Wartości gospodarcze środowiska przyrodniczego oraz problemy społeczno- gospodarcze Afryki
WARTOŚCI GOSPODARCZE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE AFRYKI
WSTĘP
Afryka jest drugim co do wielkości kontynentem (po Azji) o powierzchni 30,3 mln km2. Jest ona nierównomiernie rozłożona na 4 półkulach Ziemi, w większości na półkuli północno- wschodniej. Jest to kontynent o najsłabiej rozwiniętej linii brzegowej. Przeważającą część Afryki zajmują wyżyny, lecz nie brak tam również wielu kotlin, które powstały w wyniku obniżenia się prekambryjskiego podłoża, a następnie wypełnionego osadami. Gór jest niewiele.
Afryka jest fragmentem prakontynentu Gondany, który pozostał po oderwaniu się od niego tarcz brazylijskiej, australijskiej i Dekanu. Afryka jest zbudowana przede wszystkim ze skał magmowych i przeobrażonych.
Rozłożenie Afryki po obu stronach równika powoduje wyraźną symetrię w rozkładzie stref klimatycznych. Środkowa część kontynentu obejmuje wilgotny klimat równikowy, po którym następuje suchy klimat zwrotnikowy, a na krańcach kontynentu występuje klimat podzwrotnikowy (morski).
WARTOŚCI GOSPODARCZE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO AFRYKI
Afryka ma zasoby wielu cennych surowców mineralnych. Występują one w trzech pasach:
· w centrum i południowej Afryce, w pasie biegnącym południkowo wzdłuż wielkich jezior Afrykańskich (pogranicze Demokratycznej Republiki Kongo, Ugandy, Kenii, Tanzanii, Ruandy) i dalej na południe, w Zambii, Botswanie i RPA;
· w zachodniej Afryce, wzdłuż wybrzeży Zatoki Gwinejskiej;
· w północnej Afryce, wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego.
Pierwszy pas jest bogaty m. in. w:
· platynę (RPA- 80% zasobów światowych);
· diamenty (50% światowej produkcji, zwłaszcza w Demokratycznej Republice Konga, Botswanie i RPA);
· rudy miedzi (pas miedziowy- 10% zasobów światowych);
· mangan (RPA- 55% zasobów światowych);
· złoto (przede wszystkim w RPA).
Oprócz tego, występują tam również złoża węgla kamiennego i rud żelaza.
W zachodnim pasie najważniejszą rolę mają:
· ropa naftowa (znajduje się ona w szelfie wzdłuż wybrzeży Nigerii, Gabonu, Konga i Angoli);
· rudy manganu (Gabon- 7% zasobów światowych);
· boksyty (ponad 20% zasobów światowych, zwłaszcza Gwinea i Sierra Leone).
W ostatnim pasie występują bogate złoża ropy naftowej (Libia, Algieria) oraz fosforyty (Maroko i Tunezja- 20% produkcji światowej).
PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE AFRYKI
Afryka jest najwolniej rozwijającym się gospodarczo kontynentem świata. Państwa jej, z wyjątkiem kilku (Maroka, Tunezji, RPA, Namibii, Algierii, Konga) należą do najuboższych na świecie. Zazwyczaj są to kraje rolnicze, które przy dobrych zbiorach nie mogą sprostać wyżywieniu całego kraju, co jest również udziałem wysokiego przyrostu naturalnego. Ponad 15% ludności Afryki jest niedożywiona. Lata suszy i nieurodzaju najczęściej powodują klęskę głodu, podczas której umierają tysiące ludzi.
Duży udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest cechą wskazującą na słabe zaawansowanie gospodarki Afryki. W ogromnej liczbie krajów większość ludzi jest zatrudniona w rolnictwie. Blisko 2/3 mieszkańców Afryki żyje na wsi.
Warunki przyrodnicze, klęski żywiołowe, niska wydajność pracy oraz choroby nie wpływają korzystnie na rolnictwo, które w takim wypadku nie zaspakaja potrzeb żywnościowych ludności. Gleby Czarnego Kontynentu są nieurodzajne, co powoduje, że zaledwie 1/3 kontynentu to obszary rolnicze. Zaledwie 6,5% pól jest nawadnianych, z czego ponad połowa przypada na Egipt, Sudan i RPA. Plony zbóż w skali kontynentu są niskie i wynoszą 13q/ha.
W ciągu ostatniego dwudziestolecia tylko w nielicznych krajach tempo przyrostu produkcji żywności na jedną osobę uległo nieznacznej poprawie (o 3- 10% w Angoli, Beninie, Czadzie, Egipcie, a najwięcej, bo o 22%- w Ghanie), natomiast w innych wystąpił spadek, sięgający nawet do 30% (Mozambik, Niger, Ruanda, Sudan). Ujemny bilans żywnościowy jest uzupełniany dzięki importowi lub międzynarodowej pomocy.
Afryka jest kontynentem o najwyższym przyroście naturalnym na świecie- 24%o, który jest prawie 2 razy większy niż wynosi średnia światowa. W latach 1950- 1995 odnotowano tutaj najwyższy w skali świata ponadtrzykrotny wzrost liczby ludności.
Afryka to kontynent o najniższym PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca.
Brak odpowiedniej służby medycznej powodują szerzenie się wielu chorób. W Afryce odnotowuje się największą na świecie liczbę zachorowań na AIDS, na który chorują nie tylko dorośli, ale także dzieci. W 2002 afrykańscy nosiciele wirusa HIV stanowili 70% w skali ogólnoświatowej.
Zróżnicowana kultura etniczna i religijna, które są rezultatem kolonizacji, a także sztuczne granice pomiędzy państwami są często przyczyną wielu wojen i konfliktów. Współczesne kłopoty krajów Afryki są także skutkami nieudolności rządów, chciwości polityków, częstych przewrotów i wojskowych zamachów stanu, nierzadko prowadzących do wojen domowych. Pieniądze uzyskiwane z eksportu lub międzynarodowych funduszy są często trwonione na zakup sprzęt wojskowego i broni.
Konflikty i wojny w Afryce są przyczynami wyniszczenia gospodarki, śmierci i cierpienia wielu ludzi, którzy pomimo tego mają ogromne kłopoty i zmartwienia. W poszukiwaniu lepszego życia, często uciekają oni z terenów objętych wojną do innych krajów. W ten sposób Afryka zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem liczby uchodźców (40- 50% liczby ogólnoświatowej).
W ciągu trzydziestu kilku lat niepodległości w Afryce doszło do ponad stu konfliktów zbrojnych. Jednym z najbardziej tragicznych był konflikt w Ruandzie w latach 1994- 1995, w wyniku którego straciło życie ponad pół miliona osób, a około 1,5 mln uciekło do innych krajów.
Ludność z przeludnionych wsi w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków do życia przeprowadza się do miast. Niestety, niewielu się to udaje, pozostali natomiast, osiedlają się na obrzeżach miast tworząc dzielnice nędzy- slumsy, gdzie żyje około 50% ludności miast. Szerzą się tam choroby, przestępczość i narkomania. Większość dzieci w slumsach pracuje zawodowo. 40% nastolatków to analfabeci; w Nigrze odsetek ten wynosi 87%.
Ogromny problem Afryki to uzależnienie gospodarki od przemysłu wydobywczego monokultur. Eksport surowców, których ceny są obecnie niskie, przy imporcie wyrobów przemysłowych daje ujemny bilans handlowy prawie we wszystkich krajach Afryki. Skutkiem tego jest ogromne zadłużenie, sięgające 30 mld USD w Nigerii.
Afryka to najbiedniejszy kontynent świata. Spośród 53 niezależnych krajów, 30 jest na liście najuboższych na świecie.
ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE, WARUNKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO ORAZ PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE NIGERII
NIGERIA
Federacyjna Republika Nigerii- państwo w zachodniej Afryce nad Zatoką Gwinejską
Stolica: Abudża (do XII 1991 Lagos)
Powierzchnia: 923,8 tys. km2
Ludność: 117 mln mieszkańców
Język urzędowy: angielski
Jednostka monetarna: naira
Święto państwowe: 1 października- Dzień Niepodległości (1960)
Podział administracyjny: 36 stanów i dystrykt społeczny
Granica: z Beninem, Nigrem, Czadem i Kamerunem
ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE
Przeważająca część kraju ma charakter wyżynny, jedynie na południu kraju jest pas nizinny, ciągnący się na 200 km wzdłuż wybrzeża. Południową i środkową część Nigerii zajmuje rozległy płaskowyż o średniej wysokości 400- 600 m. Najwyższy szczyt Nigerii to Vogel Peak o wysokości 2042 m. n. p. m. W południowej części kraju występuje klimat równikowy wybitnie wilgotny, na północy przechodzi w klimat podrównikowy wilgotny. W części północnej i środkowej występuje klimat o cechach monsunowych. Średnia roczna suma opadów to od 550- 700 mm na północy, poprzez 1000- 1400 mm na wyżynie do 2500- 3400 mm na południowym wschodzie. Na obszarze objętym monsunem pora deszczowa trwa od 4 miesięcy (czerwiec- wrzesień) w części północnej do 9 miesięcy (marzec- listopad) w części południowej. Na północnym zachodzie deszcze trwają od kwietnia do października, a na wybrzeżu- całoroczne.
