyboru. Pracami KE kieruje jej Przewodniczący. Od 1999 r. funkcję tę sprawuje Włoch Romano Prodi.
Wybór komisarzy jest dosyć skomplikowany. Odbywa się w czterech fazach:
I. najpierw rządy państw czlonkowskich WE wyznaczają za wspólną zgodą i aprobatą Parlamentu Europejskiego kandydata na Przewodniczącego KE,
II. rządy państw członkowskich w porozumieniu z kandydatem na Przewodniczącego wyznaczają pozostałe osoby, które zamierzają mianować członkami Komisji,
III. kolejny krok to łączne zatwierdzenie Przewodniczącego i członków KE przez PE (zwykłą większością głosów),
IV. po tej akceptacji Przewodniczący i członkowie KE zostają mianowani za wspólną zgodą państw członkowskich; następnie KE wybiera spośród swoich członków wiceprzewodniczącego lub dwóch przewodniczących na okres dwóch lat.
KE jest organem kolegialnym. Wszystkie decyzje podejmuje Kolegium Komisarzy. W związku z tym Komisarze ponoszą zbiorową odpowiedzialność polityczną przed PE. Nie można wysunąć wniosku o wotum nieufności wobec jednego komisarza. PE może zmusić jedynie całą KE (en bloc) do podania się do dymisji. Są jednak inne sytuacje. Poszczególni komisarze mogą być odwołani przez państwo, z którego pochodzą oraz przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na wniosek Rady Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej.
Posiedzenia odbywają się raz w tygodniu (zazwyczaj w środę). Prace KE przygotowują gabinety komisarzy (składa się on z szefa gabinetu oraz pięciu członków pochodzących tradycyjnie z kraju komisarza).
KE podejmuje decyzje zwykłą większością głosów przy zachowaniu quorum 11 komisarzy obecnych podczas głosowania.
Aparat administracyjny KE jest bardzo rozbudowany. Liczy ok. 20 tys. urzędników. Największą grupę (20%) stanowią tłumacze (jedenaście urzędowych języków UE). Siedzibą KE jest Bruksela. KE składa się z:
• 26 Dyrekcji Generalnych (odpowiedniki ministerstw),
• Sekratariatu Generalnego,
• Biura Prawnego,
• Urzędu Statystycznego,
• Administracji Unii Celnej,
• Urzędu Bezpieczeństwa,
• Urzędu Oficjalnych Publikacji Wspólnot,
• Agencji Zaopatrzenia Euroatomu,
• Służby Infomacyjno-prasowej.
Przy KE akredytowani są przedstawiciele dyplomatyczni państw członkowskich Wspólnot oraz przedstawiciele państw trzecich.
KE podejmuje bardzo dużo decyzji, co sprawia, że nie wszystkie mogą być podjęte przez członków KE. Regulamin dopuszcza przekazanie części kompetencji innym organom, które posiadają odrębną osobowość prawną i są nadzorowane przez KE. Komisja może uprawnić komisarza do podejmowania w jej imieniu określonych inicjatyw prawnych. W trybie tym podejmuje się zdecydowaną większość aktów prawnych.
Współdziałanie KE ze specjalnymi komitetami złożonymi z przedstawicieli administracji narodowych znane jest pod nazwą komitologia (comitology). Współpraca ta odbywa się w zakresie wydawania przepisów wykonawczych do uchwalonych aktow prawnych. Kompetencje wykonawcze KE ogranicza na wniosek RUE konieczność konsultacji z jednym z trzech rodzajów komitetów (począwszy od 1987 r.):
• doradczym (KE jest zobowiązana do zwrócenia się do komitetu o opinię, ale opinia nie ma mocy wiążącej),
• zarządzającym (wniosek złożony przez KE może zostać zablokowany przez komitet kwalifikowaną większością głosów jego członków)
• regulacyjnym (wniosek KE może jest wiążący dopiero po przyjęciu przez komitet).
Obecnie istnieje ok. 300 komitetów. Konsultowanie z określonym ich typem zależy od poruszanych problemów, np. kwestie polityki rolnej analizowane są przez komitety zarządzające.
Do najważniejszych uprawnień KE należy prawo zgłaszania projektów aktów prawnych (prawo inicjatywy). Posiada monopol inicjowania polityki WE. Opracowuje i przedkłada RUE i PE projekty ustaw i to od KE zależy termin, forma oraz treść projektu. Udział w procesie decyzyjnym umożliwia jej ponadto zmianę pierwotnej wersji projektu, dlatego do rzadkości należy przyjęcie aktu prawnego niezgodnego ze stanowiskiem KE.
KE funkcjonuje również jako "strażniczka" unijnych traktatów oraz aktów prawnych, które zostały wydane na ich podstawie. Kontroluje w ten sposób państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa. W razie nie realizowania lub realizowania w sposób błędny KE może zwrócić się do danego państwa/przedsiębiorstwa o wyrażenie opinii w powyższej sprawie. Na jej podstwie KE przysługuje prawo wydania decyzji obligującej państwo do wypełnienia zobowiązań w określonym czasie. W razie odmowy KE może zwrócić się do TSWE, określając wysokość kary pieniężnej. W przypadku łamania zasad konkurencji KE ma prawo finansowo ukarać przedsiębiorstwa i osoby fizyczne. W pewnych ściśle określonych warunkach KE może orzec, że naruszenie prawa wspólnotowego przez dane państwo jest uzasadnione (władza dyskrecjonalna KE). Skargi o naruszenie prawa wspólnotowego mogą też kierować do TSWE państwa członkowskie UE. Jednak praktyka jest z reguły inna-państwa najczęściej zawiadamiają KE, a ta przejmuje na siebie zadanie udowodnienia naruszenia prawa i postępowania przed TSWE.
W ramach uprawnień wykonawczych Rada Europejska jest zobowiązana do przekazania KE kompetencji w zakresie uchwalania przepisów wykonawczych do obowiązujących aktów prawnych. Prerogatywy w tym zakresie wzmocnił JAE, ale ogranicza je zastrzeżenie przez Radę możliwości samodzielnego realizowania uprawnień wykonawczych oraz interwencja administracji narodowych.
W zakresie stosunków zewnętrznych KE przysługuje prawo reprezentowania Wspólnoty Europejskiej wobec państw trzecich i organizacji międzynarodowych. Na mocy mandatu otrzymanego od RE negocjuje umowy pomiędzy Wspólnotą a jednym lub kilkoma państwami czy organizacjami międzynarodowymi.

Parlament Europejski

podstawy traktatowe: art. 189 - 201 TWE
ranga instytucji: organ główny Wspólnot
skład: 626 deputowanych z 15 krajów UE grupujących się we frakcje
wybory: powszechne i bezpośrednie
zadanie: kontrola polityczna wspólnotowych organów wykonawczych
kadencja: 5 lat
Parlament Europejski (European Parliament) jest jedną z podstawowych struktur decyzyjnych Wspólnot Europejskich (Wspólnoty Europejskiej, Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej). Nazwa "parlament" jest nieco myląca, ponieważ, uwzględniając różnice pomiędzy prawem krajowym państw członkowskich UE, różni się on co do kompetencji od parlamentów krajowych. Przede wszystkim jest to forum dyskusji nad kwestiami nurtującymi UE. Wywiera wpływ na jej ustawodawstwo (choć nie ma tu wyłączności) oraz uczestniczy w ustalaniu jej budżetu.
