Układ oddechowy
Oddychanie jest jednym z najważniejszych przejawów życia i polega na pobieraniu przez żywą istotę tlenu z atmosfery i oddawaniu do niej dwutlenku węgla, Tlen, zawarty w powietrzu, jest niezbędny do uzyskiwania przez niemal każdy żywy organizm życiowej energii. Kręgowce, szczególnie zaś ssaki, w tym człowiek, ze względu na swą skomplikowaną wielonarządową budowę muszą mieć osobny system - układ oddechowy - zapewniający sprawne dostarczanie tlenu do tkanek i oddawanie stamtąd do atmosfery dwutlenku węgla (jest to "oddychanie zewnętrzne", w odróżnieniu od "wewnętrznego", które ma miejsce w tkankach).
Funkcje układu i dróg oddechowych
Zadaniem układu oddechowego w organizmie jest dostarczanie tlenu z płuc do naczyń krwionośnych, wydalanie dwutlenku węgla i pary wodnej, zabezpieczenie doróg oddechowych i płuc przed drobnoustrojami oraz zanieczyszczeniami z powietrza, a także wytwarzanie dźwięków mowy.
Drogi oddechowe mają na celu oczyszczenie, ogrzewanie i nawilżanie powietrza dostającego się do płuc. W tym celu pokryte są specjalnym nabłonkiem migawkowym.
Budowa i czynności układu oddechowego
Układ oddechowy składa się z dróg oddechowych:
• górnych – jamy nosowej i gardła
• dolnych – krtani, tchawicy, dwóch dużych oskrzeli oraz wewnątrzpłucnego drzewa oskrzelowego i płuc
Charakterystyka poszczególnych narządów i procesów podczas oddychania:
a) Jama nosowa
- podzielona na 2 połowy przegrodą zbudowaną za kości i chrząstki,
- wokół jamę nosowej znajdują się przestrzenie wypełnione powietrzem tzw. zatoki oboczne nosa,
- od tyłu jama nosowa łącze się poprzez nozdrza tylne z jamą gardła,
- wysłana jest nabłonkiem migawkowym, zawierającym liczne gruczoły śluzowe oraz receptory wrażliwe na zapach,
- oprócz rzęsek, które falując ku ujściu wyrzucają na zewnątrz zanieczyszczenia powietrza (kurz), znajdują się włosy, które zatrzymują większe zanieczyszczenia, usuwane poza organizm podczas kichania,
- powietrze w jamie nosowej jest:
• oczyszczone
• nawilżone
• ogrzewane
b) Gardło
- ściany gardła zbudowane są z mięśni,
- łączy się z:
• jamą ustną
• jamą nosową
• krtanią
• uchem środkowym ( za pośrednictwem trąbki Eustachiusza)
- w czasie snu u niektórych osób mięśnie te mogą się nadmiernie rozluźnić, zwężając światło gardła, co podczas wdechu powoduje chrapanie (chrapanie powoduje niedotlenienie organizmu)
c) Krtań
- łączy gardło z tchawicą,
- odpowiedzialna jest za wytwarzanie mowy,
- zbudowana jest z 9 chrząstek. Największą z nich jest chrząstka tarczowata. Duże rozmiary osiąga również chrząstka nagłośniowa (jej fałd zamyka wejście do krtani, chroniąc przed zakrztuszeniem podczas połykania kęsów pokarmowych)
- trzy pary parzystych, małych chrząstek wraz z więzadłami tworzą aparat mowy w części krtani, zwanej głośnią.
d) Tchawica
- ma kształt rury o dużej sprężystości, długości około 10-13 cm,
- od góry połączona jest z krtanią, u dołu przechodzi w 2 oskrzela,
- tworzą ją chrząstki ułożone jedno na drugą, ą połączone z tyłu błoniastą ścianą, zawierają włókienka mięśni gładkich. Ich skurcz zwęża światło tchawicy, a rozkurcz – rozszerza,
- wnętrze tchawicy wysłane jest nabłonkiem migawkowym, umożliwiającym zbieranie zanieczyszczeń powietrza. Nabłonek pokryty jest śluzem. Ruch migawek wyrzuca zanieczyszczenia do gardła, gdzie są połykane lub odkrztuszane.