Główną stałą rzeką jest Niger oraz jego dopływ Benue. Przy ujściu tworzą one rozległą deltę. W północnej części kraju rzeki płyną tylko okresowo w porze deszczowej.
WARUNKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO
Nigeria jest krajem biednym, pomimo dużego potencjału gospodarczego. Podstawą gospodarki Nigerii jest rolnictwo (40%) i przemysł wydobywczy (11%); zaledwie 7% zajmuje przemysł przetwórczy. Częste susze, spadek cen towarów eksportowanych i zaniedbania z okresu dynamicznego rozwoju sektora naftowego to główne przyczyny niekorzystnej sytuacji gospodarczej.
Przemysł
Największą rolę w przemyśle odgrywa eksploatacja złóż ropy naftowej. Najbogatsze złoża tego surowca leżą w delcie Nigru i na szelfie Zatoki Gwinejskiej. Pomimo bogatych złóż innych surowców oraz rozwoju wielu innych gałęzi przemysłu, eksport ropy to główne źródło dochodu narodowego Nigerii, bo przynoszące aż 95% wpływów. W produkcji ropy naftowej w 2001 roku Nigeria zajmowała 11 miejsce na świecie i 1 miejsce w Afryce.
Nigeria posiada również duże zasoby gazu ziemnego, występującego w pobliżu ropy naftowej, jednak tylko w niewielkim stopniu eksploatowanego. Państwo kontroluje wydobycie 60% tego surowca. Duże znaczenie ma również wydobycie rud cyny oraz kolumbitu (1 miejsce w świecie). Znane są złoża rud uranu, cynku, ołowiu i złota. Mniejsze znaczenie ma wydobycie węgla kamiennego. W kraju są również duże pokłady rud żelaza, lecz obecnie przemysł stalowy wykorzystuje surowiec z importu.
Rolnictwo
Ludność w Nigerii w znacznej części jest zatrudniona w rolnictwie. Tradycyjne rolnictwo nie zaspakaja jednak krajowego zapotrzebowania na żywność. W celu wymuszenia wzrostu produkcji żywności zakazano importu wielu podstawowych artykułów (m. in. ryżu i kukurydzy). 36% powierzchni kraju zajmują ziemie uprawne, jednak w 95% są to gospodarstwa niewielkie, mające powierzchnię ok. 5 ha. Głównymi uprawianymi roślinami są maniok, jam, proso, sorgo, ryż, kukurydza, banan plantan, bataty, kolokazja, kakaowiec (6 miejsce w świecie) oraz kauczukowiec (największa produkcja kauczuku w Afryce). Orzeszki ziemne, palma oleista, bawełna i trzcina cukrowa są uprawiane w celach eksportowych. Niewielką rolę spełnia uprawa kawy i tytoniu. Na południu ważną rolę odgrywa eksploatacja lasów, w tym cennych gatunków (np. mahoniu). Produkcja drewna maleje z powodu wylesiena. W północnej części kraju rozwija się chów bydła, osłów i wielbłądów. W całym kraju hoduje się owce i kozy (głównie dla skór). Na wybrzeżu i nad jeziorem Czad rozwija się rybołówstwo.
PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE
W ostatnich latach Nigeria dość dobrze radziła sobie z tłumieniem konfliktów pomiędzy poszczególnymi grupami etnicznymi, religijnymi i językowymi. Najsilniej rywalizują ze sobą trzy główne ludy, ale napięcia występują także wśród 245 mniejszych. Członkowie jednej grupy na ogół winą za swe problemy obarczają inne, a nie system polityczny jako taki. Szczególnie silnym źródłem konfliktów jest zróżnicowanie wyznaniowe.
Konflikty między fundamentalistami muzułmańskimi a gorliwie szerzącymi swą wiarę chrześcijanami prowadzą często do aktów przemocy, zwłaszcza w regionach północnych. Za wyjątkiem islamskiej północy, kobiety tradycyjnie cieszą się niezależnością ekonomiczną, niemniej jednak w ostatnich latach były do pewnego stopnia dyskryminowane w pracy zawodowej.
