Zadania rozwojowe w ciągu życia wg Havighurst’a

Zadania rozwojowe w ciągu życia (wg Havighurst’a, 1972) – opis jednego z nich

Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo ( 0 – 5/6 lat)
• Uczenie się chodzenia.
• Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu.
• Uczenie się mówienia.
• Uczenie się kontroli nad własnym ciałem.
• Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej.
• Kształtowanie się pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej.
• Nabywanie gotowości do czytania, a także pisania.
• Uczenie się rozróżniania dobra i zła, początki rozwoju sumienia.

Średnie dzieciństwo ( 5/6 – 12/13 lat)
• Nabywanie sprawności fizycznych potrzebnych w codziennym życiu, zwłaszcza w zabawach z rówieśnikami.
• Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego/rozwijającego się organizmu.
• Uczenie się przebywania z rówieśnikami, także bez obecności dorosłych.
• Uczenie się właściwych ról męskich lub kobiecych.
• Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia.
• Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym.
• Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości.
• Osiąganie niezależności osobistej.
• Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji.

Adolescencja ( 12/13 – 18 lat)
• Nawiązywanie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci.
• Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej.
• Akceptacja zmian zachodzących we własnym organizmie i efektywne posługiwanie się własnym ciałem.
• Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych.
• Przygotowanie do zawarcia małżeństwa i życia w rodzinie.
• Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)
• Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem).
• Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.

Wczesna dorosłość ( 18 – 35 lat)
• Wybór małżonka/i.
• Uczenie się współżycia z małżonką/iem.
• Założenie rodziny.
• Wychowywanie dzieci.
• Prowadzenie domu.
• Rozpoczęcie pracy zawodowej.
• Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej.
• Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.

Wiek średni ( 36 – 60 lat)
• Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi.
• Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej.
• Uzyskanie i utrzymywanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej.
• Wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych.
• Traktowanie małżonka/i jako osoby.
• Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego.
• Przystosowanie do starzenia się rodziców.

Późna dojrzałość (powyżej 60 lat)
• Przystosowanie się do spadku sił fizycznych.
• Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów.
• Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka/i .
• Utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku.
• Przyjmowanie i dostosowywanie się do zmiennych ról społecznych.
• Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu.
Wszystko, co zostało wyżej wymienione, to są zadania rozwojowe, które każdy człowiek powinien osiągnąć kończąc odpowiedni wiek. Osiągając dany wiek człowiek ma do spełnienia pewne zadania rozwojowe, od których realizacji będzie zależał jego dalszy rozwój. Rozwiązując je, przechodzi na stopień wyższy - do następnego etapu, w którym też będzie miał do zrealizowania zadania. Z tym, że będą one trudniejsze i charakterystyczne dla tego nowego okresu życia. W kolejnych etapach życia zadania te stają się coraz bardziej zaawansowane i potrzebne do naszego dalszego rozwoju. Realizacja zadań rozwojowych jest ściśle powiązana z tym, w jakim żyjemy kontekście społecznym, do którego należą rodzina, rówieśnicy, szkoła, praca oraz mass media. Każde z nich pełni inną rolę w podejmowaniu i rozwiązywaniu przez nas zadań, jakie stawia przed nami życie. Ja chciałabym opisać dwa z powyższych etapów naszego rozwoju, a mianowicie okres adolescencji oraz wczesną dorosłość. Dlaczego? Odpowiedź chyba jest prosta – ja właśnie przeszłam okres adolescencji i wkroczyłam we wczesną dorosłość, i myślę, że w ten sposób zaznajomię się bardziej z tym tematem oraz opiszę moje doświadczenia oraz obserwacje z tymi okresami już związane.
Wiek młodzieńczy – adolescencja to okres dzielący dzieciństwo od dorosłości. Bywa dla wielu nastolatków czasem bardzo burzliwym, w którym następuje szybki rozwój emocjonalny. Wiek młodzieńczy i towarzyszące mu trudności mogą wydawać się wieczną plagą dla społeczeństwa. Warto wiedzieć, że wiek ten różny jest w różnych społeczeństwach i ulegał zmianie na przestrzeni wieków.
