Wiosna Ludów w Europie

W ZAŁĄCZNIKU DODATKOWO BIBLIOGRAFIA I PRZYPISY!

1. Czym jest Wiosna Ludów? Wiosna Ludów w Europie.

Niezadowolenie wynikające z porządku politycznego (utrzymywanie pańszczyzny, brak wolności osobistej i reform uwłaszczeniowych) ustanowionego na kongresie wiedeńskim przerodziło się w bunty i powstania chłopskie. Przez klęski nieurodzaju oraz zarazy ziemniaczanej w latach 1846 - 1847 nastał w Europie głód i pogorszyło się położenie warstw najuboższych. Dotkliwy niedobór pszenicy, której ceny podwoiły się, brak ziemniaków oraz towarzyszące głodowi epidemie i bezrobocie, przepełniły czarę goryczy chłopów i wiosną 1848 roku wybuchły rewolucje i powstania narodowowyzwoleńcze w całej Europie. Nazwano je potem Wiosną Ludów.
Encyklopedia definiuje Wiosnę Ludów jako „serię zrywów rewolucyjnych i narodowych, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 – 1849. Ludem nazywa się tu społeczności dążące do uzyskania udziału w rządach, warstwy społeczne dążące do polepszenia warunków bytowych i lud jako narodowość walcząca o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci: autonomii, niepodległości, lub zjednoczenia w ramach jednego państwa. W latach 1848 - 1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucji: ustrojowy, społeczny i narodowy.”
Wyżej wymienione zrywy rewolucyjne i narodowe miały na celu: zjednoczenie kraju (Włochy, Niemcy), wprowadzenie ustroju republikańskiego (Francja, częściowo Niemcy), uchwalenie konstytucji (Niemcy, Prusy, monarchia habsburska), wyzwolenie kraju spod obcej okupacji (północne Włochy, Węgry i inne kraje wchodzące w skład monarchii habsburskiej, Wielkie Księstwo Poznańskie), zniesienie pozostałości ustroju feudalnego (Niemcy, monarchia habsburska, ziemie polskie) oraz zniesienie praw cechowych w rzemiośle hamujących rozwój przemysłu lub, przeciwnie, o ich zachowanie w celu ratowania rzemiosła (Niemcy, monarchia habsburska). Wiosna Ludów objęła swym zasięgiem niemal całą Europę z wyjątkiem Rosji (wszelkie bunty krwawo tłumiono, ponieważ feudalizm stanowił podstawę przemysłu i gospodarki) i Anglii (feudalizm zniknął wcześniej), natomiast na Półwyspie Iberyjskim doszło jedynie do wystąpień chłopskich. Charakterystyczną cechą Wiosny Ludów był fakt, że informacje o wystąpieniach, buntach i powstaniach rozchodziły się dość szybko, prowadząc do kolejnych wystąpień rewolucyjnych, a sukcesy lub porażki w jednym z państw oddziaływały na pozostałe. Zaskoczone powszechnością rewolucji rządy były zmuszone do ustępstw.

