Najwięksi poeci polskiego Renesansu

Największy poeta polskiego Renesansu, Jan Kochanowski, przedstawił ideał życia. Tym ideałem jest spokojne życie na wsi. Swoboda jest ceniona ponad wszystko. Nie dba się o skinienie. W każdej chwili może się najeść, napoić. To człowiek wybiera, co ma robić w danej chwili, nikt mu nie rozkazuje, nie zmusza.

Pisarz ukazujący w swej twórczości ideał człowieka to Mikołaj Rej. Uważał on, że Polak powinien być przede wszystkim dobrym gospodarzem, właścicielem ziemskim. Wszystkie cechy takiego wzorca przedstawił w utworze „ Żywot człowieka poczciwego”. Ziemianin cechował się gospodarnością. Zawsze dbał o rodzinę, planował pracę na każdą z pór roku oraz robił zapasy na zimę. Był przywiązany do swojej ziemi, dbał o nią, i szanował, gdyż to dzięki jej bogactwom dobrze mu się wiodło. Gospodarz był również pobożny, umiejętnie wykorzystywał wszystkie dary, jakie otrzymał od Boga. Nie bał się śmierci, gdyż według niego to naturalne zjawisko. Do swoich służących i pomocników odnosił się z dużym szacunkiem.

Renesans jest epoką różnorodną pod względem koncepcji człowieka. Niejeden artysta pokusił się, aby taki wzorzec stworzyć i rozpowszechnić. Podsumowując, funkcjonowało wówczas kilka ideałów osobowych, z których ludzie mogli, a nawet powinni brać przykład. Każdy miał szanse wyboru drogi, którą chciał pójść w życiu. Mógł zostać ziemianinem i przez swe życie cieszyć się pięknem przyrody, utrzymywać rodzinę i dbać o swą ziemię. Mógł wybrać inna drogę, np. życie na dworze królewskim i wszelkie obowiązki oraz przyjemności płynące z tego. Jeżeli miał talent, środki finansowe na edukacje i podróże oraz pragnął się dalej rozwijać, miał szansę zostać poetą. Twórcy renesansowi przedstawili wiele koncepcji człowieka.

Temat: Ideał szlachcica i ziemianina w "Żywocie człowieka poczciwego" M. Reja.

"Żywot ..." nie jest samodzielnym utworem. Stanowi część "Zwierciadła".

W "Żywocie..." Rej zawarł swoje rozważania o życiu szlachcica od narodzin aż do śmierci. Zastanawia się nad edukacją i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad późniejszymi obowiązkami dorosłego szlachcica oraz jego starością.

Mówiąc o edukacji, lekceważył wartość przedmiotów szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejętności praktyczne oraz rzemiosła (fechtunek, snycerstwo, złotnictwo, a także taniec i śpiew). Ceni sprawiedliwość, stałość, roztropność, stateczność, rozwagę.
Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykładne życie, odrzuca zaś dziedziczenie po przodkach tytułów szlacheckich bez własnych zasług. Za wielką wadę szlachty Rej uznaje pychę prowadzącą często człowieka na manowce, będącą źródłem niecnych czynów.

Rej był rozmiłowany w życiu i pracy na wsi, toteż dokładnie opisywał zajęcia ziemianina w różnych porach roku, przynoszą wiele pożytku, a także dające satysfakcję. Zalecał uprawiać wokół domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez cały rok nie zabrakło rodzinie gospodarza. O ogromnym zamiłowaniu autora do pracy na wsi świadczą liczne zdrobnienia nazw owoców i warzyw oraz innych płodów rolnych: wineczko, ogóreczki, majoranik, orzeszki, śliweczki, syrczki itp.
Zimą Rej radzi odpoczywać w miłym towarzystwie przyjaciół i rodziny, zaleca zabawy, polowania, łowienie ryb, co przynosi pożytek i daje przyjemność. Dbający o fortunę pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zająć się handlem zbożem, kupować je taniej i sprzedawać drożej w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz służby ojczyźnie był specyficzny. Choć cenił wartość służby wojskowej w życiu młodego szlachcica, to upatrywał w tym głównie kształtowanie jego charakteru, a nie służbę ojczyźnie. Podobnie myślał o urzędach publicznych nie ceniąc ich zbytnio. Najwyżej cenił urząd posła ziemskiego, ale tylko dlatego, że może on pilnować przywilejów szlacheckich.
Ideał szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, ponieważ oprócz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu społecznego powinien posiadać też gruntowne wykształcenie. Nie wzbudza także sympatii stosunek szlachcica do obowiązku służenia ojczyźnie.

