Charakterystyka romantyzmu

Preromantyzm - ruchy zapowiadające romantyzm

Sturm und Drank - Okres burzy i naporu w Niemczech, bunt, na ten okres przyada twórczość Goethego i Schillera.

Poezja jezior i grobów - wywodzi się z niej romantyzm, rozwinęła się w Anglii, nastrój grozy

Romantyzm - odejście od tradycji śródziemnomorskiej, wejście w anglosaską. Natura zastępuje świat bogów. 1822(wydanie ballad i romansów przez A. Mickiewicza) – 1864 (klęska powstania styczniowego-upadek ideałów romantycznych)

Profetyzm - dar przewidywania przyszłości.

Mesjanizm - wiara w posłannictwo, w misję do spełnienia wobec całego narodu lub społeczeństwa, przypisywaną jednostkom lub całym narodom. Porównanie losów Chrystusa z losami Polski. Polska jak Chrystus została ukrzyżowana czyli podzielona na 3 państwa zaborcze. Dokona się to przy obojętności tłumu. Polska poniesie klęskę, ale później zmartwychwstanie.

Weltschmerz - odczuwanie bólu świata, wrażliwość nie pogodzenie się z niesprawiedliwością.

dramat romantyczny – gatunek dramatyczny, który ukształtował się w epoce romantyzmu i z założenia był opozycyjny w stosunku do założeń dramatu klasycystycznego

Martyrologia - męczeństwo

Madrygał - utwór opiewający urodę a nawet tylko jeden element urody

Panegiryk - utwór sławiący całą osobę, wygląd, charakter, osobowość

Cechy romantyzmu:

1. Odrzucenie: racjonalizmu i empiryzmu
2. Czucie i wiara jako sposoby poznania świata. - Odrzucenie myślenia (rozumu) i doświadczenia, ważne jest to co człowiek czyje i w co wierzy.

3. Walka narodowo wyzwoleńcza.
4. Świat racjonalny i fantastyczny - wiara w pozarozumowe metody poznawania świata, poszukiwanie prawdy drogą uczucia.
5. Synkretyzm romantyczny - łączenie różnych rodzajów gatunków literackich.

6. Bohater romantyczny- młody, nieszczęśliwy, patriota, rozdarty wewnętrznie, przeżywający ból istnienia, chory na chorobę wieku, dynamiczny, skłócony ze sobą i światem, szalony, poeta, przeżywa nieszczęśliwą miłość, popełnia zbrodnię lub samobójstwo, czuły, wrażliwy, kieruje się emocjami, świat materialny nie ma dla niego znaczenia, widzi oczami duszy.

7. Miłość romantyczna- „komunia dusz”, niespełniona, tragiczna, wielka, czysta, silniejsza niż śmierć, doprowadzająca do zbrodni lub samobójstwa.

8. Ludowość romantyczna- wszechstronne i gruntowne zainteresowanie życiem prostych ludzi (kierowali się uczuciami)
- sceneria wiejska – bohater ludowy – ludowe wierzenia – ludowy system sprawiedliwości – duża rola natury – duża rola religii – ludowy język (gwaryzmy)

9. Natura romantyczna - groźna, - tajemnicza, - surowa, - nieprzenikniona, - postrzegana jako absolut, - jest współbohaterem, - stanowi tło wydarzeń, - buduje nastrój, - wyznacza sprawiedliwość – odbija ludzkie uczucia.

10. Apoteoza buntu
11. Apoteoza młodości
12. Szekspiryzm

13. Gotycyzm - zainteresowanie średniowieczem
14. Historyzm - pomieszanie fikcji literackiej z historią, czerpanie tematów i inspiracji z historii.
15. Osjanizm - nawiązywanie do „pieśni Osjana”, poetyka mroczna, zainteresowanie kulturą celtycką wczesnego średniowiecza

16. Orientalizm - zainteresowanie kulturą wschodu (Grecja, Turcja, Kaukaz)
17. Mistycyzm - wiara w świat nadprzyrodzony i możliwość kontaktowania się z nim
18. Achronologiczność i fragmentaryczność

19. Nastrój romantyczny, tajemniczy, groźny
20. Gatunki romantyczne: dramat romantyczny, powieść poetycka, poemat dygresyjny, ballada, epopeja narodowa.
21. duże poczucie indywidualizmu

Twórcy Europy:

I. Johan Wolfgang Goethe - 1749-1832 Niemiec
- "Cierpienia młodego Wertera"
- "Faust"
- "Król Olch"

1. "Cierpienia młodego Wertera" - powieść epistolarna (pisana w formie listów) narracja w 1 os. L .poj. Bohater zakochany w prostej dziewczynie Lotcie, która jest jednak zaręczona z Albertem. Przeżywa nieszczęśliwą miłość i w konsekwencji popełnia samobójstwo.

Ważna rola natury w utworze. Wizja natury jest ściśle związana z przeżyciami bohatera Początkowo wspaniała, fascynująca, bogata, wyidealizowany obraz przyrody, natura go uspokaja, daje mu ona wewnętrzną równowagę i harmonię, Werter żyje w zgodzie z naturą, podziwia jej piękno i postrzega ją jako absolut.

Później rozczarowuje go, „przeżuwający potwór”, natura przeradza się w wizję katastrofy, kontakt ze światem zewnętrznym pogrąża go w uczuciu beznadziejności, Werter wszędzie widzi nieszczęście i zniszczenie, świat widzi tylko w ciemnych barwach. Natura odzwierciedla jego uczucia. (osjanizm - czytał pieśni osjana)

Werteryzm - postawa Wertera, naśladowana przez innych młodych ludzi romantyzmu. Cechuje się buntem wobec społeczeństwa, silnym odczuwaniem rozpaczy, poczuciem klęski, wrażliwością. Jest to postawa człowieka uczuciowego, gwałtownego, nie racjonalisty.

Cechy werteryzmu:
* wybujała, przesadna uczuciowość
* rozdarcie wewnętrzne
* przeżywanie nieszczęśliwej miłości kierowanie się emocjami
* uczuciowość jako najważniejsza cecha człowieka
* wrażliwość na urok kobiet
* serce jako sposób poznania świata

2. "Król Olch" - ballada, zawierająca wszystkie jej cechy. Najważniejszą z nich jest synkretyzm czyli łączenia gatunków literackich. Z epiki narrator, bohaterowie, fabuła z liryki: nastrój, budowa stroficzna, rola uczuć z dramatu części dialogowe. Świat ukazany w tym utworze jest tajemniczy, mroczny i fantastyczny. Ważną cechą jest wiara w duchy i postacie nadprzyrodzone.

Ojciec jedzie przez las na koniu z synem na rękach. Dziecko majaczy, wydaje mu się, że widzi króla olch. Jest chore, ma gorączkę. Ballada przedstawia zderzenie dwóch światów Racjonalnego i irracjonalnego. Świata wczesnych romantyków(ojciec), połączonego z ludowymi baśniami(syn). Natura jest tutaj współbohaterem, stanowi tło wydarzeń i buduje nastrój.

3. "Faust" - bohater jest człowiekiem wykształconym, lecz wiedza go nie satysfakcjonuje. Jest sceptyczny wobec ludzkiego rozumu. Wiedza nie przyniosła mu pieniędzy. Ma złe zdanie o swych uczuciach, nie chce tkwić w tym stanie. Wszystko go przytłacza. Chce poczuć się wolnym. Mefistofeles chce założyć z nim pakt, za jego duszę. Nie pozwala mu wymówić zdania „trwaj chwilo, chwilo jesteś piękna”, ponieważ nie będzie mógł nim manipulować. Dopóki Faust nie odczuje piękna chwili Mefistofeles będzie manipulował jego duszą. Szczęściem jest chwila, jeden moment. Musimy umieć ją dostrzegać- to największa mądrość.

Człowiek faustyczny - określenie to pochodzi od imienia tytułowego bohatera utworu Goethego pt. „Faust”, człowiek ten jest bardzo wykształcony ale jego wiedza nie daje mu satysfakcji ani podpory materialnej, chce on żyć pełnią życia, chce poczuć się wolnym, w żaden sposób nieograniczonym, bohater faustyczny próbuje odnaleźć odpowiedzi na pytania o sens życia, buntuje się przeciwko wszelkim ograniczeniom, chce zachować wieczną młodość, zdobyć władzę nad przyrodą i ludźmi. Za wszelką cenę dąży do celu jest nawet gotów zaprzedać duszę diabłu.

II. Fryderyk Schiller - pisarz, oddający najlepiej nastroje niemieckiego STURM UND DRANK. Bohaterami jego dzieł są często zbrodniarze, którzy ponoszą klęskę.

III. George Gordon Byron (Anglik) - stworzył typ bohatera byronicznego, a także kilka gatunków literackich: poemat dygresyjny.

Najważniejsze dzieła:
– Giaur
– Korsarz
– Wędrówki
– Childe Harolda.

