Hrubieszów

SPIS TREŚCI:
I. WSTĘP
II. DZIEJE MIASTA
III. ZABYTKI HRUBIESZOWA
IV. GOCI W KOTLINIE HRUBIESZOWSKIEJ
V. KULTURA
VI. ZAKOŃCZENIE

Miasto Hrubieszów to najdalej na wschód wysunięte miasto polski. Położone jest nad rzeką Huczwą, dopływem Bugu, w odległości 18 km od granicy z Ukrainą. Posiada dwa przejścia graniczne: kolejowe Hrubieszów – Włodzimierz i drogowe przez Zosin – Uściług, umożliwiające bezpośrednią współpracę gospodarczą i kulturalną zaprzyjaźnionych miast Hrubieszowa i Włodzimierza.
Hrubieszów jest miastem o powierzchni 33 km2 zamieszkałym przez ponad 20.000 mieszkańców. Region status powiatu uzyskał w 1810 roku, w skład którego obecnie wchodzi 223 miejscowości. Miasto posiada zabytkową architekturę sąsiadującą z nowoczesnym budownictwem a całość wkomponowana jest w bogatą zieleń, co nadaje miastu swoisty urok.



II. DZIEJE MIASTA

Historyczna nazwa Rubieszów wzmiankowana po raz pierwszy w 1255 roku i używana do roku 1802, wywodzi się od nazwy wsi na terenie której, w 1400 roku założono miasto. Jego położenie na szlaku średniowiecznym wiodącym z północy przez Lublin na Ruś i tuż obok nadbużańskich Grodów Czerwińskich, wyznaczało miastu niezwykłą i burzliwą historię.
Hrubieszów cieszył się wolnością przez 4 wieki, będąc pod opieką królów polskich jako królewszczyzna, kiedy to władzę w imieniu królów sprawowali starostowie i prawdopodobnie w końcu XVI wieku wzniesiono tu drewniany zamek będący siedzibą starosty. Po pierwszym rozbiorze przeszedł Hrubieszów na krótko w granice Austrii, bowiem w 1799 roku stał się własnością prywatną Ignacego Cetnera, a w roku 1809 należał do Księstwa Kongresowego, by po powstaniu w 1831 roku przejść pod zabór rosyjski aż do odzyskania wolności w 1918 roku. W czasie niewoli miasto podlegało administracyjnie guberni lubelskiej i było miastem obwodowym.

W dziewiętnaste stulecie Hrubieszów wszedł z barwnym i interesującym bilansem dziejów.
Najważniejsze wydarzenia w zestawieniu liczbowym:
-miasto otrzymało 36 przywilejów od kolejnych królów, począwszy od Władysława Jagiełły , a na Auguście II Sasie kończąc. Jednocześnie niektórzy królowie aż siedmiokrotnie dawali miasto w zastaw za pokaźne pożyczki pieniężne brane od bogatych starostów hrubieszowskich. Od końca XV do połowy XVII wieku dziewięciokrotnie niszczyli i palili miasto Tatarzy, a ich ostatni dziesiąty napad miał miejsce w 1672 roku i wtedy to właśnie skutecznie rozprawił się z nimi Jan III Sobieski.
Pełne unowocześnienie i rozwój miasta nastąpił dzięki powołanemu w 1816 roku przez księdza Stanisława Staszica Towarzystwu Rolniczemu Hrubieszowskiemu – pierwszej w Europie w pełni dojrzałej organizacji przedspółdzielczej – funkcjonującej do 1945 roku. Na mocy ustawy Towarzystwa chłopów zwolniono z pańszczyzny, dając im na własność ziemię, przy czym utworzono własność wspólną, która zabezpieczyła utrzymanie i rozbudowę instytucji społecznych, szkół, szpitala, kas pożyczkowych i innych.
W roku 1939 Hrubieszów dzielił tragiczne losy całego kraju. W czasie wojny miasto stanowiło zaplecze żywnościowe dla głodzonych miast, głównie dla Warszawy.
22 lipca 1944 roku Hrubieszów został wyzwolony. Natomiast w 1977 r. za zasługi w walce z okupantem hitlerowskim uchwałą Rady Państwa miasto zostaje odznaczone Krzyżem Grunwaldu II klasy.
W latach 1945-1996 powstało wiele nowych osiedli mieszkaniowych, placówek kulturalnych i oświatowych, służby zdrowia, rozwinęła się sieć handlowa.


III. ZABYTKI HRUBIESZOWA

Hrubieszów to miasto które nie wstydzi się swojego kresowego położenia i charakteru. Znajdują się tutaj dwa kościoły rzymskokatolickie: pierwszy to stosunkowo nieduży barokowy kościół pw. św. Mikołaja, który został zbudowany przez dominikanów w latach 1730–66, drugi powstały z dawnej cerkwi greckokatloickiej pw.św. Stanisława Kostki (1795-1828).
Do atrakcyjnych zabytków zaliczamy trzynastokopułową cerkiew prawosławną wzniesioną w latach 1873-75 przez hrubieszowskich parafian w stylu rusko-bizantyjskim.
Listę hrubieszowskich świątyń wypełnia prawosławna cerkiew garnizonowa, wzniesiona w 1905 roku, służąca obecnie-po przebudowie w latach 1981-82 wg projektu prof. Wiktora Zina – jako kościół parafialny pw. MB Nieustającej Pomocy. Obok wspomnianych świątyń znajdują się w mieście obiekty poklasztorne, które od 1827 roku służą celom oświatowym i obecnie mieści się w nich L.O. im.ks. Stanisława Staszica. Znajdują się też piękne dworki mieszczańskie znanych hrubieszowskich rodzin: Kiesewetterów, Golakowskich orza Du Chateau. Najstarsza część dworku Du Chateau została wzniesiona w 1781 roku na miejscu dawnego zamku królewskiego a obecnie znajduje się tutaj Muzeum im.ks. Stanisława Staszica oraz Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie.
Najsłynniejszym pomnikiem Hrubieszowa to pomnik Bolesława Prusa oraz pomnik St.Staszica odsłonięty w 1922r.


