Nauki współpracujące z pedagogiką

Nazwa pedagogika pochodzi z języka greckiego i oznacza „prowadzący chłopca”. Określenie to dotyczyło niewolnika, który odprowadził młodego chłopca do palestro. W początkowym okresie istnienia pedagogika nie była uznawana za naukę, dopiero dzięki działalności sofistów zajęła się działaniem wychowawczym jak również refleksją nad warunkami i celami tego działania oraz nad jego skutecznością.
Połączenie tak różnej problematyki w jedną dziedzinę budziło dużo kontrowersji. Próbowano podzielić a zarazem wyodrębnić z zakresu pedagogiki kwestie celów. Uważano, iż tym powinna zajmować się oddzielna dyscyplina zwana właśnie pedagogiką a kwestią opisu i analizy rzeczywistości wychowawczej – dyscyplina zwana nauką o wychowaniu.
Chciano również wyodrębnić problematykę warunków wychowania jak i procesów rozwojowych dziecka, czyniąc z tego odrębną naukę zwaną pedologią, która to miała zajmować się badaniem dziecka i zastąpić ówczesną pedagogikę.
Propozycja ta nie została zaakceptowana, ponieważ dziecko od samego początku swego życia jest wychowywane co oznacza, że już jest obiektem badań pedagogiki. W wyniku zaistniałego problemu pozostano przy tym ,iż pedagogika jest nauką zajmującą się zjawiskiem wychowania, warunkami w których ono występuje, celami, procesem i treścią, metodami oraz instytucjami, które prowadzą tę działalność.
Jednak nie tylko pedagogika zajmuje się sprawami wychowania, ale także nauki: biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, polityczne, , ekonomiczne, historyczne oraz filozoficzne. Nauki te dawniej nazywano pomocniczymi, dziś są to nauki współdziałające z pedagogiką.
NAUKI BIOLOGICZNE dotyczą podstaw biologicznych życia organizmu; jego rozwoju, przekazywania życia i rozrodu (dziedziczność, kondycja fizyczna). Porusza również aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego(biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy. Do nauk biologicznych zaliczamy również nauki medyczne, głównie w zakresie defektologii (rodzaj wiedzy i umiejętności, który wiąże się z przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych, chronicznie zagrożonych zdrowotnie) i psychopatologii(nauka zajmująca się zaburzeniami psychicznymi w tym upośledzeniami dzieci, chorobami psychicznymi, nadpobudliwością).
Z NAUK PSYCHOLOGICZNYCH z pedagogiką współdziała psychologia rozwojowa zajmująca się rozwojem psychicznym u dzieci (pedologia) i młodzieży (hebologia) oraz dorosłych (andrologia); psychologia ogólna, badająca funkcjonowanie psychiki człowieka, psychologia wychowawcza, która studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się.
Z NAUK SOCJOLOGICZNYCH z pedagogiką współdziała socjologia wychowania; zajmująca się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki międzyludzkie i instytucje społeczne. W ten sposób istotą wychowania jest przystosowanie dziecka do życia w społeczeństwie i przygotowanie go do pełnienia ról społecznych. Z pedagogiką działa również socjologia przemysłu, miast i wsi oraz socjologia kultury a zwłaszcza kultury masowej.
W pedagogice ważną role odgrywają NAUKI POLITYCZNE, które zajmują się kwestią państwa, prawa, ideologii społecznej oraz wyznaczające podstawy wychowania obywatelskiego.
Pewną rolę w wychowaniu odgrywa EKONOMIA, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń.
NAUKI HISTORYCZNE w pedagogice sprowadzają się do dwóch dziedzin:
 historii szkolnictwa i wychowania, która bada instytucje powołane do wychowania dzieci i młodzieży, programy kształcenia, środki i metody postępowania pedagogicznego oraz zajmuje się zawodem nauczycielsko wychowawczym. Historia szkolnictwa zajmuje się również popularyzacją książek, rozwojem czytelnictwa, prasy jak i masową kulturą jak kino, radio czy telewizja.
 historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, reform zawsze w związku z postępem polityczno-społecznym. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicznych.
W pedagogice dużą rolę odgrywa DYDAKTYKA a w szczególności logika i metodologia nauk, naukoznawstwo czyli nauka o nauce oraz cybernetyka nauka o systemach sterowania oraz związanym z tym przetwarzaniu i przekazywaniu informacji (komunikacja).