SATYRA-utwór, który jest wyrazem krytycznego stosunku autora do rzeczywistości, ośmiesza przedstawione zjawiska, wady ludzkie lub stosunki społeczne. „KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI PANEM, WÓJTEM, A PLEBANEM.”- Mikołaj Rej. Utwór ten przypomina średniowieczne dialogi, ale jest utworem w pełni renesansowym, świeckim i reprezentuje popularny również w renesansie gatunek dialogu. Jest to dialog między przedstawicielami trzech podstawowych stanów w Polsce: duchowieństwem, szlachtą i chłopstwem. Głównym celem utworu jest krytyka duchowieństwa, w mniejszym stopniu szlachty. Duchowieństwu Rej zarzuca: handel odpustami, okłamywanie wiernych, pijaństwo, obżarstwo, chciwość. Szlachcie zarzuca: przekupstwo w sądach , egoizm, życie ponad stan, obżarstwo.
Sytuację chłopów przedstawia Wójt: mówi o szykanach ze strony szlachty, o biedzie i głodzie, nędzy. Utwór jest satyrą społeczno- obyczajową, obrazuje życie stanów w Polsce oraz konflikt między nimi.

FRASZKA (wł. frasca- gałązka) krótki utwór wierszowany, żartobliwa odmiana epigramatu; nazwę tę wprowadził JAN KOCHANOWSKI. JAN KOCHANOWSKI pisał fraszki całe życie. Były to krótkie utwory o tematyce politycznej, satyrycznej, przyrodniczej. Forma fraszek: -długie, -krótkie(epigramaty), -opisowo- ilustracyjne, -wyznaniowo- liryczne, -dramatyzowane, ŻART I REFLEKSJA - STOSUNEK DO ŚWIATA WE „FRASZKACH” JANA KOCHANOWSKIEGO. Jan Kochanowski akcentuje piękno przyrody ojczystej, ludzkiego ciała, miłości do kobiety, urok wesołej zabawy i flirtu, akceptuje życie we wszystkich jego wymiarach, pomija kwestie dotyczące życia wiecznego. We fraszkach zawarta jest też refleksja o życiu, które szybko przemija i kończy się, Dlatego trzeba cieszyć się każdym
dniem. Poza tym trzeba żyć nie tylko dla siebie ale i dla innych ludzi. Zabieganie o dobra materialne i walka o nie powinno być wartością nadrzędna.(„O żywocie ludzkim”). „NA SWOJE KSIĘGI” fraszka ta jest jakby mottem cyklu
fraszek, określeniem tematyki, jaką będzie podejmował poeta. Będą to fraszki o tańcach , biesiadach, śmiechach, żartach, będą niosły radość życia. „ DO MIKOŁAJA FIRLEJA” autor zwraca się do swojego mecenasa, prosi o zrozumienie i wybaczenie „nieprzyzwoitych rymów”. „NA ŚWIĘTEGO OJCA” - krytyka kleru, nieprzyzwoitego życia. „DO GÓR I LASÓW”- jest to fraszka refleksyjna, w której autor wspomina swoje dzieciństwo i młodość, widząc okolice, w których się wychował, dochodzi do wniosku, że w życiu na wszystko jest miejsce i czas. Należy korzystać z życia, gdy jest na to pora. „RAKI” Poeta w bardzo przewrotnej formie ukazuje wady kobiet. Fraszka czytana normalnie chwali kobiety, ich cnotliwość, wierność, bezinteresowność. Zaś czytana wspak ukazuje niestałość uczuć kobiet, korzyści jakie czerpią z bogactwa i zdrady. „NA LIPĘ” Poeta zwraca się do „uczonego gościa”, aby pisał nie o nim, lecz o wspaniałej lipie, która daje wszystkim cień, chłód i wygodne miejsce do odpoczynku. „O MIŁOŚCI” miłość jest szybsza od człowieka, nie można przed nią uciec, przychodzi sama, nie wiadoma skąd.

