Nauki współpracujące z pedagogiką.

Profesor Stefan Kunowski (1909-1977)- wybitny uczony twórca teoretycznych koncepcji wychowania chrześcijańskiego i zasłużony nauczyciel akademicki. Jego książka Podstawy współczesnej pedagogiki na podstawie której opieram swój referat została uznana jako bestseller czytelniczy, a także za książkę, która zajmuje trwałe miejsce w procesie kształcenia pedagogicznego. Ja natomiast będę mówiła na podstawie tej książki piątego rozdziału mianowicie o naukach współpracujących z pedagogiką
Nauki pedagogiczne uzu¬pełniające w sposób specjalistyczny problemy lub aspekty istotne dla pedagogiki same muszą korzystać z dorobku wiedzy właściwych dla siebie nauk pomocniczych. . Obecny rozrost zagadnień pedagogicznych spowodował znaczny roz¬wój ilościowy i jakościowy nauk pomocniczo współdziałających ze sobą w pedagogice współczesnej. Jedne z nich stają się zastosowaniem metod określonej nauki podstawowej do wyodrębnionej części jakichś prob¬lemów wychowania. Rozwijający się stan nauk współ¬pracujących z pedagogiką można uzmysłowić w następującym schema¬cie, w którym wycinki w kole pedagogiki oznaczone wielkimi literami przedstawiają.
1 Nauki pedagogiczne jak:
H - historia wychowania,
K - kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedago¬giki),
A - antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzysten¬cji człowieka),
B - biologia wychowania (nauka o podstawach biologicz¬nych wychowania),
P - psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
S - socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecz¬nych w wychowaniu),
F - filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii warto¬ści) oraz
T - teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).
Następnie profesor Kunowski pisze o naukach współpracujących które na schemacie można zobaczyć w polach narożnych graniczących z naukami zasadniczymi będących na styku z tymi działami pedagogiki
2 - nauki współdziałające z pedagogiką autor dzieli na trzy grupy
a) nauki realne, jak
1) - higiena z naukami medycznymi,
2) - Ekonomika oświaty i kształce¬nia,
3) - Demografia,
dalej b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
4) - Cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
5) - Prakseologia (nauka o działaniu),
6) - Logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,
wreszcie c) nauki aksjologiczne: 7) - Estetyka (nauka o pięknie), 8) - Etyka (nauka o moralności).
Trzecią grupą nauk z kolei które pokazują pasy pomiędzy naukami współdziałającymi z pedagogiką obrazują nauki podstawowe wraz - z naukami pomocniczymi, z których dorobku korzystają nauki pedagogiczne. Kunowski jednak koncentruje się tutaj na naukach pedagogicznych, ich problematyką i dorobkiem , ponieważ uważa je za najważniejsze.
Wyodrębnia więc 3 grupy nauk pedagogicznych:
I Nauki historyczne
II Nauki deskryptywne czyli opisujące obserwacyjnie lub eksperymentalnie zjawiska wychowawcze zwane są też inaczej naukami empirycznymi.
III Nauki światopoglądowe
Następnie autor opisuje poszczególne nauki i tak:
I Nauki historyczno-pedagogiczne
Zadaniem nauk historyczno-pedagogicznych jest badanie począt¬ków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdawniejszych aż do współ¬czesnych. Profesor uważa, że znajomość historii pedagogicznej
Wprowadza do studium pedagogiki
Orientuje w działających dynamizmach wychowania
Kształtuje myślenie pedagogiczne.
W związku z czym autor sprowadza te nauki do dwóch dziedzin mianowicie
1.HISTORII SZKOLNICTWA I WYCHOWANIA
2.HISTORII MYŚLI I DOKTRYN PEDAGOGICZNYCH
Pierwsza dziedzina a wiec historia szkolnictwa i wychowania na tle rozwijających się potrzeb życia społecznego i kultury tak materialnej (ekonomicznej), jak i duchowej w ramach historii politycznej poszczególnych epok dziejo¬wych bada przede wszystkim
a) instytucje powołane do wychowywania dzieci i młodzieży
b) stosowane przez te instytucje programy kształcenia
c) środki i metody z wyrobionymi w tym czasie zwyczajami i sposobami postępowania pedagogicznego, tworzącymi razem system pedagogii
d) zawodem nauczycielsko-wychowawczym.