Zarówno dojrzewanie jak i wiek młodzieńczy odnoszą się do przemiany dziecka w człowieka dorosłego. Dojrzewanie zwykle objawia się w formie biologicznych sygnałów powstających w trakcie zachodzących w organizmie procesów mających na celu przygotowanie ciała młodego człowieka do dorosłego życia. Te fizyczne zjawiska są kontrolowane przez gwałtownie zmieniające się poziomy hormonów. Zmiany fizyczne obejmują szybki wzrost i powiększenie się mięśni, rozwój organów płciowych, zaokrąglenie kształtów ciała i rozwój piersi u kobiet, mutacje i owłosienie na ciele mężczyzn, i tak dalej. Początek i koniec okresu dojrzewania stosunkowo łatwo rozpoznać, chociaż zaznaczają się różnice indywidualne. Wiek młodzieńczy to okres pośredni, kiedy człowiek nie jest już uznawany za dziecko, ale nie można go też uznać za całkowicie dojrzałą osobę dorosłą. Zazwyczaj wiek młodzieńczy pokrywa się z okresem adolescencji. W wieku młodzieńczym zachodzą zmiany w zachowaniu i procesach umysłowych oraz uczuciach, a także w ogólnie pojętej psychice (sposobie pracy i myślenia). Centrum tych zmian skupia się na młodym człowieku, ale odciskają one swoje piętno także na ludziach znajdujących się w otoczeniu, rodzicach, rodzeństwie i znajomych.
W czasie, gdy młodzieńczy organizm przechodzi drastyczne zmiany związane z dojrzewaniem, zmienia się także świadomość własnej tożsamości i swojego ciała. Wielu nastolatków porusza się niezręcznie, nieporadnie i w sposób nieskoordynowany. Wiecznie rozlewają napoje i wpadają na różne przedmioty. Zjawisko to jest całkowicie normalne, bowiem częściowo spowodowane intensywnym wzrostem, który sprawia, że kości i mięśnie rozwijają się szybciej niż nerwy i zdolności kontrolne mózgu. Po pewnym czasie młody człowiek odzyskuje koordynację i sprawność ruchową.
Ważnym aspektem tego okresu w życiu jest wzrastająca świadomość własnej seksualności. Pojawiają się nowe doświadczenia w postaci pragnień i impulsów seksualnych. Nierzadkie są fantazje seksualne.
Większość ludzi identyfikuje się z osobami o podobnych postawach i zainteresowaniach i takie przyjaźnie pojawiają się właśnie w wieku młodzieńczym. Grupy rówieśnicze składają się z osób w mniej więcej tym samym wieku, znajdujących się na podobnym etapie rozwoju i zajmujących zbliżoną pozycję społeczną. Z punktu widzenia dorastającej osoby porozumienie z rodzicami (i ogólnie dorosłymi) często jest niemożliwe. Dorośli narzucają krępujące, przestarzałe i często niesprawiedliwe zasady gry. Grupa rówieśnicza oferuje zrozumienie i poczucie przynależności. Pozwala odciąć się od dziecięcych wspomnień i presji dorosłych. Przebywanie w niej jest wspaniałą okazją do bycia sobą lub odkrycia własnego ja.
Z drugiej strony grupa rówieśnicza stawia własne wymagania i wywiera innego rodzaju naciski, z których część bywa o wiele silniejsza niż zasady ustalone przez rodziców czy nauczycieli. Problem pojawia się też, gdy ktoś w grupie zażywa narkotyki, popełnił drobne wykroczenie, itp. Niektórzy członkowie grupy mogą uznać takie zachowanie za śmiałe i ekscytujące, więc współuczestniczą w tych „grach”, aby zrobić lepsze wrażenie na członkach grupy. A to z kolei może być piętnem w dalszym ich życiu.