Nigeryjską gospodarkę charakteryzują ogromne wydatki rządowe i rosnące zadłużenie, którego obsługę uniemożliwił po 1981 roku spadek cen ropy naftowej. Wierzyciele– na czele z MFW– domagają się głębokich cięć w budżecie, zwłaszcza w sektorze przynoszących straty przedsiębiorstw państwowych, oraz zniesienia systemu dopłat. Te ostatnie, jak się szacuje, tylko w przypadku benzyny pochłaniają 2,4 mld dolarów rocznie. Tak radykalne zmiany pociągają jednak za sobą skutki polityczne. Kiedy w 1993 roku cenę benzyny podniesiono o 400%, w całym kraju wybuchły strajki.
Organizacje międzynarodowe uznały korupcję za główną przyczynę ogromnego zadłużenia Nigerii. Biurokraci zwykle traktują sprawowanie urzędu jako okazję do dorobienia się na łapówkach, przyjmowanych w zamian za atrakcyjne kontrakty. Praktyka ta wzmaga antyrządowe nastroje w społeczeństwie.
Mimo sukcesów na drodze ku demokracji, system polityczny kraju jest kruchy i w każdej chwili grozi destabilizacją.
Niemal cały transport w Nigerii odbywa się drogami. Wiele z nich wybudowano w okresie boomu naftowego w latach 70. Obecnie, gdy zmalały dochody państwa, poważnym problemem jest ich utrzymanie. Wskaźnik wypadków drogowych w Nigerii należy do najwyższych na świecie. Niezbyt gęsta sieć kolejowa, zbudowana na potrzeby świetnie niegdyś prosperującego handlu, znajduje się obecnie w kiepskim stanie technicznym, a pociągi kursują bardzo wolno.
Z powodu korupcji kondycja nigeryjskiej armii jest dość słaba. Za prezydentury Babangidy (1985– 1993) lotnictwo utraciło większość prestiżowych odrzutowców, ponieważ pieniądze przeznaczone na części zamienne trafiały na konta bankowe wysokich stopniem oficerów. Realna wartość żołdu od lat systematycznie spada, warunki w koszarach pogarszają się, a morale żołnierzy jest niskie. Nigeryjskie siły zbrojne bez powodzenia próbowały przywrócić demokrację w Sierra Leone po zamachu stanu w tym kraju w połowie 1997 roku.
Duże zaniepokojenie budzi zanieczyszczenie delty Nigru, powodowane przez przemysł naftowy. Kwestia ta zwróciła uwagę światowej opinii publicznej w roku 1995, a obiektem szczególnej krytyki stał się wówczas koncern Shell. Do czasu odkrycia w Lagos w 1988 roku nagromadzenia niezwykle toksycznych substancji, Nigeria była miejscem składowania odpadów chemicznych z Europy.
Opieka zdrowotna jest dostępna przede wszystkim w miastach i głównie dla bogatszych Nigeryjczyków. Z osiągnięć nowoczesnej medycyny praktycznie nie korzystają mieszkańcy wsi. Służbę zdrowia, podobnie jak inne sektory sfery budżetowej, poważnie dotknął spadek dochodów państwa.
Oświata padła ofiarą rządowych kłopotów ze spłatą zadłużenia. W okresie boomu naftowego powstało w Nigerii 31 szkół wyższych, w tym prestiżowe uczelnie medyczne i techniczne. Od lat 70. podupada jednak szkolnictwo podstawowe, w którym poziom inwestycji jest znacznie niższy.
Nigeria próbuje rozwijać przemysł turystyczny, ale nie odnosi w tej dziedzinie większych sukcesów. Napływ turystów ograniczają panujące tu przez cały rok bardzo wysokie temperatury i kiepska infrastruktura. Najpoważniejszym czynnikiem odstraszającym gości jest jednak przestępczość. Z podróżowaniem wiąże się duże ryzyko, zaś Lagos ma jeden z najwyższych na świecie wskaźników przestępczości.
Przedsiębiorcy z krajów wysoko gospodarczo rozwiniętych niechętnie tu inwestują z powodu niestabilności rządu, częstych konfliktów i zamieszek, a nawet wojen. Nigeria, z PKB przypadającym na jednego mieszkańca 300 USD jest jednym z najuboższych krajów świata.