Wiosna Ludów w Europie

Fala wydarzeń rewolucyjnych w latach 1848 - 1849, nazywana Wiosną Ludów, obejmowała występujące w Europie ruchy o niejednolitym podłożu oraz charakterze. Generalnie były to wystąpienia burżuazyjno - liberalne, gdzieniegdzie republikańskie, a w znacznym stopniu narodowowyzwoleńcze. Burżuazja domagała się respektowania przez rządy demokratycznych wolności, większej swobody w gospodarce i szerszego udziału we władzy. W sojuszu z burżuazją występowało drobnomieszczaństwo, inteligencja, a także robotnicy. Idee liberalne i demokratyczne, popularyzowane przez powszechnie dostępną prasę, oraz oddziaływanie tajnych związków i stowarzyszeń, organizowanie na przykład we Francji publicznych bankietów, stworzyły atmosferę narastającego konfliktu politycznego. W tym czasie zaostrzył się konflikt między liberalizmem a demokratyzmem. Gdy liberałowie obstawali przy wyborach cenzusowych - demokraci sądzili, iż nie ma demokracji bez powszechnego prawa wyborczego. Już w 1847 roku opozycja zaczęła coraz ostrzej domagać się obniżenia cenzusu wyborczego i wystąpiła z totalną krytyką łączenia posad urzędniczych i mandatów poselskich, użyła dawniej już stosowanego środka obchodzenia przepisów policyjnych krępujących zebrania organizując bankiety. We Francji opozycja dążyła do rozszerzenia dostępu do władzy, gdyż rządy w monarchii lipcowej sprawowała wąska grupa oligarchii finansowej. Oczekiwania burżuazji w Niemczech oraz monarchii habsburskiej szły w kierunku obalenia ustroju feudalnego oraz charakterystycznych dla niego struktur władzy i sposobów rządzenia. Burżuazja włoska i niemiecka oczekiwały zjednoczenia swych znajdujących się w stanie rozbicia politycznego państw. Ponownie ożyły w Europie dążenia narodowowyzwoleńcze pośród tych ludów, które były pozbawione własnych państw, jak Polacy i Węgry, bądź znajdowały się w rozbiciu politycznym, jak Włosi i Niemcy. Powikłaną sytuację polityczną zaostrzyła w Europie tak zwana kwestia socjalna, dotycząca warunków życia i pracy robotników. Rozwój gospodarki przemysłowej pociągał za sobą znaczny wzrost liczby robotników. W rezultacie klęski nieurodzaju oraz zarazy ziemniaczanej w latach 1846 - 1847 nastał w Europie głód i pogorszył się stan warstw najuboższych. Dotkliwy niedobór pszenicy, której ceny podwoiły się, oraz brak ziemniaków doprowadziły do rozruchów głodowych we Francji, Niemczech, Belgii i Włoszech. Wydarzenia lat 1848 - 1849 miały charakter złożony, żądania polityczne splatały się z fermentem społecznym, a nadzieje na wyzwolenie narodowe ze skruszeniem reakcyjnych rządów w Europie. W styczniu 1848 roku wybuchła rewolucja na Sycylii, w lutym we Francji, w marcu w Wiedniu i w Berlinie. Ruch rewolucyjny ogarnął także ziemie polskie, Węgry, Czechy, powstały narody południowosłowiańskie, zamieszkujące monarchię habsburską. Rewolucja, która ogarnęła Europę wiosną 1848 roku była dziełem głównie burżuazji pragnącej konstytucyjnej gwarancji dla swych aspiracji liberalnych i demokratycznych.
Rozpoczęta na przełomie lutego i marca, Wiosna Ludów osiągnęła punkt kulminacyjny w maju, gdy doszło do nowych wystąpień we Francji i w Austrii. Już pod koniec lata 1848 roku nastąpił w Europie odpływ fali rewolucyjnej.

Początki Wiosny Ludów w Europie.

• 12 stycznia 1848 Włochy
-rewolucja w Palermo na Sycylii, żądanie przeprowadzenia liberalnych reform oraz uniezależnienia Sycylii od Królestwa Neapolu
• 22 - 25 lutego 1848 Francja
-rząd odmawia republikanom zgody na publiczny bankiet, protestacyjne demonstracje zmieniają się w rozruchy -starcia i barykady na ulicach, bratanie się wojska z ludnością w Paryżu -abdykacja Ludwika Filipa I i jego ucieczka do Anglii -zwycięstwo rewolucji - utworzenie Rządu Tymczasowego - proklamowanie II Republiki.
• 13 - 15 marca 1848 Austria
-rewolucja w Wiedniu, starcia ludności z wojskiem, ucieczka K. Metternicha -zgoda cesarza na zniesienie cenzury i utworzenie Gwardii Narodowej, zapowiedź nadania konstytucji.
• 17 - 18 marca 1848 Prusy
-zgoda króla na zniesienie cenzury -utarczki między wojskiem a ludnością Berlina - śmierć-około 200 osób -zapowiedź zwołania sejmu, nadania liberalnej konstytucji i utworzenia Gwardii Narodowej.

Rewolucja we Francji, ustanowienie i upadek republiki.
Powstanie II Cesarstwa.

1. II Republika we Francji
Po zwycięstwie opozycji upadła monarchia Ludwika Filipa I. Pod naciskiem ulicy, nowo utworzony Rząd Tymczasowy proklamował w lutym 1848 roku republikę. W dziejach Francji była to II Republika. Ogłoszono wolność prasy i zgromadzeń, zniesiono karę za przestępstwa polityczne, wprowadzono powszechne prawo wyborcze. Jednak oczekiwania robotnicze szły dalej. Domagali się oni prawa do pracy i utworzenia warsztatów narodowych. Tych żądań burżuazyjny rząd nie chciał spełnić, a także ze względu na trudności ekonomiczne nie mógł spełnić. Sprawa dotyczyła tak zwanych warsztatów narodowych, stworzonych z myślą o zapewnieniu pracy bezrobotnym robotnikom. Robotnicy zatrudniani byli bez względu na kwalifikacje, przy najprostszych robotach ziemnych. Organizowanie dla tysięcy robotników prac publicznych, opłacanych przez państwo, pochłaniało znaczne sumy pieniędzy. Rząd musiał podnieść podatki, co wywołało niechęć podatników: chłopów i burżuazji, do dalszego utrzymywania warsztatów. Rozdźwięk tych grup społecznych powiększył się. Próbą sił były pierwsze demokratyczne wybory do Zgromadzenia Narodowego. Poważną porażkę ponieśli w nich socjaliści, artykułujący interesy ludzi pracy najemnej. Zwycięstwo wyborcze odnieśli prawicowi republikanie, wyrażający interesy burżuazji. W maju 1848 roku doszło w Paryżu do gwałtownych demonstracji zorganizowanych przez lewicę. Jej przywódcy zostali aresztowani i skazani. Wobec nieopłacalności warsztatów narodowych, 21 czerwca Zgromadzenie Narodowe podjęło uchwałę o ich likwidacji, która stała się bezpośrednim powodem wybuchu powstania czerwcowego w Paryżu. Po kilku dniach powstanie zostało krwawo stłumione przez wojsko. Zginęło tysiące ludzi, a 15 tysięcy robotników aresztowano. Prawo do pracy zastąpiono liberalnym hasłem wolności pracy. Ukoronowaniem rządów liberalnej burżuazji była uchwalona jesienią 1848 roku konstytucja. Według niej władza ustawodawcza należała do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, a organem wykonawczym był urząd prezydenta, wybieranego na cztery lata w głosowaniu powszechnym. Prezydentem II Republiki został Ludwik Napoleon Bonaparte, bratanek cesarza Napoleona I. Zastosowana forma powszechnego głosowania, czyli plebiscyt ( łac. plebiscitium - decyzja ludu) pozwoliła Bonapartemu zyskać głosy prowincji, głównie chłopów. Wkrótce okazało się, że prezydent nie jest zwolennikiem demokracji i nie będzie tolerować opozycji, tym bardziej, iż była ona lewicowa. Obawa Bonapartego przed radykalnymi republikanami oraz socjalistami spowodowała zmianę ordynacji wyborczej w kierunku podwyższenia cenzusu wyborczego. W 1850 roku liczba osób posiadających prawo wyborcze zmniejszyła się z 9 do 3 milionów. Konstytucja II Republiki orzekała, że prezydent nie może ubiegać się ponownie o ten urząd. Tymczasem Ludwik Napoleon Bonaparte dążył do wydłużenia kadencji prezydenckiej. W tym celu zgłosił poprawkę do konstytucji. Zgromadzenie Narodowe odrzuciło poprawkę, co ujawniło otwarty konflikt między opozycją w Zgromadzeniu a urzędem prezydenckim. Ludwik Napoleon Bonaparte zdecydował się uderzyć w rocznicę bitwy pod Austerlitz, bitwy zwycięskiej dla jego wuja. 2 grudnia 1851 roku, przy pomocy zaufanych generałów i wojska, zostali aresztowani przywódcy opozycji, a następnego dnia kilkuset deputowanych do Zgromadzenia. Wojskowi zajęli strategiczne punkty Paryża.

2. Powstanie II Cesarstwa
Rok po zamachu stanu, 2 grudnia 1852 roku, Bonaparte ogłosił wskrzeszenie cesarstwa i przybrał tytuł Napoleona III. Przez cztery lata po obaleniu monarchii lipcowej, po starciach robotników z wojskiem na ulicach Paryża (powstanie czerwcowe 1848), dziedziczne cesarstwo zastąpiło republikę. Drugie cesarstwo miało poparcie wojska, Kościoła oraz francuskiej finansjery. Opozycja została bądź zastraszona, bądź wygnana z kraju ( na przykład Wiktor Hugo). Prasa została poddana cenzurze, a przebieg wyborów - kontroli prefektów policji. Cesarz zaangażował się w prowadzeniu aktywnej polityki zagranicznej, odnosząc sukcesy, czego wyrazem była międzynarodowa konferencja pokojowa w Paryżu ( 1856 rok) oraz światowa wystawa osiągnięć przemysłu ( 1867 rok).

3. Droga Francji od II Republiki do Drugiego Cesarstwa
Wiosna ludów 1848 rok, II Republika 1848 rok, Cesarstwo 1852 – 1870, powstanie lutowe ( 22 - 24 luty 1848 roku).
• Rząd Tymczasowy: ogłasza wolność zgromadzeń i prasy tworzy warsztaty narodowe dla robotników
• Konstytucja - 4 listopada 1848 roku Jednoizbowy parlament.
• Władza wykonawcza: prezydent wybierany na 4 lata przez plebiscyt na jedną kadencję.
• Plebiscyt grudzień 1852 roku Monarchia plebiscytarna Napoleona III
• Powstanie czerwcowe robotników w Paryżu ( 23 - 26 czerwiec 1848 roku) skierowane przeciw decyzji o likwidacji warsztatów: - przegrana robotników i biały terror, deportacje do kolonii, aresztowania.
• Zamach stanu - 2 grudnia 1851 roku dokonany przez Karola Ludwika Bonaparte rozwiązanie parlamentu wprowadzenie stanu wyjątkowego Cesarstwo autorytarne Napoleona III
• Instytucje konstytucyjne: Senat i Ciało Prawodawcze stanowią osłonę osobistych rządów cesarza.
• Konstytucja - 14 stycznia 1852 Władza wykonawcza w rękach prezydenta wybieranego na 10 lat.
• Władza prawodawcza: Rada Stanu, Ciało Prawodawcze i Senat - uzależniony od prezydenta.
• Plebiscyt - maj 1870 roku formą utrzymania prestiżu biurokratycznego reżimu Napoleona III.

