Podsumowanie rozdziału "Człowiek i środowisko"

Różnorodność biologiczna to rozmaitość form życia występujących na Ziemi.
Wyróżnia się trzy rodzaje różnorodności biologicznej:
1) Różnorodność ekosystemowa – bogactwo typów ekosystemów występujących na danym obszarze, np. Afryka cechuje się dużą różnorodnością ekosystemów (lasy równikowe sawanny, pustynie)
2) Różnorodność gatunkowa – rozmaitość gatunków występujących w danym ekosystemie. Im jest ona większa tym bardziej ekosystem jest odporny na wszelkie zagrożenia. Np. na sawannie jest wielka różnorodność gatunkowa, występuje tam wiele gatunków zwierząt i roślin.
3) Różnorodność genetyczna – zmienność wśród przedstawicieli jednej populacji wynikającą z występowania różnych wersji genów. Jej poziom zależy id stopnia zróżnicowania genetycznego osobników danej populacji. Np. Wstężyk gajowy to ślimak występujący w Polsce pospolicie. Osobniki tego gatunku różnią się wieloma cechami, np. kolorem muszli oraz układem pasków.
Na różnorodność biologiczną mają wpływ naturalne procesy zachodzące w przyrodzie. Należą do nich klimat oraz sukcesja, czyli zmiany zachodzące w ekosystemie wraz z upływem czasu. Różnorodność biologiczna kształtuje się również pod wpływem nagłych zjawisk, np. uderzenia meteorytu lub wybuchu wulkanu.
Czynniki klimatyczne:
a) Nasłonecznienie
b) Temperatura
c) Wielkość opadów.
Każdy ekosystem nieustannie podlega naturalnym zmianą w czasie, czyli sukcesji. Wpływ sukcesji na różnorodność biologiczną można zobaczyć na przykładzie zarastania nadmorskich wydm.
Wymarcie – śmierć wszystkich przedstawicieli danego gatunku, prowadzi do zaburzenia równowagi w ekosystemie, ponieważ każdy z gatunków jest powiązany z innymi siecią zależności.
Do wymierania gatunku przyczynić się mogą:
a) Zmiany klimatu
b) Zmiany kierunków prądów morskich
c) Wybuchy wulkanów,
d) Choroby i epidemie
e) Zmiany grubości warstwy ozonowej.

Do spadku różnorodności biologicznej człowiek przyczynia się w dużym stopniu przez:
1) Eliminowanie organizmów
2) Zanieczyszczenie środowiska – powietrza, wód i gleby
3) Niszczenie siedlisk
4) Wprowadzenie obcych gatunków do ekosystemu
Przyczyny eliminowania organizmów
Kolekcjonerstwo Łowiectwo Rybołówstwo Kłusownictwo
Część ludzi kolekcjonuje piękne okazy zwierząt lub roślin. Dotyczy to gatunków głównie egzotycznych np. motyli. Dla niektórych ludzi polowanie jest formą hobby. Doprowadzają jednak do wymierania wielu gatunków zwierząt, np. żubrów Ryby łowi się głównie w celu pozyskania pokarmu. Jednak intensywne połowy mogą doprowadzić do wyginięcia całego gatunku. Kłusownicy nielegalnie polują na zwierzęta aby pozyskać z nich cenne surowce. Z futer czy skór tych zwierząt wytwarza się ubrania, a z ciosów słoni – przedmioty artystyczne.

Zanieczyszczenia powietrza
Powstałe w wyniku działalności człowieka Powstałe w wyniku procesów naturalnych
Związki pochodzące ze spalania surowców energetycznych, np. tlenki siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla, węglowodory, para wodna Gazy, np. tlenki siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla, węglowodory i płyny pochodzące z wybuchów wulkanów oraz naturalnych pożarów
Kwaśne opady występują w formie kwaśnych deszczy, śniegu i mgły. Są skutkiem obecności kwasów w powietrzu. Kwasy te powstają w wyniku reakcji tlenków siarki i azotu z wodą zawartą w powietrzu. Kwaśne opady powodują zakwaszenie wód i gleb co stanowi zagrożenie dla żyjących tam organizmów.
Dziura ozonowa – przestrzeń o znacznie mniejszym stężeniu ozonu w warstwie ozonowej. Mniejsza zawartość ozonu w ozonosferze jest prawdopodobnie skutkiem używania freonów – związków wytwarzanych kiedyś w urządzeniach chłodniczych i aerozolach
Smog to gęsta mgła, która powstaje na skutek mieszania się pary wodnej i zanieczyszczeń emitowanych głównie przez zakłady przemysłowe i samochody.
Skutki smogu:
• Pyły zawarte w smogu są przyczyną różnych chorób, np. pylicy, alergii
• Toksyczne związki zawarte w smogu niszczą tkanki zwierząt i roślin, powodują nowotwory