1.1. Wiosna Ludów we Francji.

Bardzo trudne warunki życia, duże bezrobocie i afery finansowe z udziałem rządu były6 przyczyną częstych demonstracji biedoty paryskiej i robotników. Ks. Edward Kryściak o pracy robotników pisze: „Praca trwała 14-17 godzin na dzień. Pracowały również kobiety i dzieci powyżej szóstego roku życia. Pensje były tak niskie, że ni pozwalały przeżyć całego miesiąca. Robotnicy pobierali płace akonto (przed wykonaniem pracy), co na stałe wiązało ich z określoną fabryką. Nic więc dziwnego, że coraz bardziej narastało niezadowolenie wśród warstwy robotniczej.” Francja borykała się też z poważnym kryzysem gospodarczym – klęską nieurodzaju. Wszelkie rezerwy budżetowe były przeznaczane na zakup żywności, lecz okazało się, że to za mało – wprowadzono wysoki podatek. Gdy na rynku brakowało żywności, jej cena stale szła w górę, w związku z czym ludzie nie mieli pieniędzy na zakup wyrobów przemysłu. Manufaktury zaczęły plajtować, ograniczano produkcję i rozpoczęły się masowe zwolnienia z pracy. Przed Francją stanęło widmo dużego bezrobocia. Parlament w dalszym ciągu popierał rząd, który nie widział potrzeby żadnych reform. Za stanowiskiem rządowym opowiadał się również Ludwik Filip, który objął władzę we Francji po rewolucji lipcowej w roku 1830.
Oficjalne protesty były we Francji zakazane, więc Francuzi wpadli na pomysł organizowania częstych bankietów, na których wznoszono toasty i krytykowano politykę rządu i stanowisko króla. Przerażony rząd 22 lutego 1848 r. wprowadził zakaz organizowania takich bankietów. Organizatorzy z nich zrezygnowali, ale nic nie było w stanie powstrzymać przybyłych do Paryża chłopów i robotników. 23 lutego na ulicach powstały barykady. Przypadkowy strzał wzniecił walki na paryskich ulicach – to właśnie po nim wojsko otworzyło ogień do zgromadzonego tłumu.
Przerażony Ludwik abdykował na rzecz swojego wnuka, lecz ludzie manifestujący nie chcieli już słyszeć o monarchii i nie uznali nowego króla. Władzę przejął Rząd Tymczasowy. Nowy rząd po raz drugi ogłosił Francję republiką, zniósł karę śmierci, ogłosił powszechność wyborów parlamentarnych, ograniczył dzienny czas pracy do 10 godzin i zorganizował dla 100 tysięcy bezrobotnych Paryżan pracę interwencyjną w tzw. warsztatach narodowych.
W wyniku chaosu związanego z rewolucją lutową z rynku znika złoto, co spowodowało kryzys finansowy. Przeciwko republice zaczęli opowiadać się chłopi.
W takiej właśnie atmosferze minęły pierwsze, demokratyczne wybory parlamentarne, które wygrała burżuazja i monarchiści. Wyniki tych wyborów wzbudziły niezadowolenie. Ponownie przytoczę słowa ks. Kryściaka: „Robotnicy chcieli wzniecić powstanie. 15 maja wtargnęli do siedziby Zgromadzenia Narodowego (miejsce posiedzeń parlamentu). Po pięciu dniach powstanie stłumiono. Rozpoczęły się represje wobec powstańców: zlikwidowano niewielkie i nieliczne jeszcze kluby robotnicze, zlikwidowano Komisję Luksemburską, pojawiły się głosy o konieczności rozwiązania warsztatów narodowych. Rozwiązaniem kwestii bezrobocia miała być ustawa parlamentu głosząca, że wszyscy mężczyźni od 18 do 25 roku życia zostaną powołani do służby wojskowej lub będą skreśleni z listy bezrobotnych. Robotnicy stanęli przed dramatycznym wyborem: wyjazd daleko od domu rodzinnego lub śmierć głodowa. 23 czerwca wybuchło nowe powstanie, które stłumiono po trzech dniach. W wyniku walk zginęło parę tysięcy ludzi, 25 tys. aresztowano. Zamknięto dzienniki demokratyczne, zakazano spotkań i przemówień. Powstanie, chociaż było porażką, miało duże znaczenie. Burżuazja przekonała się, że robotnicy stanowią zupełnie osobną warstwę, która będzie walczyć o swoje prawa.”
Uchwalona przez parlament konstytucja 4 listopada 1848 roku z jednej strony miała chronić przed powrotem monarchii, a z drugiej przed komunizmem. Na czele państwa stał prezydent (prezydenta nie można było wybrać ponownie, aby uniknąć dyktatury), którym został wybrany 10 grudnia 1898 roku Ludwik Napoleon Bonaparte. Nie był tak inteligentny jak stryj, Napoleon I Bonaparte, ale wygrywał swoją ambicją, umiejętnością zjednywania ludzi i upartością. Zyskał poparcie chłopów, mieszczan i hierarchii kościelnej. W polityce wewnętrznej chciał naśladować swojego stryja i zupełnie nie liczył się z ministrami. Popierał Kościół, bo głównie dzięki niemu doszedł do władzy.
Po objęciu przez niego władzy republika istniała jeszcze tylko przez trzy lata, bo w roku 1851 dokonał zamachu stanu i przy pomocy wojska aresztował posłów do parlamentu. Po wygranym plebiscycie otrzymał stanowisko prezydenta na kolejnych 10 lat. Francuzi wzięli udział w kolejnym plebiscycie rok później i znaczną większością głosów przywrócili we Francji cesarstwo, z księciem Ludwikiem Bonaparte jako władcą. Panował jako Napoleon III przez 18 lat.