Wiosna Ludów we Włoszech
Również państewka włoskie ogarnęła rewolucja, a władcy Królestwa Neapolu, Toskanii i Piemontu, pod naciskiem ulicy wprowadzili ograniczone reformy liberalne. Potęgował się entuzjazm dla sprawy zjednoczenia Włoch. Dla urzeczywistnienia tego celu trzeba było podjąć walkę z oddziałami austriackimi, które stacjonowały w północnych Włoszech. W marcu 1848 roku wojnę z Austrią rozpoczął król Piemontu - Karol Albert. Trwające do lipca działania wojenne zakończyły się przegraną wojska piemonckiego, pod Custozzą i zawarciem rozejmu. Austriacy zajęli Lombardię. Natomiast w środkowych Włoszech uaktywnili się republikanie, co zmusiło papieża do opuszczenia Rzymu. W lutym 1849 roku Józef Mazzini ogłosił w Rzymie republikę, a dla jej obrony Józef Garibaldi rozpoczął nabór do oddziałów. W imię walki „ z uciskiem wolności „ Adam Mickiewicz podjął się formowania Legionu Polskiego, mającego bronić Republiki Rzymskiej. Upowszechniające się nastroje republikańskie zaniepokoiły króla Piemontu, pragnącego zjednoczenia Włoch, ale pod berłem królewskim, Król ulegając naciskom patriotów, zerwał rozejm i wznowił działania wojenne przeciw wojskom austriackim. Kolejna porażka, tym razem pod Novarrą ( marzec 1849) zmusiła Karola Alberta do abdykacji na rzecz syna Wiktora Emmanuela. Austria zajęła Parmę, Modenę i Toskanie, gdzie powrócili konserwatywni władcy. W Rzymie rządzili jeszcze republikanie, ale na pomoc papieżowi ruszył wielotysięczny korpus francuski, wysłany przez Ludwika Karola Bonpartego. W lipcu 1849 roku Mazzini musiał uciekać z Rzymu, podobnie jak Garibaldi, broniący miasta przed Francuzami. Opór stawiała jeszcze Wenecja, ale skapitulowała przed Austriakami w sierpniu 1849 roku. Większość władców włoskich wycofała się z ustępstw politycznych. Liberalne rządy i konstytucję utrzymano tylko w Piemoncie, gdzie król Wiktor Emmanuel II, pod wpływem swego ministra Kamila Cavoura nie zrezygnował z planów zjednoczeniowych. Część północnych Włoch ponownie podporządkowała sobie Austria.