Globalne ocieplenie to wzrost średniej temperatury powietrza spowodowany nadmierną emisją do atmosfery gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla, metanu, pary wodnej).
Skutki globalnego ocieplenia:
• Topnienie lodowców
• Ekstremalne zjawiska pogodowe (huragany, sztormy, powodzie, susze)
Zanieczyszczenia wód
Wzrost liczby ludności oraz intensywny rozwój rolnictwa i przemysłu doprowadziły do zanieczyszczenia większości wód powierzchniowych naszej planety.
Zanieczyszczenia termiczne Ścieki i nawozy sztuczne Metale ciężkie Ropa naftowa
Czyli ogrzane wody pochodzące z urządzeń przemysłowych oraz elektrowni powodują podwyższenie temperatury w jeziorach lub rzekach. Powoduje zmniejszenie zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie. Napływ ścieków i nawozów rolniczych powoduje zakwity wód, czyli nadmierny rozwój mikroorganizmów, np. zielenic na powierzchni wody. Ograniczają one dopływ światła i tlenu do wody. W ściekach odprowadzanych z fabryk i elektrowni znajdują się sole metali ciężkich, np. rtęci, kadmu lub ołowiu. Niewielkie ilości tych metali prowadzą do poważnych chorób zwierząt i roślin. Katastrofy tankowców z ropą naftową i awarie platform wiertniczych powodują ogromne skażenie wód i śmierć wielu organizmów wodnych. Szczególnie groźne są dla ptaków.
Degradacja gleb
Gleba na skutek niewłaściwego użytkowania ulega degradacji – jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne się pogarszają.
Nadmierne nawożenie Osuszanie terenów podmokłych Stosowanie monokultur Używanie ciężkich maszyn rolniczych Wypalanie traw
Stosowanie w rolnictwie zbyt dużej ilości nawozów sztucznych może doprowadzić do zasolenia lub zakwaszenia gleby. Skutek: gorszy rozwój roślin, śmierć organizmów glebowych. Osuszanie terenów podmokłych, np. pod budowę powodują obniżenie wód gruntowych. Prowadzi również do osuszenia przyległych obszarów co skutkuje utrudnionym rozwojem roślin. W efekcie stosowanie monokultur na polach uprawnych i w lasach rośliny pobierają z gleby stale te same składniki. Z czasem zaczyna ich brakować, a gleba staje się uboga i wymaga nawożenia. Stosowanie ciężkich maszyn rolniczych przyczynia się do zbijania gleby. Uniemożliwia to prawidłowy rozwój korzenia oraz dostęp do nich powietrza i wody. Rośliny gorzej się rozwijają. Podczas wypalania traw giną organizmy odpowiedzialne za procesy glebotwórcze. W wyniku gleby szybciej się wyjaławiają.

Gleba jałowa – pozbawiona związków organicznych, zbita, odwodniona i zanieczyszczona.
Niszczenie siedlisk
I. Przekształcanie środowiska powoduje zaniknięcie siedlisk wielu organizmów
II. Wycinanie lasów, np. by zwiększyć powierzchnie upraw i pastwisk lub pozyskać drewno.
III. Monokultury leśne – tworzenie obszarów na których występuje jeden gatunek drzew. Skład gatunkowy takiego ekosystemu ulega zmianie, bo organizmy które wcześniej go zamieszkiwały zmieniają siedlisko lub giną.