1.2. Parlament frankfurcki.

W XIX wieku większość europejskich państw wyszła już z rozbicia feudalnego. Kraje takie jak np. Francja czy Hiszpania stanowiły jedną całość. Inaczej było w Niemczech – na czele stał cesarz zależny od książąt i królów, którzy cieszyli się w swoich landach pełną autonomią. Sytuacja ta ma miejsce już od XII wieku, a wydarzenia reformacji i decyzje pokoju augsburskiego ją umocniły. Taki stan rzeczy nadawał nowy wymiar wydarzeniom Wiosny Ludów w Niemczech. Dochodziła narodowa kwestia: utworzenie zjednoczonego państwa.
We Francji grupą, która napędzała reformy społeczne byli robotnicy, a w Niemczech najaktywniejsza była warstwa rzemieślników. Kryzys gospodarczy panujący w Europie w latach 1846 – 1848 spowodował dość znaczne obniżenie popytu na wyroby przemysłu i rzemiosła. Kolejną niezadowoloną warstwą społeczną byli chłopi. Wieś niemiecka była przeludniona, panował tam głód, a winą za zaistniałą sytuację obarczano feudałów, panów ziemskich. Chłopi masowo opuszczali wieś i udawali się do miast, gdzie zasilali grupę bezrobotnych lub podnosili bunty – palili tytuły nadań ziemskich, tytuły szlacheckie, plądrowali sklepy w miastach, a we wsiach podpalali dwory. Burżuazja (warstwa mieszczańska) postanowiła działać – we wrześniu 1847 roku złożono projekt ogólnoniemieckiego parlamentu.
Kiedy do Niemiec dotarły wieści o wydarzeniach we Francji, zaczęto domagać się wolności prasy, zebrań, zgromadzeń, zawodu, utworzenia sądów przysięgłych, Gwardii Narodowej na wzór francuski, parlamentu ogólnoniemieckiego. Projekt takiego parlamentu gotowy był na 5 marca 1848 r., a zwołano go po raz pierwszy 31 marca tegoż roku do Frankfurtu nad Menem. Wszystko to działo się z inicjatywy warstwy mieszczańskiej, a rządzący, książęta i właściciele ziemscy odnosili się do niej dość niechętnie. W świetle prawa zwołanie parlamentu było nielegalne, ale obawiając się ruchów chłopskich wydano zgodę na utworzenie konstytucji, uchwały liberalne i demokratyczne. Wciąż nie było wiadomo, jak zachowa się dwóch najpotężniejszych: cesarz i król pruski, którzy dotychczas nie wypowiedzieli się na temat parlamentu. Władcy landów południowych ustępowali na rzecz burżuazji, obawiali się chłopów zdając sobie sprawę z tego, że nie będą mogli skorzystać z pomocy wojska. Tymczasem wystąpienia chłopskie były coraz powszechniejsze i liczniejsze, lecz były to ruchy o charakterze lokalnym, które łatwo było rozbić.
W lutym 1848 r. doszło do rozruchów w wielu miastach niemieckich. Berlin i wiele innych miast stał się miejscem licznych zebrań rzemieślników, studentów i robotników, zdarzały się tam starcia z policją i wojskiem. Król Prus Fryderyk Wilhelm IV był przerażony ilością zamieszek, lecz nie chciał ustąpić i zjednoczyć kraju – odpowiadały mu rządy absolutne. Liczył też na pomoc Austrii i Rosji (Austria pomocy nie udzieliła, bo borykała się z własnymi problemami).
W marcu 1849 roku ogłoszono konstytucję nowego państwa, której głównymi założeniami było:
- zachowanie wolności prasy, zebrań, wyznania, nauczania,
- odpowiedzialność ministrów przed dwuizbowym parlamentem,
- wszyscy są równi wobec prawa,
- każdy powyżej 24 roku życia może brać udział w wyborach do niższej izby parlamentu
- o wybieraniu do wyższej izby decyduje cenzus majątkowy,
- król ma prawo veta absolutnego, wydawania rozporządzeń z mocą ustawy poza parlamentem, może wprowadzić stan wojenny i zawiesić wszystkie prawa.
Koronę cesarstwa niemieckiego ofiarowano królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi IV, lecz on odmówił jej przyjęcia twierdząc, że „nie zamierza podnosić korony z błota”. Postawa Fryderyka doprowadziła do wybuchu wielu powstań lokalnych w państwach niemieckich, które były szybko tłumione przez wojska pruskie. Ostatnie zebranie parlamentu frankfurckiego odbyło się w lipcu 1849 roku. Wkrótce potem parlament rozwiązano, a władza powróciła w ręce książąt.
Reasumując: nie udało się stworzyć jednolitego państwa, pozycja Prus wzmocniła się, a poczucie wspólnych interesów obudziło się wśród robotników.

1.3. Rewolucja w Wiedniu.

Rewolucja w Wiedniu (13-15 marca 1848 r.) spowodowała nagłe załamanie się systemu politycznego. Przerażony żądaniami studentów i robotników kanclerz Klemens Metternicha (będący dla ludu symbolem dotychczasowych, reakcyjnych rządów) musiał wyemigrować do Anglii. Kraje, które należały do monarchii habsburskiej dążyły do autonomii (Czechy, Galicja, Chorwacja) albo do niepodległości (północne Włochy, także Węgry w drugim etapie rewolucji). Król Piemontu, Karol Albert, wydał wojnę Austrii i zdobył Lombardię. Na Węgrzech, w Galicji i w Czechach powstawały zalążki władz autonomicznych, które same starały się rozwiązać sprawę chłopską (na Węgrzech została wprowadzona konstytucja, znosząca przywileje stanowe, zapewniała swobody obywatelskie, a władzę wykonawczą oddawała w ręce węgierskiego gabinetu ministrów, Czesi otrzymali obietnicę rozległych swobód ministrów i zupełnego równouprawnienia dla języka narodowego). Węgry uzyskały prawo do własnego rządu.
Cesarz Ferdynand I ogłosił 25 kwietnia konstytucję, poszerzoną 15 maja o powszechne prawo głosu, dzięki czemu do parlamentu weszła spora grupa chłopów. 27 lipca zapadła uchwała o zniesieniu poddaństwa i uwłaszczeniu chłopów za odszkodowaniem właścicieli ziemskich. Kolejne ustępstwa rządu wywalczano demonstracjami robotników, studentów, demokratów, którzy powołali Centralną Komisję Polityczną, ale rewolucja już się załamała. Armia (gen. J. Radetzky) pokonała Włochów i odzyskała Lombardię. Przygotowano ekspedycję wojenną przeciwko Węgrom. Powstanie w Wiedniu popierające Węgry (dowodził Józef Bem) zostało krwawo stłumione. Kamaryla dworska zmusiła do abdykacji Ferdynanda I, jakoby odpowiedzialnego za sukcesy Wiosny Ludów w Austrii, i 2 grudnia 1848 powołała na tron Franciszka Józefa. 4 marca 1849 w jego imieniu ogłoszono konstytucję, likwidującą ustępstwa poprzednika na rzecz autonomii krajów wchodzących w skład monarchii.

1.4. Powstanie na Węgrzech.

Pod hasłami powołania niezależnego od Wiednia rządu węgierskiego i Gwardii Narodowej, a także swobód narodowych (zniesienie cenzury, równość wobec prawa dla wszystkich obywateli oraz likwidację pańszczyzny), Lajos Kossuth 13 marca 1848 zapoczątkował rewolucję na Węgrzech. Marcowe wystąpienia ludności w miastach przyspieszyły bieg wydarzeń – Węgrzy otrzymali zgodę Wiednia na zwołanie węgierskiego sejmu (tylko dlatego, że Austria była w sytuacji kryzysowej). Sejm zniósł pańszczyznę i wprowadził powszechne opodatkowanie. Od kwietnia 1849, pomimo prowadzenia regularnej wojny z wojskami austriackimi, powstania niezależnego rządu z premierem L. Batthynym na czele i Gwardii Narodowej, nie zdecydowano się na ostateczne zerwanie z Habsburgami. Wiosną i latem 1848 roku w południowej części Królestwa Węgierskiego wśród Serbów, Chorwatów oraz Rumunów wzmagał się ruch narodowy, lecz Węgrzy odrzucali aspiracje narodowe tychże ludów i dążyli do realizacji państwa rządzonego przez Węgrów.
Gdy tylko władzom austriackim udało się stłumić rewolucję w Wiedniu, cesarz Franciszek Józef skierował na Węgry wojsko, ponieważ sejm węgierski pod naciskiem L. Kossutha ogłosił detronizację Habsburgów, a niedługo potem niepodległość Węgier. Wrogie Węgrom wojska zajęły najpierw stolicę Węgier – Budę, a później Peszt. Powstańcy odnieśli pewne sukcesy militarne tylko w Siedmiogrodzie, gdyż dowodzący wojskami węgierskimi polski generał Józef Bem z nastaniem wiosny wyswobodził prawie cały Siedmiogród.
Nowa ofensywa węgierska ruszyła po wieści o zwycięstwach Bema. Jej militarnym efektem było dwukrotne pokonanie wojsk i wycofanie ich z Pesztu. Wówczas u boku Węgrów walczył blisko trzytysięczny korpus polski generała Józefa Wysockiego. W czasie trwających działań wojennych zebrany w Debreczynie 14 kwietnia 1849 roku sejm węgierski ogłosił detronizację Habsburgów i niepodległość Węgier. Wtedy też pogorszyła się sytuacja powstańców, ponieważ car Mikołaj I przysłał na prośbę Franciszka Józefa (cesarza Austrii) 200-tysięczną armię rosyjską, dowodzoną przez generała Iwana Paskiewcza. Węgrzy stoczyli ostatnią bitwę pod Temesvarem w sierpniu 1849 roku. Po upadku powstania nastąpił okres represji i germanizacji Węgier.

