Ekspansja islamu w VII – IX wieku n.e. – kalendarium.

622 r.- Mahomet ucieka z Mekki do Medyny przed arystokracją wyznającą politeizm.
624 – 630 r. – trwa proces scalania plemion arabskich przez Mahometa, zakończony zajęciem przez jego zwolenników Mekki .Jeszcze za życia twórcy islamu jego armie atakują Palestynę , ale zostają odparte przez wojska bizantyjskie.
632 – 634 r.- pierwszym kalifem (czyli następcą Proroka) zostaje jego uczeń Abu – Bekr. Mimo krótkiego panowania, jego rządy utrwaliły zdobycze nowej wiary i pozwoliły zachować na razie jej jedność. To Abu – Bekr dostrzegł zalety dwóch wybitnych dowódców arabskich : Halida ibn al.- Walida oraz Amra ibn al.-Asa. W 633 r. armia arabska zajmuje Mezopotamię.
634 – 644 r.- rządy kalifa Omara. Arabowie zajmują Palestynę zadając szereg porażek armii bizantyjskiej dowodzonej przez cesarza Teodora. Oprócz Ziemi Świętej wojska Halida ibn al.-Walida zajęły Syrię bijąc Bizantyjczyków w bitwie nad rzeką Jarmuk (636). W latach 634 – 637 trwały też zwycięskie dla Arabów walki z Persją Armia Sada ibn abi – Waqqasa zdobyła Ktezyfont. Amr ibn al.-As zdobył wszystkie syryjskie twierdze (m.in Aleppo, Cezareę, Askalon oraz Tripoli), dokonał inwazji Egiptu (639 – 642) zakończoną zdobyciem Aleksandrii. Jeszcze za życia kalifa Omara, armia arabska złamała zorganizowany
opór Persów w bitwach pod Ram Hormuz (640) i Nehawandem (641) i podbiła Cyrenajkę i Tripolitanię w Afryce Północnej.
644 – 656 r. – panowanie kalifa Otmana. Za jego czasów Arabowie budują od podstaw flotę wojenną co owocuje zdobyciem Cypru (649), spustoszeniem Sycylii (652) zajęciem Rodos (645). Arabowie zadają kilka porażek flocie bizantyjskiej). Arabowie bezskutecznie usiłują zająć Afganistan.
656 – 661r. – rządy ostatniego z bezpośrednich następców Mahometa ; jego zięcia i przybranego syna – Alego wypełniły pierwsze na dużą skalę, walki wewnętrzne. Na
czele buntu przeciw Alemu stanęła wdowa po Mahomecie – Aisza oraz namiestnik Syrii – Moawija. Negocjacje kończyły się niepowodzeniem i Moawija obwołał się kalifem podczas pobytu w Jerozolimie. Wojna domowa dała chwilę spokoju Bizancjum (rozejm z 659 r.). Ostatecznie zwyciężył Moawija. Ali został zamordowany, a jego syn al.-Husajn zmuszony do ustąpienia. Konflikt spowodował podział islamu na zwolenników Alego, którzy nie uznawali wszystkich jego następców (szyici) oraz na ortodoksów, wywodzących, że prawo Moawiji jest wolą Allacha i jest zgodne z tradycją (wola Aiszy).
661-680r.- panowanie Moawiji, pierwszego kalifa z dynastii Omajjadów. Mimo wielkich zdolności wojskowych tego władcy Arabowie ponoszą kilka porażek. Nie udało im się na trwałe zająć Samarakandy, ponieśli klęskę w wojnie z Bizancjum ( 668-679). Zasługą Moawiji jest za to udany najazd na dolinę Indusu. W następnych latach w regionie bliskowschodnim panowała specyficzna sytuacja, dzięki której prawdopodobnie ekspansja arabska nie była aż tak dynamiczna. Następcy kalifa Moawiji z dynastii Omajjadów –Jazid I (680–683), Merwan (683–684), Abd al.-Malik
(685–705), Al.- Walid (705–715) prowadzą politykę utrwalania własnej władzy, a zarazem ekspansji wewnętrznej. Było to trudne do pogodzenia, władzy Omajjadów nie chcieli uznać zwolennicy Alego oraz wyznawcy mnożących się sekt islamskich. W różnych rejonach imperium wybuchały bunty. Najpoważniejsze miały miejsce w Arabii w latach 680-692, na którego czele stanął Abdullah ibn as-Zubajr, w Afganistanie (na czele stał ibn al. Aszt ). W Syrii bunty miejscowej ludności podsycali agenci Bizancjum. Tłumienie tych wystąpień kończyło się pomylśnie dla kalifów, ale kosztowały zniszczenia i wyludnienie krain. Rzutowały również na wyniki ekspansji zewnętrznej. Należy podkreślić, że i tu Arabowie odnosili poważne sukcesy. Do 698 r. zajęto resztki posiadłości bizantyjskich w Afryce Północnej – Tunis; opanowali Maroko i Algierię (705). Najwybitniejszy z w/w kalifów – Al.-Walid dokończył podboju Afryki Północnej, zajął obszary nad rzeką Oxos (dziś Amu-Daria). Od 713 roku Arabowie pod wodzą Mohammeda al.-Kassima najeżdżali regularnie Pendżab. Niezwykle wojowniczy kalif Sulejman (715–717) i jego brat Omar II (717-720) utrwalają władzę arabską w Azji Mniejszej, oblegają Konstantynopol (717-718) i w 711r. rozpoczynają podbój Hiszpanii i południowej Francji. Pomylśność władzy Omajjadów kończy się w latach 40–ych VIII w. O ile bunty Berberów w Maroku udało się jeszcze stłumić, o tyle bunt w Chorasanie był wyjątkowo groźny. Na jego czele stanął Abu Muslim należący do stronników Abu al.-Abbasa. Był to w prostej linii potomek al. – Abbasa, wuja i towarzysza samego Mahometa. Bunt wybuchł w 747 roku, rozprzestrzenił się błyskawicznie. Imperium podzieliło
się na zwolenników starej dynastii i nowej - czyli Abbasydów. Decydujące starcie odbyło się nad rzeką Wielki Zab (I 750). Ostatni kalif z dynastii Omajjadów – Merwan II poniósł klęskę, po krótkiej ucieczce został zamordowany. Panowanie pierwszych kalifów z dynastii Abbasydów do złudzenia przypominało władzę Omajjadów. Bunty zwolenników Omajjadów, szyitów powodują rozwiązania radykalne. Całe lata trwa systematyczne wyszukiwanie i mordowanie członków rodu Omajjadów. Zdołali oni zachować władzę jedynie w Maroku oraz w Hiszpanii. Kalif Al.-Mansur czyni Bagdad stolicą Abbasydów, a jego wnuk, a zarazem najwybitniejszy Abbasyda – Harun al.-Raszyd (786 – 809 ) uspokaja sytuację w państwie. Po jego śmierci kalifat ogarnia zamęt polityczny, który u schyłku XI wieku umożliwi narodziny nowej potęgi świata islamu – Turków Seldżuckich, da kolejne wieki istnieniu Cesarstwa Bizantyjskiego a mimo to nie zahamuje rozwoju kultury, z której nieoficjalnie czerpać będzie europejskie średniowiecze.