a) Instytucje wychowujące rozwijały się od
- „szkoły leśnej" z inicjacją u ludów pierwotnych
- szkoły świątynne w Babilonie i Egipcie oraz
- szkoły ćwiczeń fizycznych (palestry i gimnazja) u Greków starożyt¬nych
- organizacji szkolnictwa ogólnokształcącego, obejmującego początkową naukę czytania i pisania u gramatysty,
- naukę na poziomie średnim u retora, aż do nauki wyższej u filozofów lub prawników, jak to było u Rzymian.
Średniowiecze dla celów kościel¬nych utworzyło
- szkółki parafialne, katedralne i uniwersytety.
Późniejsze przejęcie przez państwo szkolnictwa we własne ręce, wytworzenie ministerstwa oświecenia publicznego (pierwsze to Komisja Edukacji Narodowej - 1773) doprowadza do powstania obowiązkowej
- szkoły ludowej, laicyzacji szkolnictwa,
- szkoły zawodowej i innych przemian szkoły współczesnej.
Profesor zauważa fakt że , obok instytucji kształcących i nauczających rozwijały się instytucje tzw. wychowania w domu obcym, jak np.
atałykat u ludów kaukaskich (oddawanie dzieci książęcych na wy¬chowanie do piastuna-mentora),
- wychowanie rycerskie na dworze królewskim,
- termin u majstra cechowego,
- wychowanie nowicjusza w klasztorze.
Inne instytucje miały na celu opiekę nad żakami, np. bursy, internaty, domy akademickie.
b) O systemach wychowawczych Kunowski pisze że, zmieniały się historycznie zależnie od kultury duchowej i ideologii w swoich programach nauczania i działania wychowawczego (np. higiena, ćwicze¬nia fizyczne, teatr szkolny, kółka młodzieżowe),
c) Środki i metody są związane ,według Kunowskiego , z systemami wychowawczymi wcześniej wymienionymi a wiec także zmieniały się historycznie tak wymienia (np. kary chłosty, usuniecie kar i działanie na ambicję, współzawodnictwo itd.)
i d) historia zawodu kształtuje się od
- paidagogosa
- wędrownego nauczyciela sofisty
- nauczyciela zakonnika
- klechę w średniowieczu
- nauczyciela ludowego
- współczesnego nauczyciela związkowca uwzględniając przy tym kształcenia nauczycieli.
Historia szkolnictwa uwzględnia także dzieje:
-oświaty dorosłych,
-walki z analfabetyzmem,
-popularyza¬cji nauki,
Zajmuje się rozwojem czytelnictwa prasy i książek
współczesnych zagadnień kultury masowej, szerzonej przez środki masowej informacji, jak kino, radio, telewizja.
Drugą dziedziną nauk historyczno pedagogicznych jest
HISTORIA MYŚLI I DOKTRYN PEDAGOGICZNYCH, która zajmuje się, wyjaśnia autor, rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, projek¬tów reform które śa związane z postępem innych nauk oraz z prądami polityczno-społecznymi, kulturalnymi i umysłowymi epok badanych.
Najważniejszym przedmiotem tej nauki stanowi, zdaniem autora, sprawa kształtowania się a) ideologii wychowawczej,
B )ideału człowieka oraz
c) teorii pedagogicz¬nych.
Ideologię w wychowaniu tworzą wartości, realizowane w po¬stawach wychowawczych ludzi. -dzielność fizyczna i mądrość staje się u Greków cnotą (arete),
- męstwo i sprawied¬liwość w cnocie rzymskiej (virtus).
-humanistyczną ideologię staro¬żytności przewartościowała idea chrześcijańska, przynosząca w kul¬turze nowe wartości ewangeliczne, jak pokora, miłość, służba.
-w kulturze mieszczańskiej idea pracy i oszczędności co wiąże się z ustrojem kapitalistycznym.
Ideologia zaś nacjonalistyczna i faszystowska do¬prowadzają aż do współczesnych walk światopoglądowych.
Z rozwojem ideologii społeczno-wychowawczej stoi blisko w związku ideał człowie¬ka, który przyświeca w działaniu wychowawczym .I tak ideał ten autor opisuje począwszy od
-greckiego ideału człowieka pięknego i szlachetnego
- człowieka jako mędrca – retora
- człowieka świętego
-rycerza chrześcijańskiego
- dworzanina
- patrioty
-dobrego obywatela
aż do współczesnych profesorowi ideałów „nowego człowieka”
Z kolei na dziedzinę teorii pedagogicznej składają się różne założenia, pomysły, tezy, postulaty programy wychowania. To tyle, jeśli chodzi o nauki historyczne w pedagogice.
Kolejną grupą nauk jakie opisuje Kunowski są to
II nauki empiryczno-pedagogiczne
Wychowawczy rozwój człowieka wiąże się z życiem jego organizmu, z życiem wewnętrznym psychiki oraz życiem społecznym w środowisku ludzkim , pisze autor. W związku z tym nauki empiryczne zajmują się właśnie rozwojem człowieka opisując, badając właśnie w sposób empiryczny ,doświadczalny obserwacyjnie lub eksperymentalnie przez 3 nauki:
1.biologię wychowania
2. psychologię wychowania
3.socjologię wychowania
BIOLOGIA WYCHOWANIA
Mówi o biologicznych podstawach życia organizmu, przekazywania życia i rozrodu oraz zaznajamia z organicznymi procesami wzrostu ciała i rozwoju mięśni. Cechy fizyczne organizmu(wzrost, waga ,wygląd)i cechy psychicznie łącznie ze sposobami reakcji są zależne od: warunków środowiskowych (ilość i jakość pokarmu, wody, powietrza, światła, ruchu i snu), jak też odstanych właściwości wewnętrznych organizmu w postaci całej budowy ciała, systemu nerwowego i systemu hormonalnego co prowadzi do zagadnienia dziedziczności fizycznej i psychicznej. Sprawa dziedziczności wyjaśnia uzdolnienia lub trudności rozwojowe w postaci niedorozwoju umysłowego czy tez ograniczenia. Dorobek biologii wychowawczej stanowi dalej pod¬stawę dla teorii wychowania fizycznego, dietetyki oraz higieny roz¬wojowej, szkolnej i społecznej.
Następną nauką już wymienioną wyżej jaką opisuje autor jest
PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA
Obejmuje ona nauki pokrewne graniczące ze sobą jak:
a) psychologia rozwojowa traktująca o rozwoju psychicznym :
dzieci(pedologia), młodzieży ( hebologia), dorosłych (andrologia)
b) psychologia wychowawcza mówiąca o uwarunkowaniach psychiki dziecka w rodzinie jako:
ucznia w szkole, widza w kinie, czytelnika książek, harcerza w drużynie itp.
Dochodzą do tego jeszcze:
c) psychologia różnicowa badająca charakter i typ ucznia a także zajmuje się diagnostyką szkolną
d) psychopatologia dziecięca i młodocianych wraz z higieną psychiczną.
e) Psychologia szczegółowa w postaci:
- psychodydaktyki o procesach nauczania
- psychopedagogiki o procesach zachowania się

a) Psychologia rozwojowa ustaliła, pisze dalej autor, że rozwój psychiczny dziecka przechodzi określone fazy:
- niemowlęctwa (l rok życia),
- okres poniemowlęcy (do 4 r.),
- dziecięctwo przedszkolne (do 7 r.),
- dziecięctwo szkolne (do 12 r.),
- wiek dorastania i dojrzewania płciowego (dziewczęta 12-15 r., chłopcy 13-17),
- wiek młodzieńczy (dziewczęta 16-20, chłopcy 18-24 r.).
Każdy z tych okresów ma właściwe sobie cechy umysłowości, wyobraźni, woli, uczuć i światopoglądowej postawy wobec rzeczywistości, która w wieku przedszkolnym ma charakter magiczny, potem naiwnorealistyczny,- dziecko wierzy we wszystko co mu się powie następnie depresyjny, potem idealistyczny, dopóki postawa ta nie zhar¬monizuje się u człowieka dojrzałego.
b) Psychologia zaś wychowawcza studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się, w których specjalne znaczenie posiadają stany frustracji (zawodu, niepowodzenia). To niepowodzenia właśnie są przykrymi przeżyciami pod wpływem których dana osoba może mieć pewne zahamowania w dążeniu do obranego uprzednio celu , co prowadzi do reakcji obrony w formie np agresji, bądź cofnięcia się do pierwotnych form zachowawczych jak płacz lub powstania nowych celów.
c) Kolejną nauką dziedzinie psychopatologii wychowania jest psychopatologia która informuje o dzieciach: trudnych, nerwicowych, psychopatycznych, anormalnych umysłowo i chorych psychicznie
Trzecią z kolei nauką opisującą zjawiska społeczne w wychowa¬niu stanowi
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA
Zajmuje się ona badaniem zależ¬ności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w któ¬rym rozwój człowieka się odbywa (środowisko to-zwyczaje, stosunki, oddziaływania między ludźmi, organizacje i instytucje społeczne)
Środowiska wychowawcze ,według autora, SA polem ścierania się różnych wpływów i sił dążeniowych całego społeczeństwa, jako poszczególnych lub zorganizowanych grup społecznych
Podstawę każdej gru¬py społecznej stanowią wartości szanowane przez członków i two¬rzące wspólnotę społeczną jako dobro wspólne, na które składają się interesy, język, obyczaje, poglądy.
Podstawową, życiodajną grupą społeczną bezpośredniego kontaktu jest rodzina, która swym zdro¬wiem, trwałością i miłością zapewnia najlepsze środowisko wychowawcze dzieciom. Ponad rodzicami powstają szersze grupy społeczne pośrednich kontaktów między członkami, rozsiane po całym kraju jak (chłopi, inteligencja, robotnicy, duchowieństwo). Pomiędzy tymi szer¬szymi grupami społeczeństwa istnieje rywalizacja, dochodząca w pew¬nych warunkach do walki o władzę i znaczenie kulturotwórcze w całym społeczeństwie- pisze Kunowski- nad określonym terytorium z jego skarbami naturalnymi. w każdym społeczeństwie rozwijają się stale dwie tendencje, pierwszą tworzy proces jednoczący wszystkie grupy społeczne w jeden kulturalnie naród (w średniowieczu naród chrześcijański, od XVI wieku szlachecki, w XIX wieku mieszczański, obecnie demokratyczny), druga tendencja życia społecznego polega na procesach różnicujących klasowo lub stanowo społeczeństwo, co do¬prowadza do okresowego zaostrzania się walki klas o panowanie. Takie społeczeństwo jest twórcą kultury, bądź ustroju społecznego danego typu w związku z czym wytwarza wychowanie i szkołę. Często bowiem szkoły służą za narzędzie polityczne do urabiania stosunków społecznych w interesie klas panujących.( Podczas zaborów- narzędziem germanizacji czy też rusyfikacji)zwalczając polskie wychowanie rodzinne) Całość procesu rozwojowego polega w tym ujęciu na socjalizacji czyli uspołecznieniu wychowanka.
Socjalizacja wychowawcza ma dwa główne zadania:
a)wprowadzenie wychowanków do świata kultury narodowej i ogólnoludzkiej poprzez kształcenie ogólne, wynikiem czego nastę¬puje asymilacja kulturalna wychowanka do wspólnoty społecznej i upodobnienie się psychiczne;
b) - wprowadzenie do aktualnego życia społeczeństwa przez kształcenie grupowe według płci lub kształcenie zawodowe, rezultatem czego jest przygotowanie do życia praktycznego i produkcyjnego oraz zróżnicowanie się społeczne zależnie od wy¬branego zawodu.
W związku z czym te dwie funkcje spełnia.
W - socjologii wychowawczej szkoły i klasy szkolnej, w której bada się socjometrycznie stosunki między jednostką a grupą kole¬żeńską, ważna jest
- socjologia wychowawcza środowisk rodzinnych. Bada ona typ rodziny (pełnej, rozbitej, zreorganizowanej, zdemora¬lizowanej) oraz wpływy środowiska lokalnego na rodzinę i wychowa¬nie w niej dzieci, jak rodzina wiejska, inteligencka, proletariacka, miejska, ponieważ od tych czynników zależy rozwój wychowawczy dzieci i młodzieży.

