Akcesoryjność poręczenia

AKCESORYJNOŚĆ PORĘCZENIA

Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia o charakterze osobistym.
Poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 1 k.c.). Dla oświadczenia woli poręczyciela zastrzeżona została pod rygorem nieważności, forma pisemna. W umowie poręczenia powinno zostać określone zobowiązanie, które poręczyciel poręcza. Przedmiotem takiej umowy mogą być nie tylko świadczenia pieniężne, ale także osobiste. Kodeks cywilny nie stanowi o odpłatności poręczenia. Może być ono udzielone bezterminowo lub na określony okres czasu. Funkcją poręczenia, która wysuwa się na pierwszy plan jest funkcja zabezpieczająca, polegająca na umocnieniu wierzytelności - istniejącej lub mogącej powstać w przyszłości. Poręczenie jest umową konsensualną. Ma charakter kauzalnej czynności prawnej. Podstawowa różnica zachodzącą między poręczeniem a innymi instytucjami prawnymi, które wykazują podobne cechy, polega na akcesoryjnym charakterze zobowiązania poręczyciela.
Akcesoryjność to wyjątkowa zależność jednego prawa od drugiego, powodująca, że prawa te nie mogą istnieć bez siebie. ?Więź prawa niesamoistnego z innym prawem (głównym) polega w zasadzie na tym, że nie może ono powstać bez prawa głównego, które determinuje jego treść i może być przenoszone na inna osobę tylko łącznie z nim i razem z nim wygasa? . Elementem wiążącym oba stosunki zobowiązaniowe jest wspólna osoba wierzyciela, która w żadnym razie nie może występować zarazem w roli poręczyciela. Akcesoryjność należy do essentialia negotii umowy poręczenia.
1. Z zasady akcesoryjności wynika przede wszystkim, że poręczyciel ponosi odpowiedzialność tylko wówczas gdy istnieje ważne zobowiązanie dłużnika głównego. Gdy zobowiązanie główne (między wierzycielem a dłużnikiem) było od początku nieważne (np. z powodu braku formy wymaganej pod rygorem nieważności - art. 876 2 k.c.) prowadzi to w oczywisty sposób do nieważności poręczenia. Podobna sytuacja ma miejsce wtedy gdy zobowiązanie zostało zawarte pod wpływem groźby (art. 87 k.c.) lub podstępu (art. 86 k.c.), wtedy następuje unieważnienie z mocą wsteczną. Można więc powiedzieć że nieważne z jakiegokolwiek powodu zobowiązanie główne, oznacza nieważność poręczenia. Przy stwierdzeniu tym należy jednak wziąć pod uwagę możliwość konwalidacji wadliwej czynności prawnej (np. przy umowie zawartej pod wpływem błędu).Poręczyciel jest wówczas zobowiązany do wykonania zobowiązania, skoro umowa główna stała się ostatecznie ważna. Wyjątkiem jest przypadek objęty przepisem
art. 877 k.c., gdy poręczyciel w chwili udzielania poręczenia, wiedział o braku zdolności do czynności prawnych dłużnika lub mógł się o nim z łatwością dowiedzieć. W takim przypadku poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako dłużnik.
2. Akcesoryjność wyraża się również w tym że umorzenie długu głównego powoduje wygaśnięcie poręczenia i to niezależnie od tego, czy wierzyciel została zaspokojony czy nie. W szczególności okoliczność ta ma miejsce, gdy nastąpiło zwolnienie dłużnika głównego z długu
(art. 508 k.c.) albo dokonał on potrącenia. Należy podkreślić że wierzyciel nie może zwolnić dłużnika głównego, zatrzymując swą wierzytelność przeciw poręczycielowi. Natomiast poręczenie utrzymuje się w razie przelewu wierzytelności (art. 509 2 k.c.) oraz w razie wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 k.c.) Odmienną zasadę stanowi art.525 k.c. w razie przejęcia długu. Poręczenie wówczas wygasa, chyba że poręczyciel wyraził zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Kolejny przejaw akcesoryjności zobowiązania poręczyciela odnajdujemy w twierdzeniu ze poręczyciel jest zobowiązany świadczyć dopiero od chwili gdy dług główny stał się wymagalny. Jeżeli założymy ze termin płatności świadczenia nie był oznaczony lub zależał od wypowiedzenia przez wierzyciela, wówczas jego wola decyduje o wymagalności długu
(art. 455, 476 k.c.). Adresatem wezwania do zapłaty lub wypowiedzenia jest dłużnik główny. Przepis art. 882 k.c. stanowi że po upływie sześciu miesięcy od poręczenia, poręczyciel może żądać aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Zobowiązanie poręczyciela wygasa, jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość temu żądaniu.
