Prawo legacji

PRAWO LEGACJI
Jest to jeden z podstawowych atrybutów suwerenności państwowej i oznacza uprawnienie podmiotu prawa międzynarodowego do wysyłania swoich i przyjmowania cudzych przedstawicieli dyplomatycznych, jednakże tylko za obopólną zgoda zainteresowanych stron. Jest to prawo podmiotu prawa międzynarodowego do utrzymywania lub nieutrzymywania stosunków dyplomatycznych z drugim podmiotem tego prawa.
Współczesne prawo mnar nie zna normy ogólnej przyznającej jednostronnie państwom prawo do ustanawiania misji dyplomatycznych na terytorium drugiego państwa bez jego uprzedniej zgody. Zasada suwerennej równości państw przy ustanawianiu stosunków dyplomatycznych znalazła potwierdzenie w Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku - ?ustanawianie stosunków dyplomatycznych następuje za wzajemną zgodą?. Konwencja Hawańska stwierdza, że ?żadne państwo nie może akredytować swoich przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach bez ich uprzedniego wyrażenia na to zgody? oraz że ?państwa mogą odmówić przyjęcia przedstawiciela innego państwa lub gdy już przyjęły, mogą żądać jego odwołania, przy czym nie mają obowiązku uzasadniania tej decyzji?.
Można mówić o obowiązku polityczno ? moralnym utrzymywania stosunków między państwami jako warunku i czynnika sprzyjającym pokojowemu rozwojowi stosunków i współpracy między państwami. Stała odmowa nawiązywania i utrzymywania oficjalnych stosunków z członkami społeczności mnar stałaby w sprzeczności z Kartą NZ. Odmowa taka jest uzasadniona, gdy w państwie panuje reżim skrajnie prawicowy lub faszystowski, a zwłaszcza, gdy w państwach tych są łamane zasady i normy prawa międzynar.
Odmowa realizacji prawa legacji przez jedno z państw wynika zazwyczaj z braku gotowości utrzymywania przez nie i rozwijania przyjaznych i pokojowych stosunków z drugim państwem. Ale fakt niewysłania stałej misji np. ze względu na problemy finansowe oczywiście nie jest aktem nieprzyjaznym.
Dawniej obowiązywał podział prawa legacji na czynne i bierne. Czynne to było prawo wysyłania własnych przedstawicieli a bierne ? prawo przyjmowania obcych przedstawicielstw. W związku jednak z utrwaleniem się zasady suwerennej równości państw podział ten tracił swe dawne znaczenie i praktyce spotkać go można jeszcze tylko w niektórych organizacjach międzynar, które przyjmują i akredytują obcych przedstawicieli, a nie akredytują za granicą własnych.
Każda ze stron może w oparciu o swoją suwerenną wolę zerwać lub zawiesić stosunki dyplomatyczne i żądać wycofania obcej misji dyplomatycznej ze swojego terytorium.

Prawo legacji w świetle prawa wewnętrznego
Prawo wewnętrzne państwa ? zazwyczaj konstytucja ? określa organy uprawnione do realizacji prawa legacji podmiotu prawa mnar. Prawo to zazwyczaj należy do kompetencji głowy państwa lub w przypadku narodu walczącego o przywrócenie jego niepodległości do naczelnego organu ruchu wyzwoleńczego. Prawo to realizowane jest przeważnie przez przedstawicieli dyplomatycznych państwa. Wyjątkowo mogą to być przedstawiciele konsularni lub inne organy, których według własnego swobodnego wyboru może określić państwo wysyłające.
Wyjątkowo prawo legacji może być przekazane także innemu podmiotowi prawa mnar. Nie należy go jednak mylić z reprezentowaniem czy ochroną interesów państwa trzeciego w państwie przyjmującym przez państwo wysyłające, które jest jedynie wykonywaniem za zgodą państwa przyjmującego pewnych funkcji, głównie o charakterze administracyjno ? technicznym i ewentualnie konsularnym.

Podmioty prawa legacji
Są nimi przede wszystkim suwerenne państwa. Jeśli chodzi o państwa o jednolitej strukturze wewnętrznej, w ich przypadku prawo legacji nie budzi obecnie żadnych wątpliwości. Natomiast w przypadku innych..:
a)Konfederacja ? oznacza związek 2 lub więcej suwerennych państw mających wspólny centralny organ dla realizacji określonego zakresu przekazanych mu uprawnień. Poszczególni członkowie zachowują zazwyczaj prawo legacji, co nie wyklucza możliwości korzystania przez konfederację jako całość z tego prawa.
b)Federacja ? praktyka państw w zakresie prawa legacji państw federacyjnych nie jest całkowicie jednolita. Sposób uregulowania tych kwestii zależy wyłącznie od ustawodawstwa wewnętrznego państw. Obecnie przeważa jednak praktyka, zgodnie z którą członkowie federacji nie korzystają z prawa legacji, realizuje je w ich imieniu federacja.
c)Rządy emigracyjne, narody walczące o wyzwolenie spod obcej okupacji ? współczesne prawo mnar wyklucza możliwość utraty podmiotowości prawnomiędzynarodowej państwa na skutek okupacji jego terytorium. Zachowuje ono więc prawo legacji. Zakłada się, że rząd emigracyjny może korzystać z prawa legacji tylko wówczas, gdy znalazł się poza granicami swego państwa na skutek okupacji tego terytorium przez państwo agresora. Rząd emigracyjny korzysta z prawa legacji zazwyczaj do chwili ustania okupacji, kiedy to bądź przedłużony jest jego mandat lub ustępuje on miejsca nowemu, legalnemu rządowi. Oczywiście mocarstwo okupacyjne z reguły nie uznaje prawa legacji państwa okupowanego i zazwyczaj ogranicza je lub znosi. Bardziej skomplikowana jest kwestia korzystania z prawa legacji w wyniku wybuchu wojny domowej, gdy pojawiają się dwa rządy i część państw utrzymuje stosunki z jednym a część z drugim rządem. Czasami dla celów politycznych niektóre państwa uznają rządy na wygnaniu i utrzymują z nimi stosunki. Powstańcy uznani za stronę wojującą korzystają z ograniczonego prawa legacji. Przedstawiciele zazwyczaj nie mają oficjalnego statusu dyplomatycznego. Z chwilą uznania władz powstańczych przez jakieś państwo za rząd między władzami powstańczymi a państwem uznającym może być realizowane prawo legacji. Przysługuje ono także narodom walczącym o swą niepodległość.

Prawo legacji organizacji międzynarodowych
Z prawa legacji korzystają też organizacje międzynarodowe. Niektórzy autorzy przyznają części organizacji mnar osobowość prawnonarodową ? głównie ONZ i organizacjom wyspecjalizowanym ONZ, EWG. Ich zdaniem ONZ korzysta z biernego a wg niektórych czynnego prawa legacji. Przy tej organizacji akredytowane są stałe misje niemal wszystkich państw członkowskich. Ze swej strony ONZ wysyła misje specjalne lub swych przedstawicieli. Akredytowani przedstawiciele państw przy ONZ i większości innych mają charakter przedstawicieli dyplomatycznych i przeważnie powoływani są na swe stanowiska spośród funkcjonariuszy MSZ, noszą tytuły dyplomatyczne.

Prawo legacji Stolicy Apostolskiej
Czynne i bierne prawo legacji. Jest powszechnie uznawane i respektowane. Znalazło potwierdzenie w Konwencji Wiedeńskiej z 1961, której Watykan jest stroną. Watykan utrzymuje stosunki dyplomatyczne z ponad 120 państwami (książka jest z 1988!-B.) Jest członkiem szeregu organizacji mnar, w niektórych uczestniczy w charakterze obserwatora, bierze też udział w wielu konferencjach mnar. Jest stroną znacznej liczny umów międzynarodowych, wielostronnych i dwustronnych.

Prawo legacji krajów zależnych, niektórych małych państewek, w tym utrzymujących specjalne stosunki z jednym z państw oraz zakonu maltańskiego
a)państwa zależne (protektoraty) ? w większości wytwór epoki kolonialnej, podobnie jak dawniej państwa wasalne, nie korzystały w zasadzie z prawa legacji ? były znacznie ograniczone przez państwo protektora. Obecnie protektorat jako sprzeczny z prawem nie istnieje.
b)Małe państewka mające specjalne stosunki z innymi państwami ? mimo że protektorat już nie istnieje, status międzynarodowy niektórych małych państewek przypomina go ? San Marino, Monako, Lichtenstein. Państwa opiekuńcze prowadzą w ich imieniu politykę zagraniczną i obronna oraz w większej mierze realizują ich prawo legacji. Niezrealizowanie przez te państewka prawa legacji należy tłumaczyć głównie brakiem możliwości finansowych.
c)Zakon Maltański ? posiada swych przedstawicieli dyplomatycznych w niektórych państwach zachodnich, w tym też w Watykanie, w randze posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego. Oczywiście prawo legacji tego zakony ma znaczenie jedynie dla tych państw, które mu to prawo przyznają.