IV. GOCI W KOTLINIE HRUBIESZOWSKIEJ

W powiecie hrubieszowskim zobaczymy zabytkowe świątynie, ziemiańskie dwory i pałace, dawne grodziska i cmentarzyska ludów zamieszkujących Kotlinę Hrubieszowską. Z tych ostatnich uwagę naukowego świata Europy od lat przyciąga stolic Gotów – Masłomęcz ze swymi rewelacyjnymi wykopaliskami. Nierozwikłana do dziś tajemnicę Grodów Czerwińskich przypomina grodzisko w Gródku Nadbużnym. Według historyków mieścił się tutaj średniowieczny gród Wołyń strzegący przeprawy przez Bug na szlaku z Kijowa do Krakowa. Grodzisko to położone nad brzegiem Huczwy, na cyplu odciętym od wysoczyzny głęboką fosą, imponuje swym wyglądem: stromymi stokami o wysokości ponad 20 metrów nad poziom rzeki, owalnym majdanem wewnątrz zachowanych fragmentów wałów o wymiarach 60x40m. Gród Wołyń upadł po najeździe Tatarów w 1241r. Atmosferę tajemniczości tej okolicy potęguje nazwa Księżycowa Mogiła – określa się nią XV-wieczny kurhan położony po drugiej stronie Huczwy, naprzeciwko grodu. Według archeologów pochowano w nim bardzo ważnego wodza.



V. KULTURA

Dzięki pasji twórczej, pionierskiej myśli technicznej, pracy społecznej, literackiej, wydawniczej, kronikarskiej i artystycznej takich ludzi jak: ks. St. Staszic, B.Leśmian, A.Stern, St.Ciesielczuk, W.Zin dysponujemy bogatym obrazem minionych czasów, ilustracją życia różnych społeczności zamieszkujących Hrubieszów i okoliczne miejscowości.
Kultura tamtych czasów opierała się na funkcjonowaniu małych warsztatów kowalskich, rymarskich, krawieckich itp. Działalność oświatowa i kulturalna prowadzona była przez Towarzystwo Rolnicze, kultywowane były tradycje religijne, obrzędowe.
Dziś kultura Ziemi Hrubieszowskiej oparta jest o placówki, które w swoich założeniach statutowych prowadzą działalność upowszechnieniową, promują ludzi swojej ziemi, prezentują dorobek i tradycje, upowszechniają najciekawsze zdobycze z dziedziny muzyki, tańca, literatury, plastyki, sztuki ludowej.
Wielofunkcyjną wiodąca placówką w mieście obecnie jest Hrubieszowski Dom Kultury, który prowadzi między innymi Małą Galerię Sztuki, kino, kawiarnię. Funkcjonuje tu wiele zespołów artystycznych, kół i klubów zainteresowań. Organizowane są tu prezentacje filmów polskich, plenery malarskie, konkursy, wystawy itp.
Dzięki ścisłej współpracy pomiędzy HDK, Muzeum, Klubem Garnizonowym, placówkami oświatowymi oraz innymi – Hrubieszów słynie z ciekawych inicjatyw kulturalnych.
HRUBIESZOWSKA TY ZIEMIO

„HRUBIESZOWSKA TY ZIEMICO
ZIEMIO UKOCHANA,
JAK DZIEWECZKA WYSTROJONA
NA NIEDZIELĘ Z RANA,
STROJNA W KWIATY I W BŁAWATY
PONAD HUCZWĄ SIEDZI,
TAKA CICHA I SPOKOJNA
JAKBY PO SPOWIEDZI –

TYLKO LUD NASZ NIE WESOŁY
NAD HUCZWIAŃSKĄ FALĄ,
BO NAM MŁODZI POSMUTNIELI
A STAŻY SIĘ ŻALĄ,
BO I JAK SIĘ NIE ŻALIĆ
KIEDY KAŻDĄ WIOSNĄ,
TYLE SMUTKU NAM PRZYBYWA
I MOGIŁY ROSNĄ –

HRUBIESZOWSKA TY ZIEMICO
ZIEMIA MOJA MIŁA,
JAKŻESZ TY SIĘ MNIE GŁĘBOKO
W SERCU MEM ZARYŁA,
ŻE KIEDY CIĘ NIE WIDZĘ
WE ŁZACH PROSZĘ BOGA,
ŻEBYŚ MI SIĘ CHOĆ PRZYŚNIŁA
ZIEMIO MOJA DROGA –

Tak napisała w swojej pieśni Maria Cyprowska – Dobrowolska skomponowanej w 1918 roku na otwarcie w Hrubieszowie pierwszej po latach niewoli szkoły polskiej