Ponadto akcesoryjny charakter poręczenia przejawia się w tym, że nie może być ono odłączone od zobowiązania głównego. Zbywca i nabywca mogą wyłączyć przejście poręczenia, które wówczas staje się bezprzedmiotowe i wygasa. Niedopuszczalny jest przelew samej wierzytelności przeciw poręczycielowi, bez jednoczesnego przelewu wierzytelności głównej.
3. Przejawem zasady akcesoryjności jest prócz tego art. 879 1 k.c., który stanowi że
?o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika? Przepis ten określa przedmiot odpowiedzialności poręczyciela. Poręczyciel odpowiada za wszystkie dodatkowe zastrzeżenia umowne, przewidziane w zobowiązaniu głównym. Odpowiada więc nie tylko za sam dług ale i za należności ubocznie. Zgodnie z art. 484 k.c. poręczyciel jest odpowiedzialny również za kary umowne należne wierzycielowi od dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia, nie może zwiększyć zobowiązania dłużnika głównego (art. 879 2 k.c.). Natomiast zakres zobowiązania poręczyciela może ulec redukcji. Będzie to miało miejsce wówczas, gdy zmniejszyło się zobowiązanie dłużnika głównego. W szczególności w grę wchodzą zmiany dotyczące osoby dłużnika, co ma znaczenie, jeżeli przedmiotem poręczenia były zobowiązania alimentacyjne.
Poręczyciel odpowiada także za wszelkie zmiany zobowiązania głównego, które wynikają z ustawy. Chodzi tu przede wszystkim o ustawowe odsetki za zwłokę (art. 481 k.c.) a także o odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania ( art. 477 1 k.c.) Odszkodowanie z powodu niewykonania zobowiązania oznacza czasem zmianę przedmiotu świadczenia.
4. Następnym przepisem w którym dostrzec możemy akcesoryjny charakter zobowiązania poręczyciela jest art. 883 1 k.c., gdzie została sformułowana zasada, według której poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty (zarówno peremptoryjne, jak i dylatoryjne), które przysługują dłużnikowi. W szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługująca dłużnikowi względem wierzyciela. Tak więc poręczycielowi przysługują zarzuty wynikające bezpośrednio lub pośrednio ze stosunku głównego takie jak przedawnienie wierzytelności, jej zaspokojenie, nieważności zobowiązania głównego, niespełnienie świadczenia wzajemnego. Spornym zagadnieniem jest to, czy poręczyciel może podnieść ściśle osobiste zarzuty dłużnika jak potrącenie czy uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli. Profesor Adam Szpunar w swym artykule skłania się ku twierdzeniu że akcesoryjny charakter poręczenia, przyjmuje szerokie rozumienie zarzutów, także tych osobistych.
Ustawa chroni interesy poręczyciela stanowiąc w przepisie art. 883 2 k.c., że poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela. Poręczyciel oprócz zarzutów wynikających ze stosunku głównego, może podnieść zarzuty dotyczące samej umowy poręczenia. Określa się je także mianem ? zarzutów osobistych? dla podkreślenia, że przysługują one wyłącznie poręczycielowi, a nie także dłużnikowi głównemu.
Nieskuteczne są natomiast zarzuty poręczyciela (wobec wierzyciela) wynikające z umowy zawartej przez poręczyciela z dłużnikiem głównym lub osobą trzecią. Stosunek ten jest obojętny dla stosunku poręczyciela i wierzyciela.
W świetle prawa polskiego można uznać, że zobowiązanie poręczyciela jest surowe. Niemniej jednak zasada akcesoryjności chroni poręczyciela, co znajduje wyraz w wielu przepisach.