Początki PE sięgają 1952 r. kiedy to powołano Wspólne Zgromadzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Od 1 stycznia 1958 r. działa już jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (Zgromadzenie Europejskie) po połączeniu Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Zgromadzenia Parlamentarnego EURATOM-u i Wspólnego Zgromadzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W 1962 r. przyjął nazwę Parlament Europejski. Liczył wówczas 142 członków delegowanych przez parlamenty krajowe. Liczba deputowanych wzrastała wraz z przyjmowaniem nowych członków Wspólnot. Od 1979 roku do PE przeprowadza się wybory bezpośrednie i powszechne (dotychczas deputowani byli desygnowani przez parlamenty, czyli posiadali podwójny mandat!). Po pierwszych wyborach liczba deputowanych wynosiła już 410 osób. Obecnie liczy 626 posłów a kadencja trwa 5 lat. Przy przydzielaniu mandatów kierowano się dwiema podstawowymi zasadami:
• zapewnienia jednakowej liczby mandatów państwom dużym,
• zagwarantowania wszystkim głównym partiom politycznym w małych państwach możliwości reprezentacji w PE.
Podział mandatów w PE:
Niemcy, 99
Wielka Brytania, Francja, Włochy, 72
Hiszpania, 50
Holandia, 25
Grecja, Belgia, Portugalia, 22
Szwecja, 18
Austria, 17
Dania, Finlandia, 13
Irlandia, 12
Luksemburg, 6
Lista krajów aspirujących do członkostwa i przyznane im głosy:
Polska, 50
Rumunia, 33
Czechy, Węgry, 20
Bułgaria, 17
Słowacja, 13
Litwa, 12
Łotwa, 8
Słowenia, 7
Estonia, Cypr, 6
Malta, 5
Cechą charakterystyczną PE jest jego podział wewnętrzny na europejskie frakcje polityczne [zobacz], które grupują partie polityczne wg kryterium "rodzin", do których należą. W PE nie zasiada się w grupach narodowych lecz zgodnie z przynależnością do frakcji politycznych. W zależności do kraju mogą być różne podziały, ordynacje wyborcze, np. Holandia traktowana jest jako jeden okręg wyborczy (wybory proporcjonalne). Z kolei w Wielkiej Brytanii do ostatnich wyborów (czerwiec 1999) obowiązywała większościowa ordynacja wyborcza. Wybory do PE połączone są z wyborami komunalnymi. Frekwencja wyborcza jest zróżnicowana - największa tam, gdzie istnieje przymus wyborczy, czyli w Belgii i Luksemburgu (powyżej 90%). Średnia europejska wynosi ok. 60% (w Holandii, Portugalii i wielkiej Brytanii wynosi ok. 30%).
Wymogi do utworzenia frakcji:
29 deputowanych, gdy posłowie pochodzą z jednego kraju członkowskiego,
23 deputowanych, gdy z dwóch krajów,
18 deputowanych, gdy z trzech krajów,
14 deputowanych, gdy z 4 lub więcej państw członkowskich.
PE obraduje na sesji zwyczajnej, która podzielona jest na dwie części: wiosenną i letnią. Dodatkowo dochodzą sesje nadzwyczajne. Sesje plenarne zwykłe odbywają się w Strasburgu, nadzwyczajne w Brukseli; siedziby komisji i biur poselskich znajdują się również w Brukseli; Sekretariat PE mieści się w Luksemburgu.
Organami traktatowymi PE:
Przewodniczący
Nie ma określonego trybu wyboru przewodniczącego ani czasu trwania jego kadencji. Praktyka wskazuje, że wyboru dokonuje się na 2,5 roku większością absolutną (314 głosów) w trzech pierwszych turach. W razie nie uzyskania wymaganej większości-większością zwykłą w kolejnej turze. Przewodniczący kieruje obradami PE oraz administracją parlamentarną. Reprezentuje PE na zewnątrz i wobec pozostałych organów Wspólnot. Jego praca wspierana jest przez 14 zastępców.
