Papierosy a zdrowie człowieka

Historia palenia tytoniu
Jak głoszą podania, pierwszym reprezentantem naszego kontynentu, który miał kontakt z tytoniem był Krzysztof Kolumb, który został zaproszony do domu Indian i poczęstowany suszonymi liśćmi tytoniu. Druga wersja głosi, że Chińczycy znali i uprawiali tytoń jeszcze przed Indianami. Jak było w rzeczywistości, trudno jest w tej chwili dociec.
Pierwszy tytoń palono w fajkach, co można spotkać jeszcze do tej pory, ale potem przyszła moda na papierosy i cygara. Pierwsza fabryka produkująca papierosy powstała na Kubie w 1853 roku.

Palenie papierosów
Istotą palenia papierosów jest wchłanianie wraz z dymem do dróg oddechowych nikotyny oraz tzw. Ciał smolistych.. Rozpatrując szkodliwość palenia można stwierdzić, że nikotyna nie jest w takim stopniu szkodliwa, w jakim szkodliwe są substancje w dymie, określane mianem ciał smolistych.

Podczas palenia papierosów wydziela się główny strumień dymu - wdychany, a następnie wypuszczany przez palącego i boczny, który ulatnia się do atmosfery z tlącego się papierosa. W paleniu biernym mamy do czynienia przede wszystkim ze strumieniem bocznym, z którym do atmosfery przedostaje się najwięcej substancji toksycznych. Ponadto cząstki w strumieniu bocznym są znacznie mniejsze i dlatego łatwiej przenikają do ludzkiego organizmu.
Bierny, czyli przymusowy palacz jest narażony na oba "rodzaje" dymu.

- Wiele toksycznych związków, takich jak tlenek węgla, nikotyna i metale ciężkie występują w wielokrotnie wyższych stężeniach w strumieniu bocznym tlącego się papierosa niż w tzw. dymie inhalowanym.

Bierne palenie
Wypalany papieros wydziela 2 razy więcej dymu ze strumienia bocznego niż głównego!
Dym boczny wydostaje się w ciągu całego czasu palenia papierosa i nie jest filtrowany ani przez filtr papierosowy, ani przez "żywy filtr", jakim są płuca, dym główny natomiast jest wdychany jedynie przez 20-30 sekund.

Na podstawie badań naukowców zatrudnionych w niemieckim przemyśle tytoniowym przyjmuje się, że wypalenie jednego papierosa w zamkniętym pomieszczeniu zanieczyszcza od 3 do 4 metrów sześciennych powietrza. Według badań amerykańskich dla usunięcia zapachu dymu z pomieszczenia po wypaleniu jednego papierosa, należy wymienić 50 metrów sześciennych powietrza. Wymiana co najmniej 12 m3 wystarcza, żeby u palącego biernie ustąpiło PIECZENIE SPOJÓWEK.

Człowiek niepalący, przebywając godzinę w zadymionym przez palaczy pomieszczeniu, przyswaja taką ilość nitrozoamin, jaka znajduje się w głównym dymie 35 papierosów z filtrem! Niepalący przez godzinę wdychają poprzez dym boczny taką ilość benzopirenu, jaką pochłonęliby wypalając 4 papierosy!

Bierni palacze narażeni są na wdychanie w niewielkich ilościach mnóstwa toksycznych substancji oraz w dużych dawkach kilku poważnych trucizn: nitrozoaminy, benzopirenu, nikotyny i tlenku węgla.

Szkodliwe działanie palenia biernego
Przeprowadzane w różnych krajach badania dostarczają coraz więcej dowodów na szkodliwe działanie palenia biernego. Badania wykazały, że niepalący mieszkańcy miast nie mogą uniknąć wdychania dymu tytoniowego, w związku z czym w ich organizmach nikotyna znajduje się przez całe życie. Wprowadzane zakazy palenia w niektórych miejscach publicznych są ważnym krokiem w "łagodzeniu" nikotynizacji niepalącej części społeczeństwa.

Palenie bierne podrażnia śluzówki nosa, jamy ustnej, gardła i oczu. Może wywoływać kaszel, a nawet spowodować - w reakcji alergicznej ? dychawicę oskrzelową. W pomieszczeniach zanieczyszczonych dymem papierosowym nie powinni przebywać cierpiący na rozedmę płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, rozstrzenie oskrzeli, zapalenie opłucnej, choroby układu krążenia, nieżyt błony śluzowej nosa, przeziębienia i uczulenia.