1. "Giaur" - powieść poetycka, synkretyczność (el. Liryki, epiki, dramatu), fragmentaryczność fabuły, achronologiczność, obecność kilku narratorów, subiektywne komentarze i refleksje narratora. Historyczne tło i egzotyczna sceneria akcji, tajemniczość nastrój, mistycyzm, orientalizm.

Giaur - bohater zakochany w Lilii, jednej z żon Hassana, który po odkryciu jej romansu zamordował żonę zgodnie z prawem Koranu. Giaur pomścił jej śmierć i zgładził Hassana, odtąd nie zaznał jednak szczęścia i spokoju. Ostatnie lata życia spędza w klasztorze (nie jako mnich). Ważny jest wstęp tłumaczony przez Mickiewicza. Porównuję Polskę do Grecji zniewolonej przez Turków. „Walka o wolność gdy raz się zaczyna z krwią Ojca spada dziedzictwem na syna”. Tyrtejski charakter wstępu.

Bohater Bajroniczny - rozdarty wewnętrznie, tajemniczy, samotny, nieszczęśliwy, odwrócony od świata, dumny, jest on również wielkim indywidualistą i buntownikiem, ma poczucie wyższości wobec innych, choć cierpi niczego nie żałuje, potrafi walczyć i mścić się, jest niezwykle odważny, skłonny do ryzyka

IV. Wiktor Hugo (Francja) - twórca ważnych dramatów
– "Dzwonnik z notre Dame"
– "Nędznicy"

V. Alfred de Musset (Francja) - przedstawia chorobę wieku w powieści „Spowiedź dziecięcia wieku”

VI. Aleksander Puszkin(Rosja) - twórca Eugeniusza Oniegina i Borysa Godunowa.

VII. Adam Mickiewicz

1. "Konrad Wallenrod" (powieść poetycka)

Konrad Wallenrod jest poematem politycznym, gdyż treści, które zawierał, nawoływały do buntu, oporu i walki z okupantem. Wskazywały również, iż można wygrać nawet z dużo silniejszym wrogiem. Zakon rozumiano przenośnie jako Rosję, a słowa poematu pomagały powstańcom w walkach. Romantyczny bohater, jakiego odnajdujemy np. u Byrona czy u Mickiewicza, cechuje się silnym zindywidualizowaniem jednostki, która samotnie walczy ze złem i przeciwnościami losu. Typowy jest dla niej konflikt życia osobistego i służby ojczyźnie. Metody walki, z których korzysta, to podstęp, spisek oraz bunt. Bohater poświęca się dla ogółu (element mesjanistyczny), zaś akcja utworu toczy się najczęściej w odległych czasach (tzw. gotycyzm).

Walenrodyzm - jest to postawa człowieka walczącego o słuszną i w jego mniemaniu sprawiedliwą sprawę. By osiągnąć swój cel posługuje się jednak podstępem, walczy początkowo w ukryciu. Zmusza go to do dokonania wyboru między szczęściem osobistym a dobrem narodu i kraju.

Poprzez swoje działania skazuje się na niesławę i haniebną śmierć. Jest LWEM i LISEM.
„Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników – podstępy!” – metoda lisa

Przyczyny dylematów Konrada Wallenroda
- „szczęścia w domu nie znalazł, bo nie było go w ojczyźnie”
- „macie bowiem wiedzieć, ze są dwa sposoby walczenia, trzeba być lisem i lwem”
- „imię było niemiecki, dusza litewska została”

Cechy powieści poetyckiej:

1. Fragmentaryczna, luźna kompozycja
2. Achronologiczność
3. Umieszczanie akcji w historycznej przeszłości (np.czasy średniowiecza)

4. Synkretyzm rodzajowy- łączenie epiki, liryki i dramatu.
- Epika - bahater, narracja,
- liryka - pieśń Halbana,
- dramat - rozmowa Konrada z Aldoną

5. Synkretyzm gatunkowy- hymn, ballada, powieść, pieśń. W KW synkretyzm gatunkowy to:
- hymn w pieśni II,
- pieśń Wajdeloty,
- ballada Alpuhara w pieśni IV,
- powieść Wajdeloty w pieśni IV

6. charakterystyczny bohater - bajroniczny
7. brak przyczynowo-skutkowego powiązania zdarzeń
8. duża rola natury
9. nastrojowość, tajemniczość
10. umiejscowienie akcji w historycznej przeszłości
11. orientalizm


"Konrad Wallenrod" to utwór który ma wymowę patriotyczną i tyrtejską

Rola poety: poeta ma uświadomi i nie pozwolić zapomnieć rodakom jaka jest ich narodowość, prawdziwe pochodzenie, kultura

* uczy miłości do ojczyzny
* musi przypominać polakom o walce o niepodległość
* przekazuje metody walki
* inspiruje do walki o wolność

2."Oda do młodości"
Zawiera zarówno cechy romantyczne jak i oświeceniowe

Cechy oświeceniowe:
* oda
* nawiązanie do starożytności i postaci mitologicznych
* postawa utylitarna „w szczęściu wszystkiego są wszystkich cele”
* odrzucenie postawy bohatera romantycznego
* zachęta do zbiorowego działania, solidaryzmu społecznego „razem młodzi przyjaciele”

Cechy romantyczne
* odrzucenie racjonalizmu
* cały utwór to apoteoza młodości
* wykorzystanie motywu Ikara-pierwszego romantyka
* odrzucenie sensualizmu
* nastrój romantyczny-tajemniczy i groźny
* duża rola natury
* apoteoza buntu i walki
* miłość jako sposób poznawania świata
* świat irracjonalny i fantastyczny
* antynomia - przeciwstawienie

3. "Romantyczność"

Ballada "Romantyczność" to scenka, w której obłąkana dziewczyna Karusia rozmawia ze swoim zmarłym kochankiem, którego widzi co noc we śnie. Zjawa jest biała jak chusta, ma zimne dłonie i znika kiedy zaczyna świtać, kiedy pierwszy kur zapieje. Dziewczyna obawia się zjawy, jednocześnie prosi, aby ukochany nie opuszczał jej. Obłąkanej przygląda się tłum wiejskich ludzi i mędrzec. Z postawą ludu, który współczuje rozpaczającej dziewczynie, solidaryzuje się sam poeta:

"I ja to słyszę, i ja tak wierzę, Płaczę i mówię pacierze". W balladzie tej są głoszone typowo romantyczne poglądy, które wyrażają się nie tylko w głoszeniu bezwzględnej wyższości uczucia nad rozumem, czy też w wprowadzeniu ludowej bohaterki, obłąkanej Karusi, będącej odmianą bohatera werterowskiego, Romantyczne jest także poczucie niezrozumienia i osamotnienia, motyw nieszczęśliwej miłości. Karusia jest bohaterką romantyczną: skłócona ze światem, rozdarta wewnętrznie, przeżywa miłość romantyczną, która jest nieszcześliwa.

4. "Lilije"
„Zbrodnia to niesłychana, Pani zabija pana; Zabiwszy grzebie w gaju, na łączce przy ruczaju,”

- Ballada utrzymana w klimacie krwawej tragedii szekspirowskiej; atmosfera tajemniczości i grozy wzmaga napięcie dramatyczne akcji;

- sceneria: ciemna noc, nagły szum wiatru, krakanie wron, pohukiwania słuchaczy;

- przyroda ma określony cel: buduje nastrój i współpracuje z bohaterami;

- podział na strofy, refreniczność;

- narrator jest pozornie obojętnym sprawozdawcą; tworzy obraz tragiczny

- wygląd zewnętrzny bohaterki: krew na ubraniu, zsiniałe usta, szalone spojrzenie, bladość twarzy - ten opis mówi czytelnikowi o już dokonanej się zbrodni;

- po zbrodni mężobójstwa żona chowa małżonka głęboko w ziemi, a na grobie sieje lilie, śpiewając przy tym pieśń; pieśń - zaklęcie czyni gest zasiania kwiatów gestem magicznym, a postaci zbrodniarki nadaje wymiar diaboliczny;

- sprawiedliwość wymierzana jest przez metafizyczny porządek; sama zbrodniarka prowokuje magiczne moce do okrutnego z nią obrachunku, przez to, iż sieje na grobie męża lilie - odwieczny symbol niewinności i czystości; mają w tym wypadku zatuszować zbrodnię, ukryć prawdę, chronić duszę skalaną grzechem; użycie ich w tak niecnym celu jest brakiem poszanowania dla natury i ignorancji symboliki; narusza również prawa natury sięgając po wianek uwity przez jednego z braci męża, uwitych z owych kwiatów rosnących na grobie męża, które to zostały jej złożone przez nich dla niej na ołtarzu (brak respektu i uszanowania dla świętości chrześcijańskiej); naruszając porządek wszechświata, rzuca mu tym samym wyzwanie, dlatego w kaplicy pojawia się widmo zamordowanego męża, co jest odpowiedzią kosmosu na zuchwałą i niebezpieczną grę, jaką ze światem nadprzyrodzonym prowadzi zbrodniarka; spotyka ją kara za próbę zszargania symbolu lilii;

5. "Dziady" - rodzaj literacki dramat, gatunek literacki - dramat romantyczny

Część II - opisuje obrzęd dziadów czyli pogańskiego święta polegającego na wywoływaniu duchów, by te poszły do nieba.