Prezydium
Prezydium tworzą przewodniczący wraz ze swoimi 14 zastępcami oraz dodatkowo 5 kwestorów, pełniących wewnętrzne funkcje administracyjne. Prezydium zajmuje się sprawami administracyjno-organizacyjnymi, m.in. nadzorem nad funkcjonowaniem komisji parlamentarnych łącznie z przedstawianiem PE kandydatów na ich członków. Powołuje też Sekretarza Generalnego PE.
Funkcje kierownicze w PE faktycznie sprawuje tzw. rozszerzone Prezydium składające się dodatkowo z przewodniczących frakcji parlamentarnych.
Prace PE przygotowują wyspecjalizowane komisje (24)[zobacz]. PE może również powoływać podkomisje, komisje tymczasowe oraz komisję dochodzeniową.
Główną bolączką PE są jego małe uprawnienia względem innych instytucji wspólnotowych. Zwane jest to "deficytem legitymacji demokratycznej". Począwszy od JAE kompetencje PE wzrastają (rozszerzono je zwłaszcza w Traktacie o Unii Europejskiej). Prawo do wysuwania projektów aktów prawnych ma Komisja Europejska; prawo uchwalania Rada Unii Europejskiej.
Kompetencje PE w procesie legislacyjnym obejmują:
• prawo zgłaszania wotum nieufności wobec KE,
• udział w nominowaniu przewodniczącego KE i jej członków,
• prawo do zwracania się z zapytaniami do KE i RUE,
• możliwość ustanowienia tymczasowego komitetu dochodzeniowego mającego zbadać wykroczenia lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego,
• możliwość wniesienia skargi (w sprawach objętych zakresem działalności Wspólnoty) obywatelom UE i wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwach członkowskich UE lub posiadającym na ich terenie swoją statutową siedzibę.
PE decyduje również o wydatkach nieobligatoryjnych z budżetu. Co do wydatków obligatoryjnych (gestia RUE) PE może skierować propozycję poprawek do RUE, która podejmie ostateczną decyzję. W wydatkach nieobligatoryjnych PE ma możliwość dokonania zmian ustalonej przez RUE wysokości wydatków i przegłosowania ich kwalifikowaną większością głosów (podział ten jednak się powoli zaciera ponieważ już od 1975 r. budżet nabiera obowiązującej mocy prawnej wraz z podpisaniem go przez Przewodniczącego PE, co stwarza możliwość odrzucenia go przy odpowiedniej większości głosów w PE).

Trybunał Sprawiedliwości

podstawy traktatowe: art. 220-245 TWE, Protokół o statucie ETS z 1957 roku,
Regulamin postępowania ETS z 1974 roku (obowiązuje wersja z maja 1981 r.)
ranga instytucji: organ główny Wspólnot
skład: 15 sędziów i 8 (od 1.01.95 do 6.10.00 - 9 rzeczników) rzeczników generalnych
sposób orzekania: postępowanie jawne
Trybunał Sprawiedliwości, zwany również Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości czy potocznie Trybunałem Luksemburskim powstał na mocy umowy w kwestii powołania wspólnych instytucji w 1957 roku.
ETS składa się z 15 sędziów reprezentujących poszczególne kraje UE. Liczba sędziów może być zwiększona jednogłośną decyzją Rady (art. 221 TWE). Są oni powoływani spośród osób gwarantujących zachowanie niezależności i kompetentnych do zajmowania wysokich stanowisk sędziowskich lub będących ekspertami w najwyższej randze w zakresie prawa (profesorowie wyższych uczelni). Są oni wybierani spośród kandydatów przedstawionych przez każde państwo na mocy wspólnego porozumienia (Zebrani w Radzie Przedstawiciele Rządów Państw Członkowskich - art. 7 TUE). Kadencja wynosi sześć lat. W połowie tego okresu następuje wymiana części składu członkowskiego: raz siedmiu, raz ośmiu sędziów. Istnieje prawo reelekcji i jest w praktyce stosowane dość często. [lista sędziów-zobacz]. Posiadają oni gwarantowaną przez Protokół w statucie ETS oraz Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z 1965 r. niezależność oraz immunitet sędziowski. Nie mogą podejmować żadnej dodatkowej działalności w czasie trwania kadencji (robi się wyjątki dla pracy na uczelni) oraz zobowiązani są do zachowania godnej postawy również po zakończeniu pracy w ETS-ie. Kadencja kończy się:
• w wyniku upływu kadencji,
• złożenia dymisji,
• śmierci,
• złożenia z urzędu (na mocy jednomyślnej decyzji pozostałych sędziów i rzeczników generalnych, gdy sędzia nie spełnia obowiązków czy warunków związanych z piastowanym stanowiskiem).
Spośród swojego grona sędziowie wybierają na trzy lata Przewodniczącego z prawem reelekcji. ETS powołuje też Kanclerza odpowiedzialnego za sprawy proceduralne, organizacyjne i personalne.
Pracę sędziów wspomagają rzecznicy (adwokaci) generalni [lista rzeczników generalnych - zobacz]. Jest ich, zgodnie z art. 222 ośmiu. Często pojawiająca się w literaturze liczba dziewięć wynika z faktu, iż w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 6 października 2000 r. powołany został dodatkowy, dziewiąty rzecznik generalny. Powoływani są w takim samym trybie jak sędziowie, również na sześć lat i z takimi samymi immunitetami. Również ich liczba może ulec zwiększeniu na podstawie jednogłośnej decyzji Rady. Jego zadaniem jest przygotowanie, w sposób całkowicie bezstronny, umotywowanych opinii na temat spraw rozpatrywanych przez ETS. Rzecznik analizuje daną sprawę i sugeruje dla niej rozwiązanie. Sędziowie nie są związani tymi opiniami jednak często, na co wskazuje praktyka, przychylają się do stanowiska zajętego wcześniej przez rzecznika generalnego.
W sumie Europejski Trybunał Sprawiedliwości zatrudnia dzisiaj około 1000 osób. Liczba ta obejmuje, oprócz sędziów i rzeczników generalnych: referendarzy, pracowników służby językowej (językiem roboczym Trybunału jest francuski), pracowników sekretariatu, pracowników biblioteki itd.
ETS obraduje:
• na plenum
• w izbach
Trybunał utworzył sześć izb, cztery z trzema sędziami i dwie z pięcioma. Po ostatnim rozszerzeniu UE można również tworzyć izby składające się z siedmiu sędziów. Przydzielanie spraw do konkretnej izby oraz wybór rzecznika generalnego należy zawsze do uprawnień Przewodniczącego ETS-u.
Orzeczenia Trybunału zapadają zwykłą większością głosów. Kworum wynosi dziewięciu sędziów jeżeli decyzje zapadają na plenum. Plenum może być tzw. wielkie (wszyscy sędziowie) oraz małe (dziewięciu sędziów). Postępowanie na plenum odbywa się na specjalne życzenie strony: państwa czy organu wspólnotowego. Pozostałe sprawy rozstrzyga się w izbach. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego sesje plenarne staną się wyjątkiem. Powołana zostanie dodatkowo tzw. Wielka Izba (jedenastu sędziów), która będzie obradowała obowiązkowo na wezwanie państwa czy organu Wspólnot będących w sporze.
ETS rozstrzyga tylko na posiedzeniach z nieparzystą liczbą sędziów. Jeżeli jednak, z różnych przyczyn, do głosowania stawi się parzysta liczba sędziów następuje wykluczenie z głosowania sędziego najniższego rangą.
Zadaniem Trybunału Sprawiedliwości jest "zapewnienie przestrzegania prawa w stosowaniu traktatu" (art. 31 TWWiS, art. 220 TWE i art. 136 EURATOM-u). Trybunał jest właściwy w całym obszarze pierwszego filaru i we wszystkich obowiązujących normach prawnych pierwotnego i wtórnego prawa Wspólnoty).