Dym tytoniowy

Dym tytoniowy składa się z prawie 4.000 związków chemicznych, z tego ponad 40 to substancje rakotwórcze. Ich działanie nie jest ograniczone jedynie do palaczy tytoniu, ale także dotyczy wszystkich tych osób (mężczyzn, kobiet i dzieci), które przebywają w pomieszczeniach, gdzie występuje dym tytoniowy (tzw. "palenie bierne").
Oto przykłady niektórych tylko substancji występujących w dymie tytoniowym:
? Aceton - rozpuszczalnik.
? Arsen - stosowany także jako popularna trutka na szczury i inne gryzonie.
? Chlorek winylu - związek używany także np. do produkcji plastiku.
? Ciała smołowate - są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka.
? Cyjanowodór - gaz używany przez hitlerowców w komorach gazowych do masowego ludobójstwa.
? Fenole - niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela. Rzęski te oczyszczają wdychane przez człowieka powietrze i chronią drogi oddechowe przed przenikaniem przez ich ściany substancji i związków chemicznych oraz mikroorganizmów, np. wirusów.
? Formaldehyd - związek stosowany m.in. do konserwacji preparatów biologicznych, np. żab.
? Nikotyna - działa obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych (w tym także naczyń wieńcowych zaopatrujących serce), zwiększa ciśnienie krwi, jest odpowiedzialna za niefizjologiczne przyspieszenie akcji serca oraz zaburzenia rytmu serca, a także wpływa negatywnie na gen p53, który powstrzymuje niekontrolowany rozwój komórek, czyli powstawanie nowotworów.
? Polon - radioaktywny pierwiastek, odkryty przez naszą rodaczkę Marię Skłodowską-Curie.
Tlenek węgla (czad, CO) - zmniejszając zawartość tlenu we krwi, w znaczny sposób utrudnia pracę serca i dotarcie tlenu do różnych części i narządów organizmu człowieka. Jest to związek będący bezpośrednią przyczyną śmierci wielu osób w czasie pożarów.

Toksykologia nikotyny

Wysoka toksyczność nikotyny została rozpoznana już w XVII wieku. Samuel Pepys opisał w pamiętnikach oglądaną w Towarzystwie Królewskim natychmiastową śmierć kota, nakarmionego "kroplą oleju wydestylowanego z tytoniu". Do dziś jest to jedna z najszybciej działających trucizn znanych toksykologii.
Pierwsze objawy zatrucia nikotyną to ślinotok, mdłości, podwyższone ciśnienie, wymioty i biegunka oraz uczucie palenia w ustach i bóle brzucha. Przy niewielkich dawkach odczuwa się także nienormalne podniecenie, zawroty i bóle głowy, drżenie rąk i osłabienie. Większa ilość nikotyny powoduje trudności w oddychaniu i drgawki, a w końcu utratę przytomności, co spowodowane jest paraliżem mięśni oddechowych; u osób nie uzależnionych już 40-60 mg może wywołać zgon.
Powodem zatrucia nikotyną jest najczęściej nadmierne palenie, ale nie wyłącznie. Nikotyna była stosowana w ogrodnictwie jako środek owadobójczy i zdarzały się wypadki zatrucia jej parami lub w wyniku polania jej roztworem zranionej skóry. Dzieci mogą zatruć się po zjedzeniu papierosa.