PIEŚŃ- wykształciła się już w starożytności, jest to utwór odznaczający się dwięcznością, melodyjnością i układem stroficznym, o tematyce : -miłosnej, -powitalnej, -pochwalnej ,-żartobliwej i lamentacyjnej, -patriotycznej i obywatelskiej, -filozoficzno- refleksyjnej. „PIEŚNI” JAN KOCHANOWSKI -nawiązanie do ANTYKU: 1.Gatunek, 2.Epikureizm i stoicyzm, 3.Pojęcie twórcy, jako wybrańca bogów, któremu talent zapewnia sławę nieśmiertelna, 4.VIRTUS- nieporuszona cnota- życie tzw. „męża dobrego” miało być czym w rodzaju dzieła sztuki - pokazem mądrości, uczciwości, zalet obywatelskich i patriotycznych, piękna, wykwintu i umiaru. „PIEŚŃ IX” jest to pieśń filozoficzno- refleksyjna, przedstawiająca ideał człowieka renesansu. Pieśń ta wprowadza nas w nastrój
radości, zabawy, pragnień dobrego towarzystwa. Nikt z ludzi nie jest w stanie przewidzieć swojego losu, przeznaczenia. Mimo to szczęście i nieszczęście należy znosić ze stoickim spokojem. „ Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić”. Poeta chwali „szczęście stateczne”, które jest owym zbawiennym środkiem, który pozwala zachować renesansową radość życia. „SERCE ROŚCIE...” pochwała cnoty i prawości życia „dobrej myśli „ tzn. pogody ducha, która zawsze towarzyszy człowiekowi renesansu. „ PIEŚŃ O CNOCIE” XII „A jeśli komu droga otwarta do
nieba Tym, co służą Ojczynie”. Jest to pieśń patriotyczna oraz refleksyjno- filozoficzna. Poeta pisze, że o sławę można zabiegać nie tylko cnotliwym życiem, ale także służbą Ojczynie. Służba ta będzie nagrodzona pamięcią potomnych. „PIEŚŃ O DOBREJ SŁAWIE” XIX „Służymy poczciwej sławie, a jako kto może Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże”. Pieśń jest receptą na zdobycie „poczciwej sławy”. Każdy powinien o nią zabiegać, tak, jak może. Lecz nikt nie powinien robić tego za wszelką cenę. Człowiek powinien dążyć do szczęścia, które jednak zależy od czystego sumienia. Dlatego należy zachować umiar, a radości i niepowodzenia znosić ze spokojem. „PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE” pieśń ta chwali uroki życia na wsi. Podkreśla wszelkie korzyści i przyjemności. Tylko wieś może zapewnić nam szczęśliwe i spokojne życie. Jest to tzw. sielanka konwencjonalna. „PIEŚŃ XXIV” nawiązuje do pieśń i Horacego „Non omnis moriar” „Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony...”. Zajmuje się problematyką sztuki. Człowiek ma 2 natury: ludzką i poetycką. Poetycka zapewnia poecie nieśmiertelność. „ O SPUSTOSZENIU PODOLA” V jest to pieśń patriotyczna, w której poeta najpiękniej i najsilniej wypowiada swą miłość do Ojczyzny. Gani szlachtę, która nie potrafiła zorganizować obrony przed Tatarami, a biesiadowała zapominając o Ojczynie. Poeta wstydzi się za szlachtę, o której mówi: „ Nową przypowieść Polak sobie kupi, iż i przed szkodą, i po szkodzie głupi...”

TREN - lament, żal, epitafium; gatunek funeralny. Kompozycja trenu: - pochwała cnót i zalet zmarłego, -ujawnienie wielkości poniesionej straty, -demonstracja żalu, -pocieszenie, -napomnienie tj. miarkowanie się w bolesnym uniesieniu. JAN
KOCHANOWSKI napisał „Treny” po śmierci ukochanej córki Urszulki. Cykl zawiera 19 utworów. Treny są najbardziej autobiograficznym dziełem poety. Zawierają boleść, żal, smutek. Kochanowski sam, jako osoba przeżywająca, jest głównym bohaterem trenów. Urszulka jest przyczyną bólu, przedmiotem refleksji inspirującej do analizy własnych uczuć, przemyśleń i wewnętrznych rozterek oraz pytaniem o sens życia. TREN I Poeta ujawnia przyczynę swojego żalu. Wzywa wszystkich, by wraz z nim opłakiwali śmierć córki. Rozpacza, że nie może uratować Urszulki od śmierci. TREN II Poeta zwraca się do Persefony- bogini podziemnego świata zmarłych - iż pozwał na płacz i lament. TREN VI -poeta porównuje Urszulkę do Safony. Ukazuje pustkę i żal po jej śmierci. Pisze o jej zaletach , uważa ją za spadkobierczynię jego talentu. TREN IX poeta pyta o sens życia, buntuje się przeciwko śmierci. Załamuje się pogląd Kochanowskiego jako humanisty . Zburzona zostaje wiara w mądry ład życia, w sens, stoicką niewzruszoność wobec nieszczęścia. Poeta dochodzi do przekonania, że cnota jest nienarodzona, a klęska niezawiniona. TREN X Poeta pyta o życie pozagrobowe. Człowiek jest bezradny i zagubiony wobec zagadek bytu, nie ma jasnej odpowiedzi na nie. TREN XI Poeta wątpi w wartość cnoty. Życiem ludzkim rządzi ślepy los, przypadek. Jednak poeta opanowuje swoje rozpaczliwe myśli. „Mam stracić i pociechę i baczenie swoje?”. TREN XIX zamyka cykl „Trenów”. Poecie ukazuje się we śnie matka z Urszulką na ręku. Wyjaśnia ona synowi, iż Urszulka dzięki śmierci uniknęła namiętności i cierpień życia, zyska wieczny spokój i życie wieczne. Zarazem napomina „Ludzkie, przygody, ludzkie noś!”, co znaczy „ z godnością znoś to , co może się człowiekowi przytrafić.

DRAMAT „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”Jan Kochanowski. Tradycje antyczne :-budowa , -3 jedności, -ograniczona liczba aktorów, - tematyka- nawiązanie do mitu trojańskiego. „ODPRAWA...” jest dramatem o nieszczęściach Troi, o „nierządnym królestwie i zaginienia bliskim, gdzie ani prawa ważą , ani sprawiedliwość ma miejsce”. Jest to tragedia o nieszczęściu zawinionym, którego można było
uniknąć. Nie jest to utwór aluzyjny, czy alegoryczny, jest to koloryt lokalny Polski, a nie bezpośrednie odbicie sytuacji XVI w. Naczelną ideą jest patriotyczno- obywatelska przestroga. Pieśń chóru „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie” jest adresowana do władców. Powinni oni zdawać sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa, muszą stać na straży prawa i sprawiedliwości, powinni mieć na uwadze dobro ogółu, nie wolno im myśleć o własnych, prywatnych sprawach. Ponadczasowość i uniwersalizm „Odprawy...”. „Odprawa...” jest utworem politycznym. Tematem tragedii jest porwanie Heleny i wyprawa Greków przeciw Troi. Osią, wokół której rozgrywa się akcja jest tzw. konflikt racji, bohaterem zbiorowym - Troja. Starcie się dwóch przeciwnych racji: z jasnej strony dobro państwa i narodu (Antenor) ,z drugiej dobro własne (Parys) prowadzi do konfliktu. Problemy ukazane w „Odprawie...” mają charakter ponadczasowy i uniwersalny..