Z NAUK FILOZOFICZNYCH kwestia wychowawcza dotyczy antropologii wychowawczej, która zajmuje się teoria człowieka, estetyki, która zajmuje się badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych w dziełach sztuki jak i w naturze, oraz sposobami w jakie one oddziaływają na odbiorcę a zarazem wpływ sztuki na uzdolnienia człowieka; etyki która jest z jedną z podstaw wychowania moralnego.
Metody badania, jakimi posługuje się pedagogika dla opracowania swoich problemów praktycznych, empirycznych, normatywnych i teo¬retycznych, związanych z wychowaniem i wszechstronnym rozwojem człowieka nie są bezpo¬średnio wytworem pedagogiki, lecz często są przez nią zapożyczane od innych nauk, służących wzorami i gotową wiedzą, nazywanych dawniej naukami pomocniczymi. pierwsze dwie nauki tego rodzaju wprowadził Herbart, etykę filozoficzna oraz psychologie ogólną. Obecny rozrost zagadnień pedagogicznych spowodował znaczny roz¬wój ilościowy i jakościowy nauk pomocniczo współdziałających ze sobą w pedagogice współczesnej. Jedne z nich stają się zastosowaniem metod określonej nauki podstawowej do wyodrębnionej części jakichś prob¬lemów wychowania. Są to nauki pedagogiczne, jak np. historia wychowania, socjologia wychowania lub psychologia wychowania z ich działami poszczególnych nauk składowych.
Rozwijający się stan nauk współ¬pracujących z pedagogiką można uzmysłowić w następującym schema¬cie,
1 Nauki pedagogiczne,
 historia wychowania,
 kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedago¬giki),
 antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzysten¬cji człowieka),
 biologia wychowania (nauka o podstawach biologicz¬nych wychowania),
 psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
 socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecz¬nych w wychowaniu),
 filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii warto¬ści)
 teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).
2 Nauki współdziałające z pedagogiką
a) nauki realne, jak
o higiena z naukami medycznymi,
o ekonomika oświaty i kształce¬nia,
o demografia,
b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
o cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
o prakseologia (nauka o działaniu),
o logika z metodologią nauk i naukoznawstwem, wreszcie
c) nauki aksjologiczne:
o estetyka (nauka o pięknie),
o etyka (nauka o moralności).
Wyodrębniamy więc trzy grupy nauk pedagogicznych jako
1 nauki historyczne,
2 nauki deskryptywne, czyli opisujące obserwacyjnie lub eksperymentalnie zjawiska wychowawcze oraz
3 nauki prospektywne, sięgające w przy¬szłość na podstawie światopoglądowej, dlatego też inaczej nazywane naukami światopoglądowymi.
Każda z tych grup nauk wypracowała swoje odrębne badania -historyczne, empiryczne lub filozoficzne, które znajdują także zastosowanie w opracowaniu problemów, stanowiących podstawę dla autonomicznej problematyki pedagogicznej.

1. Nauki historyczne w pedagogice
Zadaniem nauk historyczno-pedagogicznych jest badanie począt¬ków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdawniejszych aż do współ¬czesnych
Wszystkie nauki historyczne w pedagogice sprowadzają się do dwu dziedzin: historii szkolnictwa i wychowania oraz historii myśli i doktryn pedagogicznych.
a) Historia szkolnictwa i wychowania na tle rozwijających się potrzeb życia społecznego i kultury tak materialnej (ekonomicznej), jak i duchowej w ramach historii politycznej poszczególnych epok dziejo¬wych bada przede wszystkim instytucje powołane do wychowywania dzieci i młodzieży, następnie stosowane przez nie programy kształcenia, środki i metody z wyrobionymi w tym czasie zwyczajami i sposobami postępowania pedagogicznego, tworzącymi razem system pedagogii, wreszcie zajmuje się zawodem nauczycielsko-wychowawczym.. Historia szkolnictwa uwzględnia także dzieje oświaty dorosłych, walki z analfabetyzmem, popularyza¬cji nauki, zajmuje się rozwojem czytelnictwa prasy i książek aż do współczesnych zagadnień kultury masowej, szerzonej przez środki masowej informacji, jak kino, radio, telewizja.
b) Historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, projek¬tów reform zawsze w związku z postępem innych nauk oraz z prądami polityczno-społecznymi, kulturalnymi i umysłowymi epok badanych. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicz¬nych. Ideologię w wychowaniu tworzą wartości, realizowane w po¬stawach wychowawczych ludzi. Wreszcie różne założenia, pomysły, tezy, postula¬ty i programy wychowania składają się na rozległą dziedzinę teorii pedagogicznej, w której doktryny wypracowane przez twórców dają obraz zawiłej mozaiki prądów i kierunków pedagogicznych, zorien¬towanych indywidualistycznie lub socjologicznie, biologicznie lub kulturystycznie, religijnie lub materialistycznie, doprowadzając do współ¬czesnego stanu systemów wychowawczych.