Wprowadzanie obcych gatunków
Wprowadzanie do ekosystemów gatunków, które w nim nie występują jest groźne w skutkach. Może doprowadzić do wymarcia rodzimych gatunków wskutek:
a) Konkurencji o zasoby przyrody lub siedliska z obcymi gatunkami
b) Zjadania lub niszczenia przedstawicieli rodzimych gatunków przez obce gatunki
c) Zmian w środowisku spowodowanych przez obce gatunki
Do Polski zostały sprowadzone obce gatunki, np. Barszcz Sosnowskiego (roślina) i Norka Amerykańska (zwierzę).
Zasobami przyrody nazywamy wszystkie elementy przyrody, które są wykorzystywane przez człowieka.
Wyróżnia się zasoby niewyczerpywalne (energia słoneczna, energia wiatru, energia geotermalna) oraz wyczerpywalne. Do zasobów wyczerpywalnych zalicza się zasoby odnawialne (organizmy, woda, powietrze, gleba) i nieodnawialne (paliwa kopalniane – węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy metali).
Skutki niewłaściwej eksploatacji wyczerpywalnych zasobów przyrody
Organizmy Woda Gleba Powietrze Zasoby Nieodnawialne
Ograniczenie liczebności danego gatunku lub
całkowite wymarcie gatunku Zanieczyszczenie
Skażenie Degradacja i jałowienie gleby Spadek zawartości tlenu w powietrzu i
zanieczyszczenie powietrza gazami i pyłami Wyczerpanie zasobów
Zanieczyszczenie środowiska.
Zasada zrównoważonego rozwoju – rozwój ekonomiczny oraz gospodarczy państw powinien zachodzić w taki sposób, by zaspokoić aktualne potrzeby ludzi i nie zmniejszyć przy tym szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie.

Ochrona przyrody:
1) Ochrona obszarowa
2) Ochrona Indywidualna
3) Ochrona gatunkowa

Ochrona obszarowa obejmuje tereny szczególnie cenne pod względem przyrodniczym, krajobrazowym lub kulturowym. Do najważniejszych form ochrony obszarowej w Polsce należą:
1) Parki narodowe – obszary o powierzchni min. 1000 hektarów, z przyrodą zachowaną w stanie niezmienionym przez człowieka. W Polsce są 23 parki narodowe. Wokół każdego parku narodowego wyznacza się otulinę, czyli obszar zabezpieczony przed wpływem sąsiednich przekształconych przez ludzi terenów. Białowieski Park Narodowy.
2) Rezerwaty przyrody – obszary mniejsze od parków narodowych służące ochronie cennych naturalnych lub mało znanych ekosystemów oraz rzadkich roślin i zwierząt z ich siedliskami. Rezerwat Jezioro Łuknajno
3) Parki krajobrazowe tworzy się w miejscach atrakcyjnych przyrodniczo o dużej wartości kulturowej i historycznej. Na tych terenach działalność jest prowadzona zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, np. pozwala na uprawę pól pod warunkiem, że nie wpłynie to niekorzystnie dla ekosystemu. Suwalski Park Krajobrazowy
Ochrona indywidualna obejmuje niewielkie elementy przyrody, np. pojedyncze osobniki, obiekty przyrody nieożywionej lub małe fragmenty ekosystemów. Do najważniejszych form ochrony indywidualnej w Polsce zalicza się:
1) Pomniki przyrody czyli pojedyncze elementy przyrody ożywionej lub nieożywionej albo ich niewielkie skupiska, np. dąb Bartek
2) Stanowiska dokumentacyjne to obszary o niedużej powierzchni ważne pod względem naukowym i dydaktycznym (np. jaskinie lub miejsca występowania skamieniałości), np. Stanowisko Dokumentacyjne „Blachówka”.
3) Użytki ekologiczne to niewielkie obszary ważne dla zachowania różnorodności biologicznej .
Ochrona gatunkowa obejmuje gatunki rzadkie lub zagrożone wyginięciem.
Ochrona gatunków
Ścisła Częściowa
Chronionych gatunków nie można wykorzystywać gospodarczo przez cały rok na terenie całego kraju, np. Żubr, Bielik, Wilk Możliwe jest gospodarcze wykorzystywanie chronionych gatunków w stopniu określonym przez przepisy, np. Łasica, Wiewiórka, Gołąb

Elementy przyrody mogą być objęte ochroną bierną (zakaz działalności człowieka) lub czynną (działania służące zachowaniu bioróżnorodności, np. dokarmianie zwierząt, koszenie łąk).