Rewolucja w Niemczech
W Niemczech przyczyną wystąpień rewolucyjnych był kryzys rzemiosła, brak rozstrzygnięć w kwestii uwłaszczenia chłopów, a także sprawa zjednoczenia narodu niemieckiego. W wielu krajach niemieckich między innymi w Badenii, Wirtembergii i Westfalii, doszło do gwałtownych zajść. Znaczny w niej udział mieli chłopi, którzy rabowali i podpalali budynki dworskie. W miastach Badenii i Prus w rozruchach uczestniczyli studenci, rzemieślnicy i robotnicy. Również burżuazja niemiecka nie chciała utracić wpływu na rozwój wydarzeń i wystąpiła z postulatem utworzenia ogólnoniemieckiego parlamentu oraz z hasłami liberalnymi. Gwałtowny charakter zajść, jaką widownią stał się Berlin w marcu 1848 roku, zmusił króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV do ustępstw. Na murach ukazała się odezwa królewska, zatytułowana Do moich kochanych berlińczyków, w której obiecał wycofanie wojska ze stolicy pod warunkiem usunięcia barykad i przywrócenia porządku w mieście. Król udzielił ponadto zgody na utworzenie Gwardii Obywatelskiej oraz ogłosił amnestię dla więźniów politycznych. Zapowiedział również wniesienie projektów umiarkowanych reform pod obrady zwołanego na 2 kwietnia sejmu. Istotnym ustępstwem wobec burżuazji było powołanie przez Fryderyka IV rządu złożonego z liberałów. Sejm uchwalił wolność prasy i zgromadzeń oraz ordynację wyborczą do Zgromadzenia Konstytucyjnego, które miało się zebrać w maju w celu przygotowania konstytucji. Burżuazja pruska obawiała się powrotu rządów reakcji, ale jeszcze bardziej spotęgowania rozruchów rewolucyjnych przez doły społeczne. Na masowych zebraniach robotnicy domagali się, bowiem poprawy warunków życia oraz zgody władz na działalność organizacji robotniczych. Perspektywa dalszego zradykalizowania się nastrojów była powodem kompromisu burżuazji z królem i konserwatystami. Rząd burżuazyjno - liberalny pozostawił do dyspozycji króla i konserwatystów główne organy władzy: wojsko, sądy i administrację. Pod koniec marca król sprowadził do Berlina wojsko. Sukcesem konserwatystów stało się również stłumienie polskiego powstania w Poznańskiem. Trudne zadanie utrzymania skromnych zdobyczy politycznych przez burżuazję znalazło swój wyraz w historii pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego. Jego działalność, rozpoczęta w maju, zakończyła się w grudniu 1848 roku. Decydującym momentem dla zakończenia w Prusach ”liberalnego eksperymentu” było powierzenie przez króla steru rządów junkrom, a następnie wprowadzenie w Berlinie stanu oblężenia ( listopad 1848 roku). Miesiąc później król Fryderyk Wilhelm IV nadał Prusom konstytucję, ale zachowywał władzę oraz dotychczasowe uprawnienia. Głównym celem liberałów było zjednoczenie ziem niemieckich w jedno państwo, co umożliwiałoby rozwój gospodarczy i kulturalny zgodnie z tendencjami nowej, przemysłowej epoki. Jeszcze przed 1848 rokiem wysuwano w Niemczech różne koncepcje zjednoczenia. Demokraci z krajów południowoniemieckich widzieli zjednoczone państwo jako federację republik. Liberalna burżuazja opowiadała się raczej za cesarstwem, przy czym niektórzy widzieli zjednoczenie pod berłem pruskim ( tak zwane Małe Niemcy), inni - pod kierownictwem Austrii ( tak zwane Duże Niemcy). Krokiem naprzód w dziele zjednoczenia było zwołanie do Frankfurtu nad Menem ogólnoniemieckiego Zgromadzenia Narodowego w maju 1848 roku. Miało ono rozstrzygnąć sprawę zjednoczenia Niemiec. Uchwalono konstytucję przyszłego państwa związkowego. Koronę cesarską tak zwanych Małych Niemiec ofiarowano królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi IV, który jej nie przyjął. Po ustaniu ruchów rewolucyjnych Zgromadzenie zostało latem 1849 rozwiązane.

Wiosna ludów w Austrii
Aż do marca 1848 roku opozycja w monarchii habsburskiej nie miała możliwości organizowania się w sposób legalny przeciw rządom Klemensa Metternicha - konserwatywnego kanclerza Austrii. Dopiero w rezultacie dwóch powstań, które wybuchły w Wiedniu: marcowego ( 13 - 15 marca) oraz majowego ( 15 maja) - dwór cesarski został zmuszony do ustępstw. Najpierw cesarz wyraził zgodę na utworzenie Gwardii Narodowej oraz na wolność prasy i zgromadzeń, później ogłoszone zostały wybory powszechne i równe prawo wyborcze. Jesienią sejm konstytucyjny podjął uchwałę o zniesieniu pańszczyzny i poddaństwa. Powstania w Wiedniu przyśpieszyły procesy odśrodkowe, a w poszczególnych krajach monarchii. Czesi żądali dla siebie autonomii. Na Węgrzech powstał odrębny rząd, przeciw Węgrom wystąpili Serbowie i Chorwaci.

Powstanie w Czechach
Czesi nie chcieli oderwania się od Austrii, ale oczekiwali zgody cesarza na autonomię w ramach monarchii habsburskiej. Wielkie zasługi w budzeniu tożsamości narodowej Czechów położyli: slawista Józef Dobrovsky, poeta Jan Kollar i historyk Józef Palacky. Ten ostatni propagował wśród liberałów czeskich koncepcję austroslawizmu. Według tej koncepcji, Austria powinna stać się ojczyzną wszystkich zamieszkujących ją ludów. Skoro zaś Słowianie przeważali w monarchii, zatem powinna być ona przede wszystkim państwem słowiańskim. W czerwcu 1848 roku rozpoczął się w Pradze kongres, na który przybyli przedstawiciele Słowaków, Polaków, Czechów, Serbów, Słoweńców oraz Chorwatów. Pragnęli oni doprowadzić do porozumienia ludów słowiańskich, by stworzyć w Austrii siłę, zdolną do oparcia się Niemcom. Do porozumienia takiego nie doszło, gdyż wśród polityków słowiańskich ścierały się ze sobą sprzeczne poglądy i interesy. Kongres został przerwany wybuchem powstania w Pradze, wywołanym po części przez radykałów, po części prowokowanego przez Austriaków. Walki w uliczne w Pradze wykorzystał generał austriacki Alfred Windischgratz do rozprawienia się z powstańcami. Praga została zbombardowana i powstańcy musieli skapitulować. Na przeciąg 20 lat Czesi utracili nadzieję na odzyskanie autonomii.