Wpływ palenia tytoniu
na narządy człowieka
Choroby mające istotny związek z paleniem tytoniu:
? Nowotwory złośliwe:
? Rak płuc
? Rak wargi, języka, jamy ustnej, przełyku i krtani
? Rak pęcherza moczowego
? Rak nerki
? Rak trzustki
? Choroba niedokrwienna serca
? Przewlekłe zapalenie oskrzeli
? Gruźlica układu oddechowego
? Nadciśnienie tętnicze
? Arteriosclerosis
? Udar mózgu
? Wrzody żołądka oraz dwunastnicy
? Przepukliny jelitowe
Mózgowie
Wiele przypadków naczyniopochodnego udaru mózgu może być wiązanych z wcześniejszym paleniem tytoniu. Przyczyną jest tutaj udowodniony wpływ palenia tytoniu na rozwój miażdżycy naczyń krwionośnych. Wiele prac jednocześnie przedstawia dowody na to, iż u palaczy tytoniu rzadziej występuje choroba Parkinsona.
Serce i naczynia krwionośne
Palacze tytoniu dwukrotnie częściej niż niepalący umierają na zawał mięśnia sercowego. U mężczyzn, którzy zaczęli palić przed 15 rokiem życia i palili 15 - 24 papierosów dziennie, ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej jest 10-krotnie większe. Także u osób niepalących, ale wdychających dym ulatniający się z ognika papierosa (tzw. boczny strumień) w istotny sposób wzrasta ryzyko chorób serca i płuc (tzw. palacze bierni).
Płuca
Palacze tytoniu 20-krotnie częściej umierają z powodu rozedmy płuc i przewlekłego zapalenia oskrzeli (PZO) niż osoby niepalące. Wśród 10 chorych na raka płuc 9 paliło papierosy. Palenie tytoniu wykazuje istotny związek i w dużym stopniu zwiększa ryzyko wystąpienia wszystkich głównych typów histologicznymi raka płuc, jakkolwiek w przypadku raka gruczołowego (adenocarcinoma) ryzyko to jest relatywnie niższe niż przy innych typach histologicznych raka. Ryzyko wystąpienia raka płuc w znaczący sposób rośnie wraz z długością okresu palenia tytoniu dla wszystkich typów histologicznych raka płuc. Istnieją dowody na to, iż palenie tytoniu poprzez wpływ na rozwój przewlekłego zapalenia oskrzeli, jest jednym z istotniejszych czynników usposabiających do wystąpienia gruźlicy układu oddechowego.
Układ moczowy
Istnieje udowodniony związek pomiędzy paleniem tytoniu a zapadalnością na raka pęcherza moczowego i nerki. Ryzyko wystąpienia raka pęcherza moczowego u palaczy jest przeciętnie 5 razy większe niż u osób niepalących i zależy od ilości wypalanych papierosów. Przy czym to podwyższone ryzyko w stosunku do palących kobiet jest relatywnie niż niż u mężczyzn, ale różnica ta może wynikać z mniejszej ilości palących kobiet w stosunku do palących mężczyzn. W niektórych badaniach aż 50% przypadków raka pęcherza moczowego u mężczyzn i 25% u kobiet było związanych z paleniem tytoniu. Niektóre z badań wykazały ponadto większą zapadalność na raka gruczołowego nerki (adenocarcinoma) u palaczy tytoniu w porównaniu do osób niepalących.
Żołądek i dwunastnica
Palenie tytoniu pełni istotną rolę w patogenezie zarówno wrzodu żołądka jak i dwunastnicy. Prowadzone badania naukowe wykazały istotną dodatnią zależność pomiędzy czasem palenia tytoniu a pojawieniem się ww. chorób. Ryzyko wystąpienia raka żołądka jest wyższe u palaczy tytoniu o około 1,5 razy.
Jelita
Palenie tytoniu a przepuklina pachwinowa. Oczywiście nie można powiedzieć, iż bezpośrednią przyczyną powstawania przepukliny pachwinowej jest palenie tytoniu. Istnieje jednak związek pomiędzy występowaniem przepukliny a silnym kaszlem, towarzyszącym przewlekłemu zapaleniu oskrzeli. Przyczyną PZO natomiast w wielu przypadkach jest właśnie palenie tytoniu.
Trzustka
W wielu badaniach wykazano związek pomiędzy paleniem tytoniu a występowaniem raka trzustki. Jak dotychczas nie jest znana dokładnie przyczyna tej korelacji.
Narządy dokrewne
Niektóre badania wykazały, iż palenie tytoniu zmniejsza częstotliwość występowania części chorób hormono-zależnych (np. osteoporozy i związanego z tym podwyższonego ryzyka złamania szyjki kości udowej), a także poprzez przesunięcie okresu wystąpienia menopauzy u kobiet wpływa poprzez układ hormonalny na zmniejszenie ryzyka raka endometrium.

Palenie tytoniu a ciąża
i połóg
Kobieta paląca tytoń w ciąży powoduje, że:
? jej dziecko nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, który jest potrzebny do prawidłowego wzrostu i rozwoju,
? rozwijające się w jej łonie dziecko jest zmuszane do kontaktu z prawie 4.000 substancji chemicznych, w tym 40 rakotwórczymi, które są zawarte w dymie tytoniowym,
? dziecko rodzi się znacznie mniejsze i podatniejsze na choroby wieku niemowlęcego i wczesnodziecięcego w porównaniu z dziećmi, których mamy nie palą,
? zwiększa się ryzyko komplikacji w czasie ciąży: samoistnego poronienia, porodu przedwczesnego, krwawień z dróg rodnych, łożyska przodującego, przedwczesnego odklejenia łożyska lub pęknięcia błon płodowych, a także ciąży pozamacicznej.
? palenie przez matkę w ciąży znacznie zwiększa ryzyko urodzenia martwego dziecka, wczesnej śmierci noworodka lub zespołu nagłej śmierci niemowlęcia (tzw. śmierci łóżeczkowej).
Najbardziej negatywnie na rozwój płodu wpływa zwłaszcza palenie w ostatnich 2 miesiącach ciąży.
Korzyści wynikające z rzucenia palenia przez kobietę w ciąży.
? Jeśli kobieta paląca tytoń zrezygnuje z tego nałogu w pierwszej połowie ciąży, a najlepiej w pierwszym trymestrze ciąży (tzn. pierwszych 3 miesiącach), to ryzyko niskiej wagi urodzeniowej u dziecka, wcześniactwa, krwawień podczas ciąży lub martwego płodu będzie podobne jak u kobiet nigdy nie palących.
? Nawet jeśli rzucenie palenia przez matkę nastąpi w 30 tygodniu ciąży istnieje szansa na wyrównanie przez dziecko swojej wagi urodzeniowej.
Jeśli kobieta pali po porodzie i jednocześnie karmi dziecko piersią to dochodzi do przekazywania wielu trujących substancji z dymu tytoniowego wraz z pokarmem matki. Do pokarmu przechodzi np. nikotyna, powodując u dziecka występowanie okresów niepokoju, bezsenności, wymiotów, biegunek, a także niefizjologiczne przyspieszenie pracy serca i zaburzenia krążenia.
Niemowlęta wdychające dym z papierosów wypalanych przez ich matki bądź ojców, 2 razy częściej zapadają na poważne choroby układu oddechowego (zapalenia płuc, oskrzeli, górnych dróg oddechowych). Poza tym palenie papierosów przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które jest główną przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Istnieją także dowody na związek palenia tytoniu z innymi poważnymi chorobami, np. białaczkami.

Palenie tytoniu w Polsce

Palenie tytoniu jest olbrzymim problemem społecznym w Polsce. Jest to najważniejsza przyczyna przedwczesnej umieralności w naszym kraju. 47% mężczyzn i 23% kobiet w Polsce w wieku 16 i więcej lat jest palaczami tytoniu. Około 10 milionów Polaków pali regularnie 15-20 sztuk papierosów dziennie. Prawie 5 milionów tych osób pali dłużej niż 20 lat. Każdego roku 100 tysięcy zgonów w Polsce ma bezpośredni związek z negatywnymi skutkami palenia tytoniu, przy czym ponad połowa z nich (60%) dotyczy osób w wieku 35-69 lat. W Polsce codziennie zaczyna palić około 500 nieletnich chłopców i dziewcząt, a rocznie próbuje palenia około 180 tysięcy dzieci. Szacuje się, iż dzieci w Polsce wypalają rocznie od 3 do 4 miliardów sztuk papierosów. Papierosy są jedynym legalnie sprzedawanym środkiem rakotwórczym w Polsce i na świecie. Co 10 sekund na świecie umiera ktoś na chorobę wywołaną paleniem tytoniu.
Należy przy tym pamiętać, iż negatywne skutki tego nałogu nie są ograniczone jedynie do samych palaczy. Samo wdychanie dymu tytoniowego, ulatniającego się z ognika papierosa (tzw. boczny strumień) lub wydychanego przez palaczy, podnosi ryzyko wystąpienia np. raka płuc i chorób serca także u osób niepalących. Dzieci zmuszane do wdychania dymu tytoniowego częściej zapadają na choroby infekcyjne układu oddechowego (zapalenia płuc, oskrzeli, górnych dróg oddechowych). Poza tym palenie tytoniu przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które jest główną przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Istnieją także dowody na związek palenia tytoniu z innymi poważnymi chorobami, np. białaczkami.
40% nałogowych palaczy umrze przed 65 rokiem życia, a spośród niepalących tylko 15%.

Co roku w Polsce na choroby odtytoniowe umiera ponad 80 000 osób.