Kompetencje Trybunału Sprawiedliwości dotyczą rozstrzygania:
• sporów między organami Wspólnoty, np. między Parlamentem a Radą,
• sporów między organami Wspólnoty a państwami członkowskimi,
• sporów między państwami członkowskimi,
• sporów między osobami fizycznymi lub prawnymi i organami wspólnotowymi.
Dodatkowo do kompetencji Trybunału Sprawiedliwości należy postępowanie w sprawie orzeczeń wstępnych, postępowanie sui generis, np. wydawanie opinii lub postępowanie dotyczące złożenia z urzędu członka Komisji oraz postępowanie odwoławcze od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Charakterystycznym rysem ETS-u jest jego rola - wykraczająca daleko poza funkcje typowego sądu. Podejmuje on mianowicie rolę czynnika kształtującego i uzupełniającego prawo pierwotne wspólnotowe na drodze tzw. dynamicznej metody interpretacji prawa wspólnotowego, której celem było zapewnienie Wspólnotom pełnej zdolności do działania.
W sprawach wchodzących w zakres wykładni i stosowania prawa wspólnotowego jurysdykcja ETS-u jest wyłączna. Jest on również instancją odwoławczą od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Zdolność do wnoszenia skarg posiadają trzy grupy powodów uprawnionych:
• powodowie uprzywilejowani, czyli Komisja, Rada i państwa członkowskie. Mogą one wnosić do Trybunału skargi w przypadku każdego naruszenia prawa wspólnotowego i nie muszą wykazywać się żadnym szczególnym interesem prawnym. Mogą wnosić skargi przeciwko wszystkim wiążącym aktom prawnym organów wspólnotowych,
• powodowie nieuprzywilejowani, czyli wszystkie osoby fizyczne i prawne. Ich legitymacja procesowa ograniczona jest do spraw dotyczących ich bezpośrednio i indywidualnie (czyli nie mogą wnosić skarg przeciwko rozporządzeniom i dyrektywom). Nie mogą również wnosić skarg przeciwko decyzjom skierowanym do innych podmiotów, nie dotykającym w żadnej mierze ich interesów,
• powodowie częściowo uprzywilejowani, czyli Parlament oraz Europejski Bank Centralny. Instytucje te mogą występować ze skargami przeciwko wiążącym aktom prawnym wyłącznie w celu obrony swoich uprawnień (vide: sprawa C-70/88 "Chernobyl").
W celu podniesienia efektywności działań w sprawach wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (trzeci filar) podczas konferencji międzyrządowej w 2000 roku powołano Europejską Jednostkę Współpracy Sądowej - EUROJUST. Do podstawowych zadań tej jednostki będzie należało:
• zainicjowanie i koordynowanie "bliskiej współpracy" między władzami prokuratorskimi państw członkowskich,
• usprawnianie współpracy sądowniczej w przypadkach przestępstw kryminalnych o charakterze międzypaństwowym, w szczególności w odniesieniu do przestępstw zorganizowanych. Obejmuje to bliską współpracę EUROJUST z EUROPOL-em,
• uzgodnienie zasad ekstradycji między państwami członkowskimi,
• usprawnienie prac między resortami sprawiedliwości państw członkowskich w obszarze postępowań sądowych i egzekwowania wyroków
W Traktacie Nicejskim podjęto próbę rozbudowy wspólnotowego systemu sądowniczego poprzez powołanie dodatkowej instancji rozstrzygającej, czyli judical panel. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego do TWE zostanie włączony art. 225a oraz zostanie zmieniony art. 220 TWE, które to ukonstytuują judical panel. Szczegółowy zakres spraw, które będą mogły być rozstrzygane przez tą nową instancję sądowniczą zostanie określony w decyzji Rady powołującej judical panel, która również powoła jednomyślnie członków judical panel. Odwołania od rozstrzygnięć judical panel będzie rozpatrywał Sąd Pierwszej Instancji.