Wreszcie ostatnia grupa nauk w pedagogice to :
III Nauki światopoglądowe
Są to nauki mające szczególne znaczenie dla budowy prawdziwego poglądu na świat, wyjaśnia autor
Należą do nich
1) Nauki humanistyczne
2) Nauki filozoficzne
3) Nauki teologiczne
1)Te pierwsze – nauki humanistyczne- mówią o życiu i czynach człowieka służą pomocą w kształceniu światopoglądu młodzieży i dorosłych , jednak nauki te nie dają gotowych norm czy raczej recepty, które z postaw powinny być realizowane w wychowaniu.
2)Czynią to nauki filozoficzne jak logika, estetyka i etyka, które ustalają jakieś normy , odpowiadają na pytanie :co jest prawdziwe , dobre moralnie, i godne rozumnego człowieka?
3)Nauki teologiczne traktujące o Bogu żywym i stosunku religijnym człowieka do Boga czynią konkretnym ideał wychowawczy człowieka. Zdaniem autora wszystkie te nauki przyczyniają się swoim wkładem do rozbudowy prawdziwego światopoglądu.
Ponieważ sam wyraz światopogląd jest wieloznaczny , autor dzieli wiec więc znaczenie tego wyrazu i tak:
a) światopogląd osobisty, właściwy który wytwarza się w ciągu rozwoju człowieka w oparciu o wszystkie typy nauk wyżej wymienionych.
b) Światopogląd społeczny , wyznawany przez jakąś grupę społeczeństwa jako obowiązujący jej członków- ideologia
c) Światopogląd filozoficzny- jako system poglądów jakiejś szkoły filozoficznej- teazja( gr; pogląd)
Światopogląd osobisty – dodaje profesor- jest to zespół własnych przekonań, oparty o wiedzę jakiegoś rodzaju, dającą pewność poznania oraz zaspakajającą samorzutne pytania poznawcze, nurtujące wszystkich normalnych ludzi. Pytania poznawcze rozwijają się najwcześniej u dziecka przedszkolnego typu „co to jest?" lub „jak się coś odbywa?" Są to pytania, wynikające z doświadczenia i praktyki życiowej, przenikają w głąb poznawanej rzeczy przez pytania o dalsze szczegóły zjawisk i dlatego wiedza zaspokajająca je pochodzi z nauk szczegółowych tak przyrod¬niczych, jak też humanistycznych. W wieku szkolnym pojawia się z pełnym zrozumieniem wyższy typ pytania przyczynowego, dlaczego coś się dzieje? Pytania o przyczyny wychodzą z doświadczenia pewnego ale wyjaśniwszy przyczynę zjawiska pytają o przyczyny dalsze ( np. dlaczego się urodziłam?)Wybiegają więc one do jakiejś przyczyny życia , bytu i istnienia rzeczy w ogóle. Odpowiedzi na te pytania o przyczyny ostateczne ,twierdzi Kunowski, udzielić może filozofia , która jest wiedzą metafizyczną o bycie i właściwościach.
W okresie dorastanie i młodzieńczym, pojawiają się pytania problemowe o celowość i sensie wszystkich zjawisk (po co w jakim celu)
Pytania te traktuję o rzeczach ostatecznych ( jak , po co żyjemy? Jaki jest sens życia? śmierci i świata , szczęścia i cierpienia?)
Odpowiedź pełną na te pytania według profesora Kunowskiego przynosi przede wszystkim wiedza teologiczna.
Wszystkie te nauki zatem dotyczą dwóch zasadniczych części światopoglądu
1) obrazu świata i źródeł absolutnych jego bytu
2) poglądu na człowieka i jego życia
Reasumując można w ten sposób sobie uzmysłowić pewne zależności we współpracy pomiędzy naukami. Świadczy o tym chociażby fakt ze pedagogika w szerokim tego słowa znaczeniu korzysta z usług nauk, ale sama jako nauka również służy innym naukom swoją wiedzą.