Nastolatków dręczą pytania w rodzaju: jakie podejmować wybory, co robić w danej sytuacji, jak daleko można się posunąć, kogo podziwiać i naśladować, kogo zaś ignorować. Oczywiście podobne pytania towarzyszą ludziom przez całe życie, ale większość starszych osób dysponuje doświadczeniem, wiedzą i własnym wykształconym światopoglądem, które pozwalają uporać się z takimi zagadnieniami w skuteczny i stosunkowo bezproblemowy sposób. Tymczasem nastolatek stawia dopiero pierwsze kroki ku dorosłości, a jego poczucie tożsamości gwałtownie się zmienia. Wspomniane pytania są dla niego całkiem nowe i kłopotliwe. Jeszcze nie zdążył uporządkować swoich doświadczeń, myśli i uczuć. Zagubienie i brak doświadczenia są widoczne w zachowaniu młodego człowieka, który przejawia gwałtowne i ekstremalne zmiany nastroju. W jednej minucie sprawia wrażenie osoby niezależnej i nastawionej buntowniczo, po chwili zachowuje się jak bezradne dziecko.
Zmiany w zachowaniu wywierają olbrzymi wpływ na aspekt życia – na stosunki nastolatka z rodzicami. W większości rodzin rodzice zapewniają dorastającemu dziecku komfort, stabilność i bezpieczeństwo. Ustalają także podział obowiązków i zasady współżycia. Młodzieniec wkraczając w okres adolescencji osiąga niezależność myślenia i kształtuje własne poglądy. Są one formułowane częściowo pod wpływem rodziców, ale także grup rówieśniczych, reklam, programów telewizyjnych, czasopism i wielu innych czynników.
Młody człowiek, który dopiero pracuje nad swoim światopoglądem, często kwestionuje wartości rządzące światem, zwłaszcza światem rodziców. Związane jest to nie tylko z pragnieniami rzucania światu wyzwania, z chęcią buntu, ale także po prostu z tym, że rzeczywistość nie stoi na miejscu. Czasy się zmieniają. Przy coraz większym tempie zmian w zakresie technologii, mody, gustów muzycznych, sposobów spędzania wolnego czasu i języka potocznego nawet nauka w szkole i perspektywy zawodowe są inne niż 20, 30 lat temu. Rodzice mogą sobie nie zdawać sprawy ze znaczenia „odpowiedniej” pary adidasów czy „właściwego” gatunku muzycznego. Różnice w postawach rodziców i młodzieży często noszą nazwę konfliktu pokoleń. Na szczęście większość rodziców potrafi patrzeć perspektywicznie i próbuje mądrze kierować swoim potomstwem podczas krótko przecież trwających problemów związanych z „odlotową” fryzurą czy ekstrawaganckim ubiorem.
Problem rewolucyjnych postaw młodzieży ma jeszcze jeden istotny aspekt. Chodzi o sposób, w jaki ludzki umysł postrzega świat i rozumie takie pojęcia jak prawda i rzeczywistość.
W czasie dojrzewania rozwija się nie tylko ciało, ale i umysł. Niektórzy badacze sugerują, że w tym ważnym okresie rozwój umysłu posuwa się naprzód w olbrzymim tempie. Młody człowiek nie chce już akceptować wąskiej, uproszczonej wizji rzeczywistości, charakterystycznej dla dziecka. Młodzież zyskuje świadomość, że istnieje wiele innych możliwości interpretacji otaczającego świata. Poglądy rodziców na temat stylu życia, moralności, życia rodzinnego, edukacji i pomocy społecznej nie stanowią jedynego możliwego sposobu postrzegania tych problemów. Młodzież uświadamia sobie, że na świecie jest wiele sprzecznych postaw i alternatyw, i że o niektóre z nich warto walczyć. Poszukiwanie własnych wartości często każe młodzieży zadawać sobie pytania pozornie nie mające odpowiedzi: Co to jest prawda? Kim ja jestem? Stopniowo młody człowiek wypracowuje sobie własne poglądy, związki międzyludzkie i własną skalę wartości i postaw, kształtującą jego niepowtarzalną osobowość.
Można więc powiedzieć, że wiek młodzieńczy jest czasem otwarcia oczu na możliwości, jakie niesie ze sobą życie. Niektórzy młodzi ludzie przechodzą w tym okresie fazę wyjątkowej aktywności, entuzjazmu, a nawet adoracji. Takie uczucia mogą być związane z polityką, religią, muzyką, ubraniem, sztuką, modą czy każdym innym aspektem życia. Rówieśników łączy poczucie wspólnoty i bezpieczeństwo, jakie daje przebywanie w grupie dążącej do tych samych celów.
Poza tym wiek młodzieńczy to czas, kiedy, o dziwo, widoczna staje się celowość chodzenia do szkoły. Praktyczne zagadnienie dotyczące wyboru szkoły, kontynuacji nauki na poziomie szkoły wyższej, wybór zawodu – staja się ważnymi kwestiami. Decyzje podjęte w tym okresie, dotyczące edukacji i kariery, mogą poważnie wpłynąć na początki egzystencji w dorosłym świecie, czyli na następny etap życia. Z tego względu rady i wskazówki ze strony starszej, bardziej doświadczonej osoby mogą mieć nieocenione znaczenie.
Natomiast, jak już wspomniałam wcześniej, okres wczesnej dorosłości określa przedział wiekowy od 18 do 35 roku życia. W tym czasie obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej, oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłów (wzrasta wrażliwość na światło, polepsza się ostrość słuchu). Jednak niektóre czynniki mogą powodować pogorszenie się kondycji fizycznej już we wczesnej dorosłości. Do czynników tych możemy zaliczyć: siedzący tryb życia, nałogi (np. palenie papierosów), liczne stresy. Również mechanizacja pracy, poszukiwanie komfortu fizycznego przez oszczędność wysiłku, dzięki fascynującym wynalazkom naszych czasów często prowadzi do spadku aktywności ruchowej wielu ludzi.
Ciekawe jest także zjawisko stresu, gdyż w tej fazie życia człowieka przypada szczególnie duża liczba zdarzeń stresujących. Może on doprowadzić do wielu chorób. Do przyczyn stanów chorobowych możemy zaliczyć: pracę nie wymagającą większego wysiłku mięśni, wykorzystywanie głównie zmechanizowanych środków transportu, wykorzystywanie wolnego czasu na zajęcia mało obciążające układ krążenia i mięśnie, zbyt obfite i wysokokaloryczne odżywianie. Ograniczenie ruchu w połączeniu z wysokokaloryczną dietą prowadzi do całej serii znanych dziś szeroko zmian w organizmie i zagrożeń chorobowych.
Także w zakresie rozwoju poznawczego następują pewne zależności. Sprawność umysłowa młodych dorosłych określana w oparciu o tradycyjne testy psychometryczne utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania.
Wyróżnić możemy 5 poziomów rozwoju poznawczego: Pierwszy najniższy poziom myślenia społecznego, to branie pod uwagę tylko swojego interesu. Para małżeńska na tym poziomie często jest areną konfliktów czy frustracji. Drugi wyższy poziom postrzegania sytuacji społecznych następuje, gdy jednostka rozumie i bierze pod uwagę nie tylko swoje racje, lecz także punkt widzenia i potrzeby drugiej osoby oraz szuka kompromisów. Trzeci poziom to uwzględnienie sytuacji i potrzeb grup społecznych, a osoba uczy się odpowiednich reakcji w sytuacji konfliktu. Czwarty poziom, który wyraża się w dostrzeganiu, że ponad konkretnymi grupami istnieje jeszcze rozległa całość i wszystkie te elementy tworzą system. Piąty najwyższy szczebel rozwoju, gdy jednostka posiada gotowość do projektowania konstruktywnych przeobrażeń systemu jako całości w imię realizacji związanych z nim oczekiwań.