e) Oskrzela główne
- dzieli się na lewe i prawe
- znajduje się na wysokości 4 i5 kręgu piersiowego kręgosłupa,
- budowa przypomina tchawicę: ich ściana zawiera elementy chrzęstne i mięśniowe, od wewnątrz wysłane błoną śluzową z nabłonkiem migawkowym,
- oskrzela główne rozgałęziają się na oskrzela płatowe, te zaś na segmentowe, które z kolei ulegają dalszym rozgałęzieniom aż do najdrobniejszych oskrzelików, które kończą się pęcherzykami płucnymi,
- podstawowe zadania:
* transport powietrza do płuc,
* ogrzewanie i nawilżanie tego powietrza,
* oczyszczanie powietrza z ciał obcych.
f) Płuca
- są gąbczastej struktury.
- leżą wewnątrz klatki piersiowej,
- mają kształt zbliżony do spłaszczonych stożków,
- lewe płuco jest mniejsze od prawego,
- pokryte są cienką, błyszczącą błoną tzw. opłucną, której wilgotna powierzchnia ułatwia ruch płuc,
- zbudowane są z milionów pęcherzyków płucnych, każdy opleciony jest naczyniami włoskowatymi. W pęcherzykach płucnych zachodzi wymiana
gazowa.
Mechanika oddychania
W oddychaniu płucnym wyróżniamy dwie fazy : wdech i wydech. Jest to proces wciągania powietrza do płuc i wypuszczania go z powrotem, przy czym wdech jest czynnością czynną, a wydech bierną.
W czasie wdechu mięśnie międzyżebrowe kurczą się i powodują ruch żeber w górę i na zewnątrz.
W czasie wydechu mięśnie międzyżebrowe i przepona rozkurczają się, a żebra opadają w dół.
Mechanizm oddychania jest procesem automatycznym, a więc nie zależy od naszej woli.
Pojemność płuc
Pojemność płuc mierzymy za pomocą spirometra. Przeciętna pojemność u dorosłego mężczyzny wynosi około 4500 ml, a u dorosłej kobiety 3200 ml. Regularne ćwiczenia mogą przyczynić się do powiększenia pojemności płuc, u wytrenowanego sportowca może dochodzić do 6000-7000 ml
Wymiana gazowa
Tlen przenika z pęcherzyków płucnych do naczyń włosowatych, na tej samej zasadzie dwutlenek węgla przenika do naczyń włoskowatych. Tlen pobrany z pęcherzyków płucnych dociera z krwią do wszystkich komórek ciała.
Choroby układu oddechowego
Układ oddechowy, ze względu na to, iż ma bezpośredni kontakt ze światem zewnętrznym, jest szczególnie narażony na liczne jego niekorzystne oddziaływania.
Wdychane powietrze zawiera, jak powszechnie wiadomo, cały szereg różnych czynników drażniących i chorobotwórczych, zarówno cząstek materii nieożywionej (pyłów, gazów, aerozoli), jak i żywych mikroorganizmów (bakterii, grzybów, pyłków drzew i traw, spor porostów) lub złożonych struktur z pogranicza tych dwóch światów materii - wirusów.
Najczęstszymi chorobami dotykającymi układ oddechowy są infekcje, od banalnego "kataru" począwszy po zapalenie płuc. Na ogół są to samowyleczalne zakażenia wirusowe. Najbardziej znanym z nich jest grypa, która czasem może mieć dramatyczny przebieg. W przeszłości zmorą społeczeństw była gruźlica płuc. Obecnie choroba ta, choć uleczalna, ponownie stała się niebezpieczna, zwłaszcza w społeczeństwach o dużym rozprzestrzenieniu AIDS.
Coraz częściej spotyka się astmę, napadową chorobę oskrzeli, charakteryzującą się kurczem mięśni oskrzeli i raptownym gromadzeniem się śluzu w drzewie oskrzelowym, w większości wypadków wskutek zadziałania alergenu.
Palenie papierosów jest przyczyną epidemii przewlekłej choroby płuc i raka płuca.
„Dum spiro spero. Póki oddycham - mogę mieć nadzieję.”