1.5. Walki o zjednoczenie narodowe w państwach włoskich.

Wiosna Ludów wyzwoliła tendencje zjednoczeniowe, jednak przeszkadzała w szybkim zjednoczeniu. To właśnie przez nią monarchowie poczuli nienawiść do wszelkich zmian wprowadzonych przez ludność.
Lombardia, Wenecja, a także Państwo Kościelne pozostawały w zależności od cesarza. Fakt ten nie był dobrze przyjmowany przez Włochów, byli oni więc najbardziej zdeterminowani do walki o niepodległość. W zjednoczenie Włoch zamieszana była Austria, która władała Lombardią i Wenecją z przyległymi obszarami. Aby zjednoczenie doszło do skutku, Włochy musiały wyzwolić się spod panowania Austriaków. Marcowa rewolucja w Austrii dała im ku temu możliwość.
Król Neapolu i Sycylii, Ferdynand Burbon, ogłosił Konstytucję, która zawierała swobody polityczne. Król Sardynii, Karol Albert i papież Pius IX nadali Państwu Kościelnemu statut podobny do Konstytucji. Jednak papież stanowczo sprzeciwił się zjednoczeniu Włoch, w Rzymie wybuchło powstanie przeciwko jego władzy. Powstańcy pod hasłem zjednoczenia ziem włoskich rozpoczęli walkę o wyzwolenie spod panowania austriackiego i zjednoczenie państewek włoskich, Lombardii i Wenecji. Na czele tego powstania stanęli Józef Mazzini i Józef Garibaldi. Poparcia powstańcom udzielił król Sardynii, Karol Albert. Dowództwo armii sardyńskiej objął generał Wojciech Chrzanowski - świetny sztabowiec, ale marny dowódca, nieznający na dodatek języka swych podkomendnych. 23 marca poniósł dotkliwą klęskę pod Novarą, co przekreśliło ostatecznie możliwość prowadzenia dalszej walki. Austriacka armia stłumiła to powstanie niepodległościowe, a w Państwie Kościelnym dokonały tego wojska francuskie przysłane przez Ludwika Napoleona Bonapartego na pomoc papieżowi.

1.6. Znaczenie Wiosny Ludów w Europie.

Wiosna Ludów pod hasłem rewolucji francuskiej: „wolność – równość – braterstwo” objęła swym zasięgiem wiele krajów Europy. Na arenę polityczną wkroczyła klasa robotnicza, która walczyła o „republikę socjalną” i „sprawiedliwość społeczną”. Chłopi uwolnili się z więzów resztek feudalizmu na znacznym obszarze Europy. W wielu Europejskich krajach wprowadzono rządy konstytucyjne i poszerzono swobody obywatelskie. Wiosna Ludów potwierdziła także, że działalność spiskowa nie przynosi niepodległości, a rok 1848 (pomimo przegranej ruchów narodowych i rewolucyjnych) okazał się punktem zwrotnym w dziejach Europy. Oddzielał epokę długotrwałego pokoju od epoki wojen.