W okresie wczesnej dorosłości następuje również rozwój osobowości i zdolności człowieka. W rozwoju tym, w sferze motywacji są to cele, a zwłaszcza długofalowe zadania w służbie istotnych społecznych wartości. Jest to także potrzeba osiągnięć, narzucająca jednostce wysokie standardy wykonania podjętych zadań i podtrzymująca wytrwałe dążenia oraz samosterowność zawodowa. Dzięki temu możemy lepiej wykorzystać nasz własny intelekt. Możemy być bardziej konsekwentni w działaniach, wyciągać odpowiednie wnioski, czy też lepiej oceniać sytuacje. Natomiast w sferze osobowości rozwija się w człowieku pozytywna samoocena, akceptacja siebie i innych oraz autonomia. Pojawia się wysokie poczucie kontroli wewnętrznej, które zapewnia lepsze uczenie się na własnych doświadczeniach oraz zainteresowanie sprawami ludzi i świata, a także gotowość uczenia się od innych. Z kolei w strukturze umysłu i zdolności następuje rozwój inteligencji, objawia się dobra pamięć, wydatne są zdolności specjalne, otwartość na nową wiedzę, tolerowanie dysonansu poznawczego, brak dogmatyzmu i sceptycyzm. W okresie tym człowiek dokonuj refleksji na temat spraw i zależności, w które uwikłana jest jego aktywność.
W rozwoju społecznym w tym okresie następują zmiany w aktywności, dążeniach i celach jednostki, ujawnianych w interakcjach ze środowiskiem społecznym. Jest on w znacznym stopniu uwarunkowany kulturowo, czyli wyznaczają go normy i wzorce akceptowane w grupach społecznych. Rozwojowi społecznemu może sprzyjać rozwiązywanie zadań takich jak np. założenie rodziny, co wiąże się z wyborem współmałżonka, narodzinami pierwszego dziecka, macierzyństwem i ojcostwem, miłością małżeńską, czy czasami rozwodem.
Wczesna dorosłość to także zmiana struktury życia młodego człowieka. Zasadnicza zmiana polega w tym okresie na usamodzielnieniu się materialnym i emocjonalnym, co znajduje wyraz w opuszczaniu domu rodzinnego, podjęciu pracy, założeniu własnej rodziny. Wczesna dorosłość to okres pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, okres samodzielności życiowej i twórczej ekspansji, prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie i wychowaniu dzieci. W tym okresie człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swe miejsce w społeczeństwie, kształtuje swą karierę zawodową i czasem osiąga w niej punkt kulminacyjny. Wczesna dorosłość jest okresem największej żywotności, ale i największym spiętrzeniem zadań, obowiązków i ambicji, które trudno zazwyczaj pogodzić. Innym problemem jest konflikt ról i wartości. Dzieje się tak z powodu spiętrzenia się zadań w tej fazie wczesnej dorosłości i zmusza nieraz do trudnych wyborów. Typowy, zwłaszcza dla małżeństw pracujących jest tu konflikt ról pracowniczych i rodzinnych. Małżeństwo może ten problem rozwiązać w różny sposób. Część z nich rozstrzyga konflikt kariera - życie rodzinne na rzecz kariery, natomiast druga część dostosowuje swe zabiegi o karierę do wymagań życia rodzinnego.
Można by wiele pisać na temat zadań rozwojowych w danych okresach życia. Jednak myślę, że realizacja tych zadań zależy od jednostki. Sądzę bowiem, że każdy jest indywidualnością i każdy przeżywa dany okres na swój sposób. Jedni realizują zadania bardzo szybko, u innych okres ten się wydłuża i przebiega zupełnie inaczej.