2. Nauki empiryczne w pedagogice
Wychowawczy rozwój człowieka wiąże się z życiem jego organizmu, z życiem wewnętrznym psychiki oraz życiem społecznym w środowisku ludzkim. Wymienione zjawiska życiowe uwikłane w wychowaniu są opisywane i badane głównie w sposób empiryczny; obserwacyjnie lub eksperymentalnie przez trzy nauki pedagogiczne:
 Biologia wychowania, mówi o biologicznych podstawach życia organizmu, przekazywania życia i rozrodu oraz zaznajamia z organicznymi procesami wzrostu ciała i rozwoju mięśni. W tym celu przedstawia strukturę i funkcjonowanie organizmu jako zespołu komórek, tkanek i narządów, działających w koordynowanych systemach: trawiennym, oddechowym, krwionośnym, wydalniczym i mięśniowym. Dorobek biologii wychowawczej stanowi pod¬stawę dla teorii wychowania fizycznego, dietetyki oraz higieny roz¬wojowej, szkolnej i społecznej.
 psychologię wychowania, obejmuje szereg dyscyplin pokrewnych i graniczących ze sobą, jak psychologia rozwojowa o roz¬woju psychicznym u dzieci (pedologia) i młodzieży (hebologia) oraz dorosłych (andrologia), jak psychologia wychowawcza o uwarun¬kowaniach psychiki dziecka w rodzinie, jako ucznia w szkole Dochodzą do nich jeszcze psychologia różnicowa wraz z charakterologią i typologią oraz diagnostyką szkolną o poznaniu uczniów, psychopatologia dziecię¬ca i młodocianych wraz z higieną psychiczną, a wreszcie psychologia szczegółowa w postaci psychodydaktyki o procesach nauczania i psychopedagogiki o procesach zachowania się.Psychologia wychowawcza studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się,
 socjologię wychowania Zajmuje się badaniem zależ¬ności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w któ¬rym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki i oddziaływania między ludźmi, organizacje i in¬stytucje społeczne. Środowiska wychowawcze są polem ścierania się różnych wpływów i sił dążeniowych całego społeczeństwa, jako zorganizowanego kompleksu grup społecznych. Podstawę każdej gru¬py społecznej stanowią wartości szanowane przez członków i two¬rzące wspólnotę społeczną jako dobro wspólne, na które składają się interesy, język, obyczaje, poglądy. W ten sposób istotą wychowania jest przystosowanie się wychowanka do żądań grup społecznych przez włączenie się do wspólnoty języka, obyczaju, poglądów, zajęć itp. Całość zaś procesu rozwojowego po¬lega w tym ujęciu na socjalizacji, czyli uspołecznieniu się wycho¬wanka. Poza socjologią wychowawczą szkoły i klasy szkolnej, w której bada się socjometrycznie stosunki między jednostką a grupą kole¬żeńską, ważna jest socjologia wychowawcza środowisk rodzinnych. Bada ona typ rodziny (pełnej, rozbitej, zreorganizowanej, zdemora¬lizowanej) oraz wpływy środowiska lokalnego na rodzinę i wychowa¬nie w niej dzieci, jak rodzina wiejska, inteligencka, proletariacka, miejska, ponieważ od tych czynników zależy rozwój wychowawczy dzieci i młodzieży.
.
2. Nauki światopoglądowe w pedagogice
Nauki, mające szczególne znaczenie dla budowy prawdziwego poglądu na świat, nazywamy naukami światopoglądowymi. Należą do nich nauki
 humanistyczne, które dostar¬czają surowego materiału do poznania ideałów i postaw ludzkich, jak bohaterstwo, miłość, tchórzostwo, zdrada, nienawiść itd., wyrażanych w historii narodów, w ich sztuce i literaturze poetyckiej czy dramatycz¬nej. Nauki humanistyczne mówią o życiu i czynach człowieka jednocześnie służą pomocą w kształceniu światopoglądu młodzieży i dorosłych,
 filozoficzne jak logika, estetyka, etyka ustalają kryteria tego co jest prawdziwe, dobre moralnie, piękne i godnego rozumnego człowie¬ka.
 Teologiczne rozprawiają o Bogu żywym i stosunku religijnym człowieka konkretyzują ideał wychowawczy człowieka.