Prawdy moralne, wygłaszane kolejno przez trzy kategorie duchów:

- lekkie wątek dzieci - Józia i Rózi – historia dzieci, które po śmierci nie mogą być zbawione, ponieważ nie zaznały w życiu goryczy.

- średnie wątek Złego Pana – losy właściciela wioski, który zmarł trzy lata temu. Nie może być zbawiony, gdyż za życia był okrutny i przyczynił się do śmierci swoich poddanych.

- ciężkie wątek Zosi – historia pasterki Zosi, najpiękniejszej dziewczyny we wsi, która ma zamkniętą drogę do nieba, ponieważ za życia nikogo nie pokochała.

Wątek Widma – związany ze zjawą młodzieńca, który prawdopodobnie popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości do obecnej na obrzędzie Pasterki.

Dziady cz. IV – to romantyczne studium tragicznej miłości, akcja rozgrywa się w domu Księdza w noc zaduszną, w listopadzie. Trwa trzy godziny – od 21 do północy, odmierzane gaśnięciem kolejnych świec, biciem zegara i pianiem koguta.

Są to godzina miłości, rozpaczy i przestrogi.

W dziele można wyróżnić dwa wątki:

1) wątek tragicznej miłości Gustawa – historia miłości głównego bohatera zostaje zamknięta w trzech symbolicznych godzinach: miłości, rozpaczy i przestrogi. Gustaw opowiada o uczuciu do Maryli, które było miłością idealną i daną od Boga. Następnie przedstawia swoją rozpacz po tym, jak dziewczyna poślubiła innego mężczyznę.

2) wątek polemiki Gustawa z Księdzem – Gustaw jest obrońcą romantycznych ideałów, wielkiej miłości i obrzędu Dziadów. Ksiądz reprezentuje postawę racjonalisty, który podchodzi do życia zgodnie z zasadami rozumu.

Dziady cz. III – tematem dzieła jest zagadnienie martyrologii narodu polskiego, patriotyzmu i mesjanizmu.

W dziele można wyróżnić następujące wątki:

1) patriotyczno – martyrologiczny – związany z walką o zachowanie narodowości i poglądami Polaków, którzy nie potrafili pogodzić się z utratą ojczyzny oraz z prześladowaniami studentów i uczniów.

2) mesjanistyczny – porównanie dziejów Polski do życia i męki Chrystusa. Według takiego przekonania Polska po latach udręki, miała odrodzić się jako naród wybrany.

3) społeczny – w dramacie przedstawiony jest podział społeczeństwa polskiego po rozbiorach oraz obraz społeczeństwa rosyjskiego.

4) buntu jednostki – Konrad, główny bohater utworu, buntuje się przeciwko cierpieniu ojczyzny. Później, w porywie gniewu, przeciwko Bogu, od którego żąda władzy nad ludźmi.

Prolog - tu następuje przemiana Gustawa w Konrada (bohater siedzi w więzieniu, jest 1 listopada, o swym przeistoczeniu pisze, że umarł Gustaw, a narodził się Konrad.

Konrad – poeta, wizjoner, indywidualista i samotnik. Osoba ponura i blada. Natchnienie miewa o północy. Słynie wśród więzów z daru przewidywania przyszłych zdarzeń. Pyszny, buntuje się przeciw Bogu, nie akceptuje jego woli, chce przewodzić i podporządkować sobie naród.

Ksiądz Piotr – bernardyn, cichy i pokorny sługa Boży. Ma dar jasnowidzenia. Chce wziąć na siebie winy Konrada. Uległy wobec boga, akceptuje jego wolę, świadomy potrzeby podporządkowania się, postrzeganie Polski jako narodu wybranego.

Senator – okrutnik, który pragnie odzyskać przychylność cara. Śledztwo prowadzi według własnych praw, często wykorzystując je do własnych interesów. Słynie z organizowania balów. Lubi otaczać się pięknymi kobietami. Pijak, który roztrwonił majątek. Człowiek bez serca, kat i tyran.

1. Przedmowa- Polska przyrównana do prześladowanego przez Heroda Chrystusa.
2. Nowosilcow zostaje oskarżony. To on był inspiratorem brutalnych śledztw przeciwko młodzieży w Wilnie.
3. Proces Filomatów i Filaretów
4. Porównanie Polski do Zbawiciela. Polska zmartwychwstanie jak Chrystus. Odzyska niepodległość.

Przykłady martyrologii:

1. Scena więzienna - warunki w więzieniu są tragiczne. Panuje głód, bród, brak kontaktu ze światem. Nie wiedzą ile będą tam przebywać.
2. Postawa 10-letniego chłopca - chłopcy wywiezieni na Syberię są traktowani okrutnie. Policmajster jest okrutny wobec chłopca, terroryzuje go. Okrucieństwo i bezduszność
3. Postawa Janczewskiego - przykład wielkiego patriotyzmu. Cierpienia nie zniechęcają go do odzyskania niepodległości (postawa tyrtejska)
4. Postawa Wasilewskiego - jest skatowany, nie ma siły. Przypomina Chrystusa zdjętego z krzyża. Sakralizacja postaci.
5. Historia p. Rollinson - wdowa niewidoma. Zabrano jej 16- letniego syna, który był jedynym żywicielem rodziny. Zostaje bez środków do życia. Motyw Mater Dolorosa, matka cierpiąca z lamentu świętokrzyskiego.
6. Opowieść Adolfa o Cichowskim - Młodzieniec opowiada jak Cichowski zostaje aresztowany przez tajną policję, która chciała upozorować jego śmierć. Przez 5 lat więziono i torturowano go. Nie widywał nikogo. Po wypuszczeniu nigdy nie odzyskał dawnej równowagi psychicznej.

Improwizacja - swobodny akt twórczy. Spontaniczna wypowiedz. Ukazuje ona klęskę Konrada
1. Monolog Konrada skierowany do Boga.
2. Konrad jest poetą, uważa się za geniusza.
3. Chce by Bóg dał mu "rząd dusz", chce zawładnąć duszami Polaków, być wieszczem- przywódcą duchowym narodu.
4. Identyfikuje się z całym narodem bo bierze na siebie cierpienie całego narodu, bo kocha ojczyznę i naród.
5. Konrad poddaje wątpliwość dobro i sprawiedliwość Boga, skoro dopuszcza do cierpienia naród polski.
6. Poczucie wielkości równej Bogu poprzez fakt aktu tworzenia.
7. W najwyższym punkcie napięcia, czując lekceważenie ze strony Boga, Konrad bluźni i występuje przeciwko Bogu, chce nazwać Go najbardziej obraźliwym określeniem dla Polaków-carem.
8. Duchy staczają walkę o jego duszę.

WNIOSKI:
1. Konrada zwiodła pycha i zarozumialstwo-człowiek żadną miarą nie może się równać z Bogiem i stawiać Mu żądań, nawet w słusznej sprawie.
2. Za swoją szatańską pychę i chęć równania się z Bogiem ponosi karę- milczenie Boga.
3. Konrad reprezentuje postawę prometeizmu, a jego działanie można określić mianem buntu prometejskiego.

Prometeizm - wykreowany w Wielkiej Improwizacji, Konrad pokazał że jest równy Bogu, był dumny, pyszny, pewny siebie, jak Prometeusz chciał uszczęśliwić ludzi, w imię szczęścia ludzkości buntuje się przeciwko bogu, Adam Mickiewicz nie pochwala takiej postawy, gdyż Konrad jest zbyt pewny siebie

Widzenie księdza Piotra - idea mesjanizmu. Zapowiedź zbawienia ludzkości przez męczeństwo narodu polskiego, a także jako wizję wyzwolenia kraju spod zaborów. „Polska Chrystusem narodów”, porównanie losów Polski do losów Chrystusa czyli mesjasza, polska cierpi, przeżywa martyrologię, która jest porównana do drogi krzyżowej, którą przechodził Chrystus

„Nasz naród jak lawa z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. Spluwajmy na tę skorupę i zastąpmy do głębi”- Szlachta, arystokraci (np. doktor pelikan) skorupą, patrioci lawą. Zniewoleni patrioci. (lawa np. postawa Konrada i ks. Piotra).- ocena społeczeństwa dokonana przez Piotra Wysockiego w zakończeniu sceny salon warszawski.

Widzenie Ewy - Młoda dziewczyna modli się za prześladowaną młodzież i osadzoną w więzieniu młodzież polską. Oraz za poetę, którego wiernie czytała. Gdy zasypia ma widzenie. Spostrzega obrazek matki Boskiej. Jezus obsypuje Ewę kwiatami. Jeden z kwiatków- róża żyje i skarży się że „została wyjęta z rodzinnej trawki”. Ta ofiara jest niezbędna- zerwana dla Mickiewicza odchodzi od postawy prometejskiej po klęsce powstania.

USTĘP

Droga do Rosji

Opis krajobrazu, pokrytego śniegiem i poprzecinanego drogami, wiodącymi na północ. W tamtą stronę jadą kibitki z więźniami. Kraina ta zdaje się być dzika i bezludna, lecz jest „matką niejednego narodu”. Domy mają tam dziwaczne kształty, a ludzie są zdrowi i silni. Prosto do stolicy tego kraju jadą wozy z młodymi chłopcami o dumnym spojrzeniu.
Przedmieścia stolicy

Z dala widać stolicę z przepięknymi pałacami, wybudowanymi przez skazańców i za zagrabione pieniądze. Zimą dwór jest pusty, ponieważ car przebywa wówczas w mieście. Więźniowie są wypuszczani z kibitek.
Petersburg

Historia stolicy, wybudowanej na terenach bagnistych na rozkaz cara Piotra I.. Miasto łączy w sobie style architektoniczne wielu stolic Europy, którymi władca się zachwycał. Ludzie wychodzą z domów, aby podziwiać paradny przejazd cara i jego świty. Wśród nich stoi grupka więźniów. Jeden z nich, Pielgrzym, dostrzega po drugiej stronie ulicy tajemniczego człowieka, który najwyraźniej od dawna mieszka w mieście. Rozdaje on jałmużnę biedakom. Podchodzi do Pielgrzyma i wita go w imię Boże. Młodzieniec jest zaskoczony i odchodzi, lecz później zastanawia się, że w głosie i osobie tamtego mężczyzny było coś znajomego.

Pomnik Piotra Wielkiego

Opis pomnika cara, który kazała postawić caryca Katarzyna II.. Pielgrzym podziwia posąg, przypominający statuę Marka Aureliusza w Rzymie. Obydwa pomniki ukazują władcę na koniu, lecz rzymski spokojnie prowadzi rumaka, pozdrawiając ręką witający go lud. Natomiast koń z figury cara stoi z uniesionymi przednimi kopytami, jakby zatrzymał się na chwilę w szalonym pędzie.
Przegląd wojska

Opis placu, na którym każdego dnia odbywa się prowadzony przez cara przegląd wojska. O dziesiątej rano pojawiają się żołnierze, ubrani w zielone mundury i stoją w szyku, gotowi do musztry. Żołnierze są tak oddani władcy, że bez słowa skargi spełniają jego rozkazy. Po przeglądzie na placu zostają zwłoki mężczyzn, stratowanych przez konie. Rannych ucisza się, by nie jęczeli. Następnego dnia znaleziono zwłoki młodego chłopca, Litwina, który czekał na rozkazy swego pana. Siedział na jego futrze, lecz nie przykrył się nim i zamarzł w nocy.
Dzień przed powodzią petersburską 1824. Oleszkiewicz

Opis odwilży. Nad brzegiem Newy wieczorem zbierają się młodzi podróżni. Niespodziewanie dostrzegają człowieka, który z latarką wyciąga powróz, którym mierzy głębokość wody. Jeden z podróżnych rozpoznaje w nim polskiego malarza, Oleszkiewicza, który od dawna zajmuje się sprawami tajemnymi i podobno rozmawia z duchami. Pielgrzym idzie za malarzem. Widzi, jak na placu przed pałacem cara, Oleszkiewicz mówi o tym, że łaskawy Bóg posłał do władcy anioła, aby się zmienił. Dawniej był dobrym człowiekiem, lecz stał się tyranem. Mężczyzna zapowiada powódź.

Do Przyjaciół Moskali

Utwór poświęcony przyjaciołom z Rosji. Autor zastanawia się, czy nadal go wspominają. Przywołuje nazwisko Rylejewa, który został powieszony z rozkazu cara. Bestużew, żołnierz i wieszcz, został skazany na ciężkie roboty. Inni być może zaprzedali swoje dusze carowi. Poeta posyła ku nim pieśń, która niesie słowa nadziei i wolności.

SONETY KRYMSKIE - Mickiewicz napisał będąc na Krymie. Podmiot liryczny wypowiada się w 1 os. L. Poj. Drugim podmiotem jest mirza - szlachcic tubylec, przewodnik Mickiewicza.

Stepy akermańskie - M. Opisuje łąkę jako ocean, trawy wyglądają jak fale. Wóz jako łódź. Pierwsza zwrotka zbudowana z metafor. Podmiot liryczny zgubił się w stepie. Mimo że jest tam pięknie, czuje się nieswojo. Gwiazda jako przewodniczka. „Lampa akremanu”. Cały wiersz smutny, pełen tęsknoty. W stanie rozpaczy wydaje mu się że może usłyszeć głos z Litwy. W końcu zdaje sobie sprawę, że nie może go usłyszeć.

Burza - Podmiot liryczny przyjmuje pozycję obserwatora na statku. Opisuje burzę, która dosięga wszystkich. Każdy jest bezradny. Nastrój grozy. Epitet „ostatnie”- brak nadziei. Fale są nie do poskromienia. Obraz poetycki. „Genijusz”- siła i moc śmierci, nie do pokonania. Później opis zachowań ludzi znajdujących się na statku. „Szczęśliwy kto siły postrada”- mówi o innych. Chce stracić siły i nie myśleć o tym że nie może nic zrobić chociaż chce. Jest samotny w obliczu śmierci, z dala od swej ojczyzny.

Pielgrzym - dwa pierwsze wersy opisują Krym. Dziwi się sobie, że nie potrafi się cieszyć tym widokiem. Przeciwstawia rzeczy orientalne piękne i wspaniałe do rzeczy związanych z jego ojczyzną. Tęskniąc za Litwą równocześnie tęskni za kobietą. Zastanawia się czy ona nadal o nim pamięta.

Ajudah - podmiotem lirycznym jest mirza. 2 pierwsze zwrotki opisują skałę. Patrzy jak fale rozbijają się o nią. Fale cofając się zostawia muszle, perły i korale. Skały i fale porównuje do serca poety. Początkowo przypływ fali emocji, które później odchodzą. Pisze poezję dzięki falom emocji. Wiersze są perłami, muszlami i koralami.

Bakczysaraj - podmiotem lirycznym jest pielgrzym, wędrowiec. Człowiek ten zwiedza zabytki Krymu. Trzy pierwsze strofy to realistyczny opis dawnej stolicy chanów krymskich Bakczysaraju. To co kiedyś było potęgą uległo unicestwieniu. Pozostała tylko fontanna na środku haremu, źródło które wciąż bije. Woda to symbol życia i wiecznego trwania. Refleksje nad przemijaniem świata.

Czatyrdah

Podmiotem lirycznym jest Mirza. Człowiek ten wznosi swe ręce do tego co wieczne i niezniszczalne – do góry Czatyrdah, gdyż wie, że jest od niej słabszy.

Jest to wierny muzułmanin, który modli się u podnóża góry, wyliczając przy tym swoje nieszczęścia: suszę, szarańczę czy też wojnę. Jednak góra pozostaje niewzruszona na jego modły i błagania. Tkwi ona nieruchomo, całkowicie obojętna na ludzkie cierpienie. Ukazana jest jako pośrednik między Bogiem i człowiekiem, lecz wciąż pozostaje milcząca. Głos człowieka wołającego u podnóża góry jest zbyt słaby, aby Czatyrdah mógł go usłyszeć.

Ostatnie wersy przedstawiają lęk człowieka, czy aby bóg jest taki jak jego dzieło – Czatyrdah – wielki, ale jednocześnie obojętny na ludzkie wołanie?

Orientalizm w poezji Adama Mickiewicza orientalizm zawarty jest w sonetach krymskich ORIENTALIZM - nawiązanie do kultury wschodu, w orientalizmie stosowane jest charakterystyczne słownictwo: harem, Czatyrdah, turban. Występują również liczne tradycje i zwyczaje orientalne, jest nim chociażby obrzęd topienia żywcem kobiety za zdradę, lub opis Czatyrdahu, góry, która poecie przypomina modlącego się muzułmanina w turbanie. Przez te sonety przebija się jednak tęsknota za ojczyzną

Mickiewicz „Nad wodą wielką i czystą”- podmiotem lirycznym jest woda. Liryka maski - wodą jest Mickiewicz. Poeta powinien odbijać świat, musi być prawdomówny. Nie może pozwolić sobie na chwile upadku. Poeta pokazuje prawdę o świecie i ludziach - „odbija twarze marne”. Musi być zawsze w centrum ważnych wydarzeń. Nie może się zmieniać. „I błyskawice omijam”. Musi stać na straży wartości i prawdy, nie może zmieniać poglądów. Poeta ma pokazywać co dobre i co złe. Nie powinien ograniczać się tylko do opisywania piękna krajobrazu.

6. "PAN TADEUSZ" - czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem.

Rodzaj literacki: epika.

Gatunek literacki: epopeja narodowa (epos).

Struktura: dwanaście ksiąg, pisanych trzynastozgłoskowcem.

Interpretacja tytułu: Tadeusz - przedstawiciel nowego pokolenia, symbolizuje to co się stanie w przyszłości. Mickiewicz chce oddać pierwszeństwo w Polsce młodemu pokoleniu.

Słowo „ostatni” występuje w lekturze około 100 razy. Sugeruje to, że odchodzi „dawność”, dawne czasy kultury staropolskiej. „Zajazd” - najazd na majątki szlachty przez szlachtę. Niechlujna, polska tradycja sarmacka.

Litwa - Ojczyzna A. Mickiewicza

Historia - opowiadanie o dziejach szlachty.

12 ksiąg sugeruje, że jest to epopeja.

Geneza - Mickiewicz opisuje Litwę oczami dziecka, bo gdy działy się te wydarzenia on był małym chłopcem, dlatego koloryzuje wiele rzeczy. Idealizuje swoje dzieciństwo, czyli zapomina o złym, pamięta o dobrym.

Epilog - zakończenie, powiadomienie o losach bohaterów, końcowe wyjaśnienia.

Epilog w „Panu Tadeuszu” jest liryczną wypowiedzią narratora wyjaśniającą zmierzenia utworu, jest to geneza utworu. Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Emigracja jest skłócona. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw. Stara się tłumaczyć przegraną powstania. Brak perspektyw na przyszłość. Woli nie mówić o współczesności, gdyż rzeczywistość jest zbyt przytłaczająca.

Kraj lat dziecinnych był pełen szczęścia i beztroski. Warto jest go wspominać. Mickiewicz chce powrócić do przeszłości, gdy Polacy byli panami swoich działań. Próbuje oderwać się od rzeczywistości w sferę marzeń i wspomnień. Mickiewicz chce, aby odbiorcą jego utworów był cały naród. Utwór miał być źródłem tradycji, kultury, historii, ma zagrzewać do walki. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieśni gminnej. Mickiewicz świadomie odwołuje się do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór jednał wszystkich, by był odwołaniem do wspólnych uczuć. U źródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyzną. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc. Ukazał się w 1834r.

Inwokacja

Utwór rozpoczyna inwokacja, skierowana do Litwy. Autor w pierwszych słowach nawiązuje do fraszki Jana Kochanowskiego „Na zdrowie”. Kochanowski pisze w niej, że człowiek docenia zdrowie dopiero wówczas, gdy je traci. W podobnych słowach narrator mówi o ojczyźnie. Dopiero teraz, kiedy stracił ukochany kraj, docenia jego piękno i wartość. Zwraca się do Matki Boskiej Częstochowskiej i Ostrobramskiej, by przeniosła jego stęsknioną duszę „na ojczyzny łono”, by mógł oczami wyobraźni ujrzeć „kraj lat dziecinnych”. Pragnie powrócić do miejsc, które znał, miejsc pięknych i utraconych.

Na Litwie, wśród żyznych pól, nad brzegiem strumyka, stoi dwór szlachecki, niewielkich rozmiarów, drewniany, podmurowany, pobielony, otoczony brzozowym zagajnikiem i topolami. Całe otoczenie wskazuje, że panuje tu dostatek i wszystko jest dobrze zarządzane. Obok dworu stoi stodoła i stogi, w pobliżu widoczne są pola uprawne. Brama dworu jest otwarta, co świadczy o gościnności właściciela.

Cechy eposu na podstawie p. Tadeusza
1. Utwór epicki- utwór synkretyczny, elementy liryki i dramatu- dialogi i monologi. Elementy satyry i opery.
2. Wielowątkowy, epizodyczny
3. Inwokacja we wstępie
4. Narrator wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny
5. Opisy przyrody - liczne
6. Wydarzenia historyczne - kampania napoleońska, proces transformacji społecznej, odejście od pańszczyzny, początki demokracji.
7. Synkretyzm
8. Wewnętrzna apostroficzność

CECHY EPOPEI
Epopeja to dłuższy utwór epicki, ukazujący losy narodu, w przełomowym jego momencie, ukazany na tle natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.

1. występuje akcja, narrator, dominująca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis
2. obecność inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z prośbą o natchnienie)
3. porównanie homeryckie
4. opis zajazdu przypomina opis bitwy

5. trzy splecione ze sobą wątki:
- polityczne (związane z osobą ks. Robaka)
- osobiste (1. miłosny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędzią a Hrabią)
- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wpływają na akcję ale rozbudowywują fabułę)

6. trzy rodzaje komizmu:
- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)
- sytuacji (np. kiedy Telimenę napadły mrówki)
- słowny (np. wasal - wąsal)

7. język charakteryzuje prostota, jasność ale i bogactwo słownictwa; dużo środków stylistycznych: epitety, onomatopeje
8. utwór realistyczny, odtwarza w sposób pełny realia obyczajowe, polityczne

9. przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodzące w społeczeństwie
- ubożenie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia)
- bogacenie się drobnego ziemiaństwa (np. Sędzia)
- ubożenie szlachty zaściankowej (np. Bartek Prusak)
- szerzenie się kosmopolityzmu, wyraźnie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena)

10. napisane wierszem
11. splatanie elementów komicznych i patetycznych

Jacek Soplica - brat Sędziego, ojciec Tadeusza. Jacek zakochał się w jedynej córce Stolnika, Ewie, lecz na jej prośbę ukrywali swoje uczucia. Nie słuchał rad innych, którzy otwarcie mówili mu, że Stolnik nigdy nie odda biednemu szlachcicowi ręki córki. Wyczuwając, że Stolnik mu odmówi, postanawia pożegnać się i odjechać. Żeni się z pewną kobietą, ma z nią syna. Przypadkowo znajduje się w pobliżu zamku Stolnika w noc, kiedy Moskale najeżdżają Horeszkę. Początkowo odczuwa radość z tego, potem ogarnia go wściekłość, że Stolnik tak dzielnie się broni. W przypływie emocji sięga po broń i zabija wroga. Wieść o zdradzie i zabójstwie rozchodzi się po okolicy. Wszyscy uważają go za stronnika Moskwy, jako nagrodę ma dostać część dóbr po Stolniku.

Jacek ratuje się ucieczką przed hańbą i poniżeniem. Zostawia jedynego synka pod opieką brata, sam jednak przez cały czas kieruje jego wychowaniem. Trafia do Rzymu, skąd po jakimś czasie dochodzą pogłoski, że Soplica zginął. On jednak wstępuje do Zakonu Bernardynów i przybiera nazwisko Robak. Pojawia się w Soplicowie jako wysłannik Jacka Soplicy, by dopilnować małżeństwa Tadeusza z Zosią. Ma też za zadanie przygotować powstanie na Litwie. Jednak jego pospieszne działania i słowa o wysprzątaniu ojczyzny ze śmieci zostają opacznie odebrane przez szlachtę zaściankową. Jego plany krzyżuje również Gerwazy, który podjudza zaścianek przeciwko Sędziemu.

Częściowo odpokutowuje swoją zbrodnię dwukrotnie ratując przed śmiercią dalekiego krewnego Horeszków i starego Klucznika. Ranny podczas potyczki z Moskalami w Soplicowie, wyznaje Klucznikowi, kim jest i prosi go o przebaczenie. Wówczas to dowiaduje się, że przed laty Stolnik w chwili śmierci wybaczył mu, czyniąc znak krzyża. Umiera na skutek infekcji rany, którą odniósł wiele lat temu. W chwili śmierci otrzymuje list z wiadomością, że Napoleon wypowiedział Moskalom wojnę. To sprawia, że odchodzi spokojny, z nadzieją na rychłe wyzwolenie ojczyzny. Po śmierci jego nazwisko zostaje oczyszczone i dostaje order Legii Honorowej

Tadeusz Soplica - tytułowa postać utworu. Nadano mu imię na cześć Tadeusza Kościuszki. W chwili rozpoczęcia akcji mężczyzna, ma około dwudziestu lat. Od wielu lat mieszkał w Wilnie, pod opieką surowego księdza, który wypełniał wolę ojca chłopaka. Dzięki temu Tadeusz wrócił do Soplicowa, mając „duszę czystą, myśl żywą i serce niewinne”. Uczył się niechętnie, świadomy tego, że ma zostać wedle woli ojca polskim żołnierzem. Jednak po ukończeniu szkoły, zostaje wezwany do Soplicowa, gdzie dowiaduje się, że ma ożenić się i objąć gospodarstwo wuja. Jest młodzieńcem zdrowym, rześkim i przystojnym, co zawdzięcza krwi Sopliców. Po latach szkolnej dyscypliny, postanawia zażywać na wsi swobody i wszelkich uciech.

Po przyjeździe w swoim dawnym pokoju dostrzega dziewczynę, którą jest zauroczony. Przez pomyłkę za nieznajomą, bierze Telimenę i nawiązuje z nią krótki romans. Kiedy Tadeusz dostrzega swoją pomyłkę, odczuwa wyrzuty sumienia. Targany ciągłymi wątpliwościami, świadomy tego, że uwiódł Telimenę, chce popełnić samobójstwo. Do ostatniej chwili jest nieświadomy tego, że tuż obok jest jego ojciec. Tak naprawdę nie wiadomo, jak reaguje na wieść, że ksiądz Robak był w rzeczywistości Jackiem Soplicą. Po bitwie z Moskalami musi uciekać do wojska polskiego. Zakochany w Zosi, w chwili odjazdu, rezygnuje jednak z zaręczyn, ponieważ chce, by dziewczyna również obdarzyła go uczuciami. Ponownie nie godzi się na ich zmówiny podczas krótkiej wizyty w Soplicowie zimą. Zostaje ułanem, w bitwie odnosi ranę.

W Księdze XI dzieła pojawia się z ręką na temblaku jako polski oficer. W wyniku odniesionych ran zostaje oddelegowany jako instruktor, a potem ma zostać powołany do formułującego się w Nowogródku pułku. W ostatniej księdze bierze ślub z Zosią i wspólnie decydują o uwłaszczeniu chłopów. Tadeusz to ucieleśnienie czystości myśli, dążeń, pragnień i szlachetności.

Sędzia -do końca pozostaje wiernym swej młodzieńczej miłości i sam siebie nazywa wdowcem. Nigdy wcześniej nie poznał osobiście starszego brata, Jacka. Najpierw przebywał w szkole jezuickiej, a potem przez dziesięć lat służył na dworze ojca Podkomorzego, Wojewody.

Prawdopodobnie dzięki niemu objął swój urząd. Po ucieczce Jacka za granicę, obejmuje Soplicowo i sprawuje opiekę nad jedynym synem brata.

Po Targowicy otrzymuje również część ziem, należących niegdyś do Horeszków.

Jest dobrym gospodarzem, który szanuje i poważa swoich włościan. Dla niego dzień pracy kończy się razem z zachodem słońca. W Soplicowie dba o przestrzeganie starych szlacheckich obyczajów, można go nazwać strażnikiem dawnej tradycji. Z utęsknieniem wypatruje wojsk polskich i wolności dla Litwy. Daje się ponieść emocjom i, wsłuchany w słowa Robaka, widzi siebie na czele powstania.

Telimena - opiekunka Zosi. Mieszkała w Petersburgu, od dwóch lat przebywa w Soplicowie. Wytworna i elegancka, ubiera się zbyt kosztownie, jak na wiejskie warunki. Urodziwa i kobieco dojrzała.

Wzbudza zainteresowanie Tadeusza, który omyłkowo bierze ją za dziewczynę widzianą tuż po przyjeździe. Nawiązuje dość szybki romans z młodzieńcem – już po dobie daje mu potajemnie liścik i klucz do swojej sypialni. Jej wdzięki dostrzegają również Hrabia i Asesor. Telimena pragnie jak najszybciej znaleźć męża, w jej natarczywości wobec młodego Soplicy widać swoistą determinację. Świadoma tego, że jest starsza od Tadeusza, planuje zabrać go do siebie na zimę, żeby wprowadzić go do towarzystwa, a jednocześnie zdobyć jego uczucia. Uwodzi Hrabiego, lecz potem rozważa wyswatanie z nim Zosi, by znaleźć dla siebie schronienie i zamożny dom na starość.

Kiedy Tadeusz poznaje Zosię zaczyna rozumieć, że to ona, a nie Telimena, wywołała burzę w jego sercu. Zaskoczeniem dla wszystkich są jej zaręczyny z Rejentem w finale utworu. Telimena wymusza na mężczyźnie wyrzeczenie się stroju szlacheckiego i ubieranie się według mody francuskiej. Nawet wówczas wykazuje się niestałością uczuć, chcąc porzucić Rejenta dla Hrabiego, jeśli ten natychmiast ją poślubi. Zostaje jednak przez niego wzgardzona.


Hrabia - Wychowany za granicą, ubiera się wedle mody angielskiej. Dziedziczy niewielkie ziemie po Stolniku. Lubiany i poważany w okolicy ze względu na rodzinne powiązania z Horeszkami, choć na tle szlacheckiej gromady jawi się jako dziwak i ekscentryk. Był urodziwym mężczyzną: Chodzi ze szkicownikiem, uwieczniając to, co wzbudza jego zachwyt. Mieszka niedaleko Soplicowa. Początkowo pragnie odzyskać zamek Horeszków, który nęci go swoją wzniosłością i legendą, lecz po jakimś czasie, znudzony procesami, zamierza pójść na ugodę z Sędzią.

Po najeździe na Soplicowo i walce z Moskalami postanawia uciec za Niemen, by, podobnie jak Tadeusz, zostać żołnierzem i bohaterem. Nie musi tego robić, ponieważ jest wystarczająco zamożny, by wykupić się od więzienia. Pada „ofiarą” Telimeny, przed wyjazdem dostaje jej wstążkę i nosi ją przypiętą do munduru. Powraca do Soplicowa jako pułkownik jazdy. Już w pierwszej walce dowiódł swej odwagi. Kiedy Telimena chce porzucić dla niego Rejenta, unosi się dumą i ostatecznie zwraca się ku córce Podkomorzego.


Metamorfozy w utworze

1. Jacek Soplica w Rzymie nie umarł, ale stał się robakiem. Zmienił swój charakter. Przestaje być sarmatą, zostaje patriotom. Troszczy się o innych. Przestaje być dumny, pewny siebie, próżny. Staje się skromny, dobry, łaskawy.

Metamorfoza Jacka miała wpłynąć na zmianę Polaków a przede wszystkim szlachty, aby stała się patriotycznym narodem. On pokazał to, że można się zmienić.

2. Gerwazy - zmienia się, przebacza Jackowi, przekazuje nawet Tadeuszowi swój majątek, z nienawiści do Sopliców przechodzi w miłość do nich

3. Hrabia - był bogaty, kosmopolita. Nie interesują go narodowe sprawy. Większość życia spędzał we Włoszech. Teraz jest patriotą. Przyjeżdża w polskim mundurze. Zmienia się, z obywatela świata staje się prawdziwym Polakiem.

4. Telimena - dama, opiekuje się Zosią, zapewnia jej przyszłość. Odpuszcza sobie Tadeusza wiedząc, że jest on dla Zosi.

5. Tadeusz - niczym się nie interesował, ani nie przejmował. Ani nauką ani sprawami narodu. Później staje się świadomym obywatelem i dobrym patriotom.

6. Zosia z dziecka staje się dojrzałą kobietą.

CHARAKTERYSTYKA SZLACHTY POLSKIEJ

W „Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie są szlachcicami). Różni się majątkami, stanami społecznymi, ale łączy ich przestrzeganie zasad, obyczajów.

Obyczajowość:

* Gościnność. Szlachta bardzo dbała o gości. Pan chciał pokazać całą swą zamożność a także jak doskonałym jest gospodarzem. Podczas nieobecności pana gośćmi zajmował się zarządca, który dbał, aby goście jak najlepiej się bawili. Dbano również o majątek.

* Przestrzeganie hierarchii społecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze względu na swoje doświadczenie i mądrość. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono się hucznie.

* Kładziono nacisk na tak zwaną naukę grzeczności, na wychowanie młodzieży.

* Na śniadanie mężczyźni jedli co innego niż kobiety. Była przykładana wielka waga do przyrządzania potraw.

* Tradycyjną polską potrawą był bigos, przyrządzany na polowaniach.

* Zastawa pełniła funkcję estetyczną, cieszyła swoją pięknością.

* Ważną rolę spełniał alkohol. Polacy pili bardzo dużo. Przy wódce wznoszono toasty. Był to ważny obrzęd.

* Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Związane one były także z tradycjami. Były okazją do konkurencji, rozstrzygania różnych sporów.

VIII. Juliusz Słowacki

1. "Grób Agamemnona"-wiersz dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona, króla Argos i Myken. Przypominając krwawe dzieje rodu Atrydów poeta jak gdyby uświadamia sobie, że dawne, bohaterskie dzieje zna dzięki Homerowi. Wówczas Słowacki oddając hołd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa niedoskonałość własnej poezji Jak w wielu innych utworach Słowacki żali się na niezrozumienie własnej poezji.

Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Niestety Polacy nie wykazali się taką odwagą i gotowością poświęcenia życia dla ojczyzny.

Tak surowo oceniając postawę Polaków w powstaniu listopadowym w dalszej części wiersza Słowacki stara się odnaleźć przyczyny upadku niepodległości. Tkwią one w wadach szlachty, która została nazwana "czerepem rubasznym". Szlachta nie pozwoliła dojść do głosu masom ludowym, to znaczy więziła "duszę anielską narodu". Oddziaływanie szlachty na naród porównane zostało do zabójczego działania koszuli Dejaniry, która spowodowała śmierć Heraklesa. Słowacki wytyka też polskiej szlachcie skłonność do wystawnego, pełnego przepychu życia i do naśladowania obcych wzorów.

W wierszu zawarta została również wizja nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego, spójnego wewnętrznie, a tak potężnego, że "ludy przelęknie". Nie szczędząc słów oskarżenia pod adresem rodaków poeta wyznaje ze wstydem, że sam również nie wziął udziału w powstaniu. Identyfikuje się więc z narodem, oskarżając siebie, ma prawo oskarżać cały naród.

2. „Rozłączenie”
Wiersz pt. Rozłączenie został napisany w roku 1834 w Szwajcarii. Początkowo uważano, że adresatką wiersza jest Maria Wodzińska, przyjaciółka Słowackiego. Później zwrócono uwagę na to, że treść wiersza nie zupełnie odpowiada takiej interpretacji. Ma on charakter intymnego wyznania i jest formą listu, który podmiot liryczny pisze do ukochanej osoby. Słowa, które wypowiada liryczne "ja" świadczą o tym, że zna on bardzo dobrze adresata swoich rozmyślań. ten sposób wysunięto nową interpretację, która ustalała jako adresatkę wiersza matkę poety.

Osoba mówiąca w wierszu przebywa z dala od ojczystego kraju, jest pogrążona w smutku, wraca wyobraźnią do dobrze znanych mu stron, wspomina szczególnie mu bliską osobę podczas wykonywania codziennych zajęć. Jednak adresatka nie ma takiej możliwości. Miejsce pobytu podmiotu zostało zobrazowane w sposób wyrazisty. Odległość pomiędzy nimi powoduje ogromną tęsknotę i nie pozwala im o sobie zapomnieć.. Symbol gwiazdy będący raz adresatką, raz jej stróżem, sprawia, że wiersz jest bardzo ciekawy. W ostatniej zwrotce wiersza podmiot liryczny wyraża przekonanie o niemożliwości spotkania dwojga rozłączonych. Żali się, że ich rozstanie będzie wieczne: Każda strofa przesycona jest bólem spowodowanym rozłąką i brakiem nadziei na spotkanie. Ale chodź rozłączeni jedno o drugim pamięta.

3. „KORDIAN”

Juliusz Słowacki (1809-1849) należy do czołowych twórców polskiego romantyzmu. Nazywany wieszczem narodowym (obok Mickiewicza i Krasińskiego). Poeta i dramatopisarz.

Kordian jako bohater romantyczny

Dramat Juliusza Słowackiego „Kodian” jest utworem romantycznym, dlatego, że jego główny bohater posiada cechy romantyczne. Bohater ten, to młody poeta, który z oderwanego od rzeczywistości marzyciela przeradza się w patriotycznego i rewolucyjnego działacza spiskowego. Kordian mając 15 lat przeżył głęboko samobójczą śmierć przyjaciela i nieszczęśliwą miłość. Znudzony światem romantyk, próbuje znaleźć sens życia, jego cele i ideały. Swoje zagubienie Kordian wyraża słowami: ”Boże, zdejm z mego serca jaskółczy niepokój, daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj”. Myśl bohatera o ukochanej osobie nie pozwalają mu odnaleźć drogi życia. Nieudana próba samobójstwa wzbudza w nim myśl konfrontacji marzeń z rzeczywistością. Udaje się więc w podróż po Europie Zach., która również przynosi mu same rozczarowania i zawody.

Niepowodzenia budzą w Kordianie myśl o rewolucyjnej walce. Uważa on, że jedyną drogą naprawienia świata jest walka o wolność i sprawiedliwość. Jako bohater działający, zostaje przywódcą spisku na życie cara Mikołaja I. Jednak zamach na cara nie znajduje aprobaty wśród większości rewolucjonistów. Kordian postanawia więc działać sam, gdyż jako żołnierz pełni wartę przy sypialni cara. Przeżycia wewnętrzne Kordiana nie pozwalają mu dokonać tego czynu. Przeżycia te świadczą o wrażliwości romantycznej bohatera. Nie sprawdził się w roli przywódcy spiskowców. Zadanie takie mógł wykonać człowiek o cechach żołnierskich, a nie wrażliwy poeta. Liczył on tylko na własne siły i myślał, że samo zabicie cara uwolni kraj. Nie rozumiał, że walkę z caratem może zwyciężyć tylko zryw całego narodu. Kordian nie patrzył na świat realnie, był rozgoryczony i zagubiony w życiu. Jego rozterki wahania nie pozwoliły mu na realizację własnych zmysłów.

Istotą dramatu romantycznego jakim jest „Kordian” jest walka poświęcenia głównego bohatera. Myśl ta zawarta jest w słowach „Polska Winkelriedem narodów”.

Wędrówka Kordiana po Europie w poszukiwaniu sensu życia:

* James Park, w centrum zatłoczonego Londynu. Dozorca pobiera od Kordiana opłatę za miejsce w parku. Poleca również swoich braci, którzy sprzedają to miejsca w parlamencie, to na królewskim cmentarzu. Robi się ciemno, w oddali widać spacerującego człowieka. Jest to dłużnik, który omija prawo, chowa się przed swoimi wierzycielami. Wydarzenia w parku rozczarowały młodzieńca. Nauczyły go, że to pieniądz jest głównym sprawcą ludzkich działań.

* Kolejna scena ma miejsce z Dover. Na skalistym wybrzeżu Kordian czyta dzieła Szekspira. Docenia potęgę dramatopisarza. Mówi, że „zbudował górę, większą od góry, którą Bóg postawił.”

* willa Wioletty. Będąc we Włoszech młodzieniec poznaje kolejną gorzką prawdę. Piękna młoda Włoszka- Wioletta obiecuje mu dozgonną miłość, lecz jej uczucia zdają się zmienić, gdy człowiek, którego kocha okazuje się być bankrutem. Po chwili wyznaje mu gorącą miłość, kiedy Kordian oznajmia Wioletcie, że złoto ukrył przed wierzycielami w podkowach swego konia. Od tego momentu bohater nie wierzy w wyidealizowaną romantyczną miłość. Uczucia również można kupić.

* Ważne wydarzenie rozgrywa się w pałacu papieża w Watykanie. Młody podchorąży przynosi polską ziemię, aby zwierzchnik Kościoła ją pobłogosławił. Prośby wędrowca nie odnoszą skutku. Jest zmuszony rozsypać ziemię przesiąkniętą męczeńską krwią Polaków na cztery wiatry. Scena kończy się ironicznym zdaniem papugi papieża:– z otchłani wzywałem, z ciemności wołałem. Jest to cytat z Psalmu Dawida śpiewanego za zmarłych. Kordian zdziwiony jest postawą papieża, który każe czcić prawosławnego cara.

* Scena rozgrywająca się na szczycie góry Mont Blanc jest decydującą w życiu bohatera. Czuje się, jak na szczycie świata, z daleka widać morze, jest bardzo blisko Boga. „Gdyby niebo miało runąć, on pierwszy by zginął.” Przypomina się postać Winkelrieda, szwajcarskiego bohatera narodowego, który w walce z Austriakami ruszył z krzykiem „droga do wolności!” na linię wroga i skierował włócznie nieprzyjaciela w swoją pierś. Kordian odnalazł cel życia. Jest nim idea walki o wolność. Postanawia wrócić do kraju i oddać się walce: „Polska Winkelriedem narodów.”

W fantastycznej scenie Chmura zabiera go do Polski, gdzie bierze udział w spisku przeciwko carowi Mikołajowi. Będąc przed drzwiami carskiej komnaty, ze sztyletem w ręku stacza wewnętrzną walkę ze swoim Strachem i Imaginacją. Przegrywa ją. „Pada bez czucia” tuż pod drzwiami. W scenie ostatniej nie dowiadujemy się, czy bohater zostaje rozstrzelany, czy ocalony dzięki ułaskawieniu. Ostatni wers dramatu nie rymuje się z poprzednimi.

Winkelriedyzm - romantyczny kwestionował cierpienie i bierną mękę mesjanizmu, akcentował również sens walki czynnej, aktywnego działania, które co prawda jako intryga szatana zaskutkowało klęską. Idea ta miała również tłumaczyć upadek powstania listopadowego. Koncepcja ta zakładała, że Polska jest Winkelriedem narodów Europy, natomiast Kordian planując zabicie cara chciał być Winkelriedem dla Polaków i przyjąć cierpienie na siebie za miliony rodaków.

Przygotowanie:
Karpaty, chata Twardowskiego, noc 31 grudnia 1799 roku. Spotkanie diabłów i czarownic. Z kotła wyłaniają się stwarzani przez Szatan przywódcy przyszłego powstania:
- J. Chłopicki, wbrew nazwisku niechętny wobec chłopów i niższych warstw, nie umiejący walczyć, wiecznie kreślący plany
- A. J. Czartoryski, człowiek oskarżony o przesadną ostrożność, zmienny i pyszny z racji swego arystokratycznego pochodzenia
- J. Z. Skrzynecki, zarzucano mu brak zdolności i umiejętności strategicznych, odwagi, energii i zdecydowania
- J. U. Niemcewicz, konserwatywny starzec, żyjący wspomnieniami, nie mający prawa do nazywania się poetą
- J. Lelewel, niezdecydowany, zajęty wyłącznie problemami rodzinnymi
- J. Krukowiecki, określany nawet mianem zdrajcy - podpisał w roku 1831 akt kapitulacji Warszawy; człowiek, który opuści swój naród

Scena kończy się pojawieniem aniołów, przepędzających moce piekielne.

Przyczyny klęski powstania listopadowego:
* źli przywódcy
* pod postacią Kordiana ukrywa się grupa młodych oficerów, którzy wywołali powstanie ale nie byli w stanie sami nie kierować i oddali władzę w ręce dowódców
* brak dalekosiężnych planów
* powstanie nie zostało poparte

Przyczyny klęski Kordiana

Kordian - spiskowiec jest postacią tragiczną. Tak jak Wallenrod decyduje się na czyn nieetyczny, sprzeczny z tradycją kraju, w którym nigdy nie mordowano skrytobójczo władców i sprzeczny z sumieniem i poczuciem moralności. Kordian, , nie potrafi doprowadzić swych zamierzeń do końca. Jego wielka idea, odnaleziona na Mont Blanc, w praktyce sprowadza się jedynie do zamordowania cara. Kordian nie ma żadnego programu, który pozwoliłby mu na rzeczywiste przewodzenie narodowi. Jest poetą i marzycielem. Wyobraźnia, która podsuwa mu przerażające obrazy, nie pozwala na spełnienie krwawego czynu. Samo poświęcenie swego życia okazuje się aktem niepotrzebnym, wzbudzającym litość. Przyczyną klęski jest zdjęcie maski i chęć walki w pojedynkę, odrzucenie pomocy. Jego strach i imaginacja nie pozwoliły mu doprowadzić morderstwa do końca. słowacki wypowiada się przeciwko czynom i działaniom jednostki. Naród powinien walczyć razem.

Kordian w szpitalu dla obłąkanych:

Szpital psychiatryczny. Kordiana odwiedza Doktor, w którym młodzieniec rozpoznaje Diabła spotkanego w nocy pod sypialnią cara. Doktor drwi z Kordiana, pokazuje mu dwóch pacjentów, którym również wydaje się, że poświęcają się w słusznym celu: jednemu z nich wydaje się, że jest krzyżem, na którym umarł Chrystus, drugiemu - że podtrzymuje sklepienie niebieskie. Pojawia się Książę Konstanty, który rozkazuje wyprowadzić Kordiana na egzekucję.

Obraz cara i Wielkiego Księcia Konstantego

Słowacki przedstawia ich w jak najgorszym świetle. Warto zwrócić uwagę na scenę IX aktu III. Konstanty przychodzi do cara, by prosić go o ułaskawienie dla Kordiana. Ten natomiast traktuje brata z góry, nazywając go „Kostusiem”. Zaczynają więc wyrzucać sobie zbrodnie, które popełnili. Okazuje się, że car jest ojcobójcą, ponieważ zlecił morderstwo własnego ojca. Potem nie chciał ludowi pokazać ciała, gdyż miało ślady uduszenia. Na mszy pogrzebowej, cynicznie udając, że nie ma z tym nic wspólnego, całował rękę zmarłego i całun żałobny. Car natomiast wypomina Konstantemu, że dopuścił się zbrodni i gwałtu na młodej Angielce. Zwabił dziewczynę podstępem do swego pałacu pod pretekstem balu, a następnie zgwałcił i zabił. Potem kazał wynająć mieszkanie na mieście, ukrył zwłoki w szafie i schował w mieszkaniu.

Sprawa wyszła na jaw, gdy z mieszkania czuć było odór rozkładającego się ciała. Scena ta jest jakby usprawiedliwieniem działań Kordiana, bo Polska zasługuje na znacznie lepszych władców. Tak naprawdę więc Kordian chce zabić nie tylko tyrana i despotę, ale także mordercę, który jest niegodny nosić polską koronę.

Prolog:

Trzy osoby wypowiadają się na temat roli poezji w życiu narodu. Pierwsza osoba prezentuje poezję mesjanistyczną, druga - krytykuje ją. Trzecia osoba przepędza pozostałe, zapowiadając poezję, która porwie do działania.
Poezja narodowej urny-oznacza model poezji tyrtejskiej, ukazującej pamięć o bohaterach, ona pobudza do walki o wolność.

4. „Smutno mi Boże”

Słowacki zazdrości prochom zmarłym, którzy spoczęli spokojnie w swoich grobach. Stwierdza, że jego łoże śmierci nie będzie spokojnie, tym bardziej, że poeta nie wiedział, gdzie zostanie pochowany. W stan przygnębienia wprowadza go także statek, który coraz bardziej oddala się od brzegów ojczyzny. Poeta stwierdza z żalem "Wiem. że mój okręt nie do kraju płynie” Słowacki zachwyca się pięknem świata, oddaje Bogu hołd za to, że go stworzył. Autora przepełnia uczucie smutku, goryczy, odczuwa strach i niepokój - nie jest pewien swojego losu. Boi się także śmierci na obczyźnie. Nastrojowość utworu podkreśla refren, a cały wiersz ma charakter modlitwy. Poeta sam siebie nazywa pielgrzymem, poprzez zadumę nad śmiercią.

Wiersz został napisany po podróży na Wschód. Treść utworu jest dość tajemnicza. Wiersz, z jednej strony może być odebrany jako skierowany do matki, bądź do swojej młodzieńczej miłości. Jest przykładem liryki do adresata; lirycznym wyznaniem uczuć, takich jak: tęsknota, miłość, oddanie, samotność, pustka, przywiązanie.

5. „Testament mój”

Podmiot liryczny może być utożsamiany z samym poetą. Opowiada on o swoim życiu, które w większości spędził na emigracji, a które teraz dobiega końcowi. Prosi on, aby po śmierci jego serce spalono w aloesie i przekazano prochy matce. Chciałby też, aby jego twórczość została doceniona i przetrwała pokolenia. Przypomina o obowiązku walki o ojczyznę i twierdzi, że do końca nie wolno tracić nadziei, a osoby wykształcone powinny przewodzić narodowi i jeśli trzeba, oddać za kraj życie


IX. CYPRIAN KAMIL NORWID

Poeta, za życia nieznany. Całe życie miał problemy finansowe. Stracił słuch na stare lata. Dopiero później opublikowano jego wiersze. Dziś jest uważany za najwybitniejszego poetę romantyzmu.

Coś Ty Atenom zrobił Sokratesie - Występuje 7 adresatów. Wiersz ma 3 części. Pierwsza o paralelnej budowie.
Na początku zwraca się do Sokratesa, który uważany jest za najwybitniejszego filozofa. Uświadamiał ludziom że ciągle mało wiedzą. Na początku był potępiony, a teraz bardzo się go ceni.

Kolejnym adresatem jest Alighieri, który również dopiero teraz zdobył uznanie.

Kolejny to umierający w głodzie Kolumb jest najwybitniejszym odkrywcą.

Camones - portugalski pisarz, pochowany w mogile dla żebraków, później przeniesiony z tego grobu. Uwielbiony po śmierci.

Następnym adresatem jest Kościuszko niedoceniany przez liczne osoby później uważany za wielkiego.

Napoleon - wyrzucony z kraju, teraz symbol francji.

Ostatnim z adresatów jest Adam Mickiewicz- w pewnym czasie uważany za szalonego, miał wiele problemów. Ponieważ Norwid napisał owy wiersz nie długo po śmierci Mickiewicza wykropkował miejsce abyśmy my mogli dopisać co było z nim dalej. Przewiduje jednak, że jego los będzie podobny do pozostałych. Druga część zwrot do nieokreślonego adresata, podsumowanie tego co zostało powiedziane. Każdy zostanie kiedyś doceniony jeżeli robi coś wartościowego. Ludzie dojrzewają do postrzegania niezwykłości dzieł i czynów. Pokolenia określane są „glina w glinę”- muszą się „urobić”, dojrzeć. Podmiot liryczny odwołuje się do Chrystusa, który został przybity do krzyża, dopie