K. Marksa teoria ekonomii: teoria rozwoju gospodarczego, wartość dodatkowa

Ekonomia marksistowska nawiązywała do niektórych tez klasycznej szkoły ekonomii, a zwłaszcza teorii wartości opartej na pracy oraz teorii podziału, zarysowanej przez D. Ricardo. Centralną kategorią ekonomii marksistowskiej jest wartość dodatkowa. Teoria wartości dodatkowej została sformułowana w celu wyjaśnienia źródeł pochodzenia zysku kapitalistycznego, a w konsekwencji akumulacji, będącej podstawą rozwoju gospodarczego. Ekonomia marksistowska przyjmuje, że jedynym źródłem wartości jest praca. Wartość dodatkowa to zawłaszczana przez kapitalistę ta część nowo wytworzonej przez robotnika wartości, która przewyższa koszty odtworzenia jego siły roboczej / koszty utrzymania /. W ustroju kapitalistycznym robotnicy, nie posiadając środków produkcji, muszą sprzedawać na rynku swą siłę roboczą. Jej cena / płaca / kształtuje się na poziomie historycznie ukształtowanego minimum. Na jej utrzymywanie na tym poziomie pozwala kapitalistom konkurencja między robotnikami o pracę, wywoływana stałym utrzymywaniem się tzw. rezerwowej armii pracy / bezrobocie /. Utrzymuje się ona wskutek postępu technicznego, prowadzącego do oszczędności siły roboczej. Do postępu technicznego i akumulacji zmusza zaś kapitalistów występująca między nimi konkurencja o rynki zbytu towarów. Te zasadnicze kategorie pojęciowe, rozbudowane w celu wyjaśnienia zagadnień bardziej szczegółowych / akumulacja, konkurencja między gałęziami, renta, kryzysy / posłużyły Marksowi do opisu i interpretacji wczesnych stadiów kapitalizmu przemysłowego, których był obserwatorem. Zasadniczy cel tej konstrukcji wykraczał jednak poza wyjaśnienie kwestii czysto ekonomicznych. Było nim sformułowanie teorii dynamiki rozwoju formacji kapitalistycznych oraz mechanizmów, jakie miały spowodować jej upadek i przekształcenie się w kolejną formację społeczną - socjalizm, polegający na uspołecznieniu własności środków produkcji. Teoria sformułowana przez Marksa i jego następców miała zaś służyć nie tylko jako narzędzie opisu świata, ale i jako instrument zmiany stosunków społecznych, która miała się dokonać przez rewolucyjną walkę klas wyzyskiwanych.
Kwestia upadku kapitalizmu została tylko częściowo rozwiązana w teorii tworzonej przez Marksa. Uważał on, że proces rozwoju kapitalizmu będzie prowadzić do spadku stopy zysku, a to będzie powodowało - wskutek postępu technicznego - coraz większy udział kapitału stałego / maszyn, urządzeń itp. / w stosunku do kapitału zmiennego / siły roboczej /. Spadać będzie stopa wartości dodatkowej / stosunek tej wartości do całego kapitału /, a zatem i stopa zysku / stosunek zysku do kapitału /, w konsekwencji także i możliwości akumulacji. Jednoczesnym procesem miało być względne / w stosunku do sytuacji klasy kapitalistów / ubożenie robotników, które nie będzie pozwalało na realizację wartości dodatkowej. Ich siła nabywcza bowiem nie będzie wystarczać do wchłonięcia wytworzonej przez nich produkcji.