Sprawa węgierska w monarchii habsburskiej
Ruch narodowy przybrał największe rozmiary na Węgrzech. Węgrzy domagali się liberalnych reform, to jest wolności prasy i zgromadzeń, utworzenia niezależnego od Wiednia rządu i Gwardii Narodowej, a także zwoływania, co rok węgierskiego sejmu. Wystąpienia ludności w miastach w połowie marca 1848 roku przyśpieszyły bieg wydarzeń. Węgrzy otrzymali zgodę Wiednia na zwołanie węgierskiego sejmu. W marcu sejm zniósł pańszczyznę i wprowadził powszechne opodatkowanie. W następnym miesiącu rozpoczęły funkcjonować rząd orz Gwardia Narodowa. Dopóki Wiedeń był zajęty tłumieniem rewolucji w innych krajach monarchii habsburskiej, narodowy ruch węgierski miał wielką swobodę działania. W ruchu węgierskim nie było jednolitego, określonego celu. Większość ziemiaństwa opowiadała się za autonomia w ramach monarchii, podczas gdy grupa radykałów z dziennikarzem Ludwikiem Kossuthem oraz poetą Szandorem Petofim ( autorem słynnej pieśni Powstań Węgrze, Ojczyzna cię woła) na czele, chciała niepodległości. Słabą stroną rewolucji węgierskiej był jej stosunek do kwestii narodowościowej. Wiosną i latem 1848 roku w południowej części Królestwa Węgierskiego wśród Serbów, Chorwatów oraz Rumunów wzmagał się ruch narodowy. Węgrzy odrzucali aspiracje narodowe tychże ludów i dążyli do realizacji państwa rządzonego przez Węgrów. Wraz z opadaniem fali rewolucyjnych wystąpień w krajach habsburskich Wiedeń usztywniał swoje stanowisko wobec Węgrów, co wyraziło się decyzją o rozwiązaniu sejmu węgierskiego. Na przełomie lat 1848 i 1849 wojska Windischgratza zajęły najpierw stolicę Węgier - Budę, a później Peszt. Tylko w Siedmiogrodzie powstańcy odnieśli pewne sukcesy militarne, gdyż dowodzący wojskami węgierskimi polski generał Józef Bem z nastaniem wiosny wyswobodził prawie cały Siedmiogród. Na wieść o zwycięstwach Bema w Siedmiogrodzie ruszyła nowa ofensywa węgierska. Jej militarnym efektem było dwukrotne pokonanie wojsk Windischgratza, który wycofał się z Pesztu. U boku Węgrów walczył wówczas blisko trzytysięczny korpus polski generała Józefa Wysockiego. W czasie trwających działań wojennych zebrany w Debreczynie 14 kwietnia 1849 roku sejm węgierski ogłosił detronizację Habsburgów i niepodległość Węgier. Na pomoc Austriakom ruszyła wówczas na Węgry około dwustutysięczna armia rosyjska, dowodzona przez generała Iwana Paskiewicza. To rozstrzygnęło o losach powstania, w którym ostatnią bitwę stoczyli Węgrzy pod Temesvarem w sierpniu 1849 roku. Terror austriacki dotknął przede wszystkim dowódców węgierskich. Wykonano egzekucje na 13 generałach oraz premierze niezależnego rządu węgierskiego. Na Węgrzech wprowadzono administrację wojskową, a ludność obciążono wysokimi podatkami. Przez dziesięć lat ( 1849 - 1859) cesarz Franciszek Józef I rządził przy pomocy konserwatystów.