KAZANIA- typ wypowiedzi publicystycznej nacechowanej dydaktycznie. „KAZANIA SEJMOWE” Piotr Skarga. Są przykładem opanowania przez autora sztuki wymowy - RETORYKI. Piotr Skarga wylicza „choroby” Rzeczypospolitej: -nieżyczliwość i chciwość, -niezgody sąsiedzkie, -naruszenie religii katolickiej, -osłabienie władzy królewskiej, -niesprawiedliwość prawa, -grzechy i złości. Porównuje Ojczyznę do matki, którą trzeba czcić. Lecz ludzie ją wykorzystują, nie potrafią docenić pokoju i tego, co Ojczyzna im daje. Myślą o sobie. Poeta wróży rychły upadek Ojczyzny, porównując ją do wielkiego okrętu: „ Zatonie, i z nim my sami poginiemy (...)”. Skarga broni biednych chłopów, którzy są podstawą narodu, uprawiają ziemię , a są wykorzystywani przez bogatych, poniżani, Autor
przepowiada, co stanie się za grzechy tych wszystkich, którzy le traktowali ubogich. „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” Andrzej Frycz-Modrzewski. Modrzewski przedstawił w swym utworze zasady życia społecznego, politycznego, religijnego i obyczajowego wedle których miało być zorganizowane doskonałe państwo. wg.
Modrzewskiego nie urodzenie , ale zdolności, umiejętności, walory moralne oraz zasługi stanowią o wartości człowieka. Za nieodzowny fundament państwa uważa praworządność. Dzieło „ O poprawie...” składa się z 5 ksiąg: I - krytykuje
obyczajowość szlachecką, życie ponad stanem, zanik dycha rycerskiego, prywatę; II- krytykuje niesprawiedliwe prawa; III-jest protestem przeciwko wojnom; IV-ograniczenie władzy duchowieństwa, oddzielenie władzy duchowej od świeckiej; V-podkreśla ważność nauki, szkół i nauczycieli.

NOWELAcechy noweli klasycznej: -zwarta i jasno zarysowana akcja. -centralny motyw musi pojawiać się w każdej fazie fabuły, -unikanie lub ograniczenie innych lunych motywów lub epizodów, -ograniczona ilość postaci, -redukcja opisów i komentarzy, -zwrócenie uwagi na główny wątek akcji. „DEKAMERON” GIOVANNI BOCCACCIO. „Dekameron” to zbiór 100 nowel . 7 panien i 3 młodzieńców, którzy przez 10 dni opowiadali po 10 nowel każdego dnia; opowieści dotyczą: - miłości, -sprytu i mądrości życiowej, -szlachetności, -namiętności. Nowele cechuje renesansowa dążność do prezentacji życia we wszelkich jego wymiarach: tragicznych, smutnych, poważnych , humorystycznych, erotycznych, zdumiewających, niezwykłych, ukazanych ze znawstwem ludzkiej psychiki, charakterów i obyczajów.

CECHY ODRODZENIA
-rozkwit sztuki i architektury; wybitni przedstawiciele: Leonardo Da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi
-zbudowano dużo kościołów, domów bogatych mieszczan, pałaców, ratuszów
-objawy niechęci i częściowego lekceważenia wieków średnich, jednaj należy się uznanie dla dokonań poprzedniej epoki głównie w dziedzinie prawa, medycyny i matematyki
-wyzwolenie się z ciemnoty
-interesowanie się jednostką ludzką (jako wartość, godne zainteresowania).
-powrót do wzorców kultury (sztuki obyczajów) antycznej - utwory Platona, Horacego itp.
-afirmacja życia
- znaczenie drukarzy: publikują dzieła zarówno renesansowe jak i powstałe w średniowieczu, ocalając je przy tym od zagubienia. I tak w 1506r. drukarz Jan Haller opublikował tekst ?Bogurodzicy?. Publikowano też m.in. średniowieczne opowieści, oraz szesnastowieczne opracowania religijnych dramatów wieków średnich. Pozwala to na ocalenie spuścizny przeszłości. Wraz z tymi drukami do czytelników docierały pewne wartości epoki poprzedniej, utrwalały się w ich świadomości średniowieczne gatunki literackie; prowadziło to do twórczych, renesansowych adaptacji niektórych średniowiecznych typów wypowiedzi literackiej. Wg ludzi renesansu gromadzone wartości odziedziczone po poprzednikach, tworzą pewną ?sumę spadkową?, którą należy chronić i pomnażać.

Dwa prądy literackie:
HUMANIZM(z łac. Humaniros ?człowieczeństwo?; ?ludzkość?)
Prąd światopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o człowieku jako o jednostce (psychika i wrażliwość). Dążył do rozwoju osobowości uznając wartość jego rozumu. Humaniści głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W myśl humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego talent, liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Był to antropocentryzm. Usytuowanie człowieka w centrum świata. Hasłem humanistów stało się zdanie Terencjusza: ?Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce?.
REFORMACJA
Stworzyła wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze, w której Bóg widzi ?smród i plugastwo?. Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy.