Psychologia społeczna

Pedagogika społeczna zrodziła się na przełomie XIX i XX wieku. W rozwoju pedagogiki społecznej podkreśla się proces przechodzenia od praktyki do teorii. Wpływ na rozwój pedagogiki społecznej miały przemiany ekonomiczne, socjalne, społeczno-kulturowe Europy i Ameryki. Wzrost gospodarczy wpływała jakość życia grup ludzkich, warstw społecznych i regionów wywołując oprócz zmian korzystnych również zjawiska rozwarstwienia społecznego i nierówności w wielu obszarach życia społecznego. W tych okolicznościach prekursorzy pedagogiki społecznej podejmują wyzwania korygowania i ulepszania życia jednostki i całych grup ludzkich. Pedagogika społeczna zwana jest nową filozofią myślenia o rzeczywistości, o jej warunkach i czynnikach powodujących rozwój lub degradację jednostki lub całych grup społecznych. To nauka praktyczna rozwijająca się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem.
Wg Ryszarda Wroczyńskiego pedagogika społeczna opierając się na badaniach empirycznych analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania. Przez organizowanie środowiska w pedagogice społecznej rozumie się wytwarzanie bodźców wychowawczo-wartościowych.
Przedmiotem badań pedagogiki społecznej nie są poszczególne dziedziny rzeczywistości lub aktywności ludzkiej jak: szkoły, placówki opiekuńcze, rodzina, praca kulturalna, praca socjalna, lecz głównie interesują ją środowiskowe uwarunkowania tych dziedzin naszej działalności oraz zachodzące w nich relacje. Zasadniczy problem metodologiczny sprowadza się do ujmowania wychowania z gruntu widzenia teorii środowiska wychowawczego punktu widzenia środowiska wychowawczego. Pojęcie wychowania w ped. społ.
Jest rozumiane jako funkcja życia społecznego Nie ogranicza się do relacji wychowawca-wychowanek. Na znaczeniu przybiera koncepcja społeczeństwa wychowującego, która opiera się na założeniach, że ostateczne efekty wychowania są wypadkową zarówno oddziaływań planowych i celowych jak i działalności spontanicznej, naturalnej.
Wg Aleksandra Kamieńskiego środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturalnym. Tworzą je osoby grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze.
Wg Heleny Padlińskiej środowisko wychowawcze jest to zespół warunków przyrodniczych przyrodniczych bytowych wytworzonych przez pracę ludzką i stosunki międzyludzkie. Środowisko to zespól warunków wśród których żyje człowiek i czynników kształtujących jego osobowość, oddziaływujących stale i przez długi czas.
Humanistyczne spojrzenie pedagogiki społecznej
Humanistyczne spojrzenie na człowieka wymaga z jednej strony skupienia uwagi na jego wnętrze i w sferze psychicznej i egzystencjalnej na potrzebach i przeżyciach, z drugiej strony na świecie zewnętrznym, który to podejmuje określone działania opiekuńcze, wspomagające i wspierające w imię dobra człowieka. Pedagogika społeczna skupiła się głównie na stanach opieki i pomocy społecznej . W warunkach współczesnej cywilizacji techniczno- infomatycznej ped. społ. rozpatruje stany – inaczej sytuacje człowieka tj. samodzielność, opiekę międzyludzką, pomoc ludzką i wsparcie społeczne.
Samodzielność może być rozumiana jako cecha osobowości albo jako stan niezależności życiowej. Człowiek samodzielny sam kieruje swoim życiem, w sytuacjach trudnych sam potrafi radzić sobie z problemami. Samodzielność jest przejawem przedmiotowości człowieka.
Opieka międzyludzka nazywa się ją potrzebami ponadpodmiotowymi. Jest to działalność ciągła, bezinteresowna polegająca na odpowiedzialności opiekuna za podopiecznego. Działalność ta ukierunkowana jest na zaspokajanie potrzeb podopiecznego w sytuacji kiedy podopieczni nie są w stanie przejściowo lub trwale samodzielnie ich zaspokajać. Opieka ma prowadzić do usamodzielnienia jednostki poprzez przezwyciężenie niezdolności podopiecznego do zaspokajania swoich potrzeb.
Pomoc oznacza działania jednostki albo określonej grupy czy też instytucji na rzecz drugiego człowieka, który znalazł się w sytuacji problemowej, przełomowej, niepomyślnej, której nie będzie w stanie własnymi siłami przezwyciężyć. Działania pomocowe mają na celu przywrócenie stanu normalności.
Wsparcie społeczne w pierwszym ujęciu to pomoc w sytuacjach trudnych, w drugim zaś to rodzaj interakcji , pomoc w sytuacjach problemowych. Najczęściej są to działania nieformalne i nieprofesjonalne, wynikające z dobrych chęci, pobudek moralnych, religijnych. Przedmiotami wsparcia mogą być sąsiedzi, koledzy, znajomi. Typowymi sytuacjami wymagającymi wsparcia są sytuacje przeciążenia, konfliktu, ubóstwa materialnego materialnego duchowego, izolacji społecznej, uzależnień np. alkoholizm, lekomania, pracoholizm.
Praca socjalna to profesjonalna działalność polegająca na pomaganiu jednostkom, grupom lub społecznościom we wzbogacaniu czy odtwarzaniu ich zdolności społecznego funkcjonowania i tworzenia warunków społecznych sprzyjających osiąganiu ich celów.
Ogólny cel pracy socjalnej:
-wspieranie lub odbudowa obopólnie korzystnych interakcji pomiędzy jednostką, a społeczeństwem aby poprawić poziom życia obywateli.
Szczegółowe cele pracy socjalnej:
- pomaganie ludziom w nabywaniu umiejętności rozwiązywania problemów oraz zdolności do radzenia sobie w różnych sytuacjach
- pomoc jednostkom w uzyskaniu środków
- ułatwienie interakcji między jednostką, a środowiskiem
- uczulanie organizacji na potrzeby jednostek i grup.
Praca socjalna (def. Polski):
-jest działalnością zawodową służącą ludziom pomocą w usprawnianiu lub odzyskaniu ich zdolności do satysfakcjonującego funkcjonowania w środowisku społecznym.
Praca socjalna ( def. Rady Europy)
Jest specyficzną działalnością profesjonalną, której zadaniem jest ułatwienie wzajemnego przystosowania jednostki, rodzin grup oraz środowiska społecznego, w którym żyją oraz rozwijania poczucia własnej wartości indywidualnej poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych oraz zasadach udostępnionych przez społeczeństwo lokalne.
Praca socjalna ( def. Wlk. Brytanii)
To uznana powszechnie działalność profesjonalna umożliwiająca jednostkom, rodzinom i grupom identyfikację osobistych, społecznych i tkwiących w ich środowisku trudności oddziałujących na nich niekorzystnie. Praca socjalna umożliwia im ( jednostkom, grupom, rodzinom) przezwyciężanie tych trudności poprzez działania podtrzymujące, rehabilitacyjne, zabezpieczające, korygujące. Praca socjalna wspiera politykę i odpowiada na potrzeby społeczne działając tym samym na rzecz od wieku, płci, orientacji seksualnej, klasy społecznej, niesprawności rasy, kultury i wyznania. Na pracy socjalnej spoczywa odpowiedzialność za ochronę najsłabszych i egzekwowanie ustawowych zobowiązań właściwych organów władzy tej grupy.
Metoda indywidualnych przypadków
Badania metodą indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych. Najbardziej użyteczną techniką tej metody jest wywiad. Uzupełniają go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.
Definicja wg T. Pilcha
Metoda indywidualnych przypadków – jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Można wyróżnić kilka modeli pracy socjalnej z przypadkiem, które wyłoniły się w toku rozwoju historycznego, są to m.in.: model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań itd. Istnieją także zasady w stosowaniu tej metody: akceptacji, komunikacji, indywidualizacji, uczestnictwa, zaufania i poszanowania prywatności, oraz zasada samoświadomości. W pedagogice socjalnej definicji grup jest wiele. Wg Floriana Znanieckiego grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość. Aleksander Kamieński proponuje trzy rodzaje grup:
1. rozwojowo – wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno – oświatowej dorosłych, młodzieży ( w domach kultury, w związkach i stowarzyszeniach społecznych).
2. rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo – wychowawczą do oddziaływań na jednostki społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Specjalną odmianą pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za szkodliwą np. przestępczej.
3. psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków.
Wyróżnia się cztery etapy pracy z grupą:
1. tworzenie grupy
2. stabilizacja jej struktury i norm
3. realizacja jej celów
4. oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy.
Metoda grupowa
W metodzie grupowej wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie. Wiąże go nie tylko „dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości, jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętności przewodzenia lub przodowania grupie. Stosuje się w niej odmiany pracy grupowej wg Kamieńskiego, takie jak w metodzie indywidualnych przypadków.
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo
2. Rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych, kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych
3. Dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego autonomicznego jako jednostki i jako grupy
4. Nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu
Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamizmu właściwej grupy.
Etapy pracy grupowej są identyczne jak w metodzie indywidualnych przypadków.
Metoda organizacji społeczności ( środowiska)
Jest ona trzecią z podstawowych zasad pracy socjalnej, wg Kamieńskiego organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych ( społeczno- wychowawczych) polega na ulepszaniu sytuacji społecznej, lokalnej zjednoczonymi wysiłkami i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych . Metoda organizowania środowiska stanowi swego rodzaju sztukę planowania stosunków społecznych w życiu społeczności lokalnej przy spożytkowaniu dorobku nauki. Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
1. rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń
2. organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań między instytucje, zespoły itp.
3. planowanie i koordynacja działań opiekuńczo- wspomagająco - rozwojowych
4. wtórne pobudzenie
5. systematyczne ulepszanie środowiska
6. kontrola i doskonalenie
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy siły i procesy, których prawdziwe źródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in.: strukturyzacja, zarządzanie- administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej.