Powodzie

Powodzie towarzyszą człowiekowi od początku jego istnienia. Jest to zjawisko naturalne i nie stanowi zagrożenia dla środowiska, choć łączy się często ze znacznymi ofiarami zarówno wśród ludzi, wszelkich zwierząt jak i stratami materialnymi.
Pierwszą informację o powodzi znajdujemy w Księdze Rodzaju Biblii, kiedy to po 40 dniach i nocach opadów wystąpiły wody zalewając olbrzymie tereny. Potop, bo tak nazwano tę powódź mogła być możliwa szczególnie na terenach półsuchych do których należy m.in. Mezopotamia.
W miarę rozwoju historii dalsze powodzie są coraz lepiej udokumentowane.

Pierwsze informacje o powodziach w Polsce, wg Kroniki Jana Długosza, miały miejsce w latach 998 i 1118. Najlepiej udokumentowana powódź była w Krakowie w roku 1813. Słupy i tablice powodziowe do dnia dzisiejszego obrazują poziom wody przy klasztorze S.S. Norbertanek.
W następnych latach duża powódź była w roku 1934 w zlewni Dunajca, a w latach najbliższych w roku 1997 głównie w dorzeczu Odry i w roku 2001 w Gdańsku.
Szczególnie katastrofalne skutki miała powódź w roku 1997 występująca na obszarze południowej i zachodniej Polski, która ze względu na szkody, była zjawiskiem niespotykanym od ponad 200 lat. Powstała w wyniku wystąpienia opadów deszczu o wyjątkowej intensywności, głównie w dorzeczu górnej Odry i Wisły.
Opady wystąpiły w trzech falach, z których pierwsza spowodowała wezbranie na Odrze, fala druga przedłużyła to wezbranie i spowodowała przypływ wody z dopływów Odry, a trzecia fala objęła dorzecze Wisły. Największe sumy opadów zanotowano między 6 a 8 lipca 1997 roku. Opady wyższe od 100 mm/dobę wystąpiły w trójkącie Jelenia Góra – Nowy Sącz – Warszawa. Wyższe opady przekraczające 200 mm/dobę, wystąpiły w Sudetach i Karpatach, od Karkonoszy po Dunajec i Białą Tarnowską. Natomiast opady wyższe niż 250 mm/dobę miały miejsce w górnych partiach dorzecza Nysy Kłodzkiej, Małej Wisły, Soły, Raby i Dunajca oraz w Bramie Morawskiej. Maksymalny przepływ wód na Odrze wynosił 3600 m3/s.

Powódź swoim zasięgiem objęła 652 gminy na terenie 26 województw w dorzeczach Odry i Wisły. Zalanych zostało 2592 miejscowości, z czego 1362 całkowicie, a 1230 częściowo. Pod wodą znalazło się 665 tyś.ha gruntów, zniszczeniu uległo 480 mostów i ok. 1370 km dróg. Szacunkowe straty materialne wynosiły 12 mld zł. Zalanych zostały 33 oczyszczalnie ścieków i uszkodzeniu uległo ok. 300 km wałów przeciwpowodziowych w dorzeczu Wisły i ok. 800 km w dorzeczu Odry.
Z terenów objętych powodzią ewakuowano ok.162,5 tyś. osób, a 54 osoby poniosło śmierć. Ponadto utonęło ok. 1900 szt. bydła, ok. 5900 szt. trzody chlewnej, ok. 260 szt. owiec oraz ok. 1 mln szt. drobiu. Zginęło również wiele zwierzyny dzikiej. Obok zagrożeń dla życie i zdrowia ludzi powódź spowodowała znaczne zniszczenia środowiska naturalnego oraz dobytku mieszkańców. Powódź ujawniła wszystkie uchybienia i niedomogi oraz nierzetelności w zakresie programowania, organizacji i koordynacji działań ratowniczych oraz porządkowo-ochronnych.
Doświadczenia wynikające z tej powodzi stały się podstawą do podjęcia wielu decyzji zapobiegających jej skutkom.
Należy tu również przypomnieć o trzech wielkich powodziach na świecie.
W roku 1931 miała miejsce powódź w Chinach, kiedy to śmierć poniosło 3.7 mln ludzi, następnie w roku 1979 powódź w Indiach oraz powódź w 1993 roku w dorzeczu Missisipi.

Powodzie mogą być wynikiem normalnych zjawisk przyrodniczych, którym człowiek nie może zapobiec, albo jako wynik działalności człowieka poprzez zakłócenie normalnych zjawisk przyrodniczych, a także jako wynik awarii technicznych urządzeń.
Główną przyczyną powodzi jest większy opad wody w stosunku do możliwości infiltracyjnych gleby w jednostce czasu.

Przyczyny naturalnych wezbrań są następujące:
· wezbrania nawalne – pochodzące z gwałtownych deszczy (30 – 40 mm) w krótkim okresie czasu; nie dające się przewidzieć,
· wezbrania rozlewne – pochodzące z deszczy głównie w miesiącach letnich przy opadach trwających 3 – 5 dni; możliwe do przewidzenia,
· wezbrania zatorowe – wynikające z zatkania profilu rzecznego tzw. śryżem i lodem dennym, ma to miejsce w okresie wiosennym po mroźnej zimie (śryż – są to kryształki lodu zbite w gąbczastą masę tworzącą się w wodzie o temp. < OoC),
· roztopy – w wyniku topnienia śniegu i lodu, które mogą być:
- solarne – przy dodatnich temp. w ciągu dnia i mroźnej temp. w ciągu nocy,
- adekwatno-opadowe - przy topnieniu śniegu z opadami deszczu; może też mieć miejsce oddziaływanie ciepłego powietrza znad Atlantyku w okresie zimowym,
· podgrzewanie gruntu pochodzenia wulkanicznego i erupcji wulkanów.

Wezbrania prowadzące do powodzi mogą być wynikiem działalności człowieka do których głównie należą:
- awarie zapór wodnych, którym towarzyszy gwałtowny spływ wody na tereny leżące poniżej zapory,
- zalanie polderów, co ma miejsce w czasie sztormu np. w Holandii (polder – osuszony, depresyjny teren przymorski lub przy obwałowaniach rzek),
- regulacje rzek polegające na skróceniu koryta rzeki aby poprawić jej spławność przez likwidację licznych meandrów zmniejszając w ten sposób pojemność rzeki a także jej zdolność infiltracyjną,
- wylesianie znacznych obszarów, które mają dużą zdolność zatrzymywania wody z opadów głównie przez system korzeniowy.

W zależności od rodzaju wezbrań można z dużym prawdopodobieństwem je przewidzieć w zależności od stanu wiedzy i poczynań organizacyjnych, a zatem zabezpieczyć się przed ich skutkami. Natomiast opadów nawalnych nie da się przewidzieć i tym samym wezbrań z tego typu opadów.
Należy tu podkreślić, że powodzie powodują wielkie szkody w wielu dziedzinach. Każda powódź na swój wymiar ekologiczny, co w przypadku wielkich rozmiarów, ma to charakter katastrofy ekologicznej, w której skutki mogą dawać znać o sobie przez wiele lat, a niektóre mają charakter stały.
Fala powodziowa obejmuje swoim zasięgiem wszystko co znajduje się na jej drodze.

Skutki powodzi są bardzo rozległe i wielopłaszczyznowe do których należy zaliczyć:
· utrata życia ludzi i zwierząt,
· zalane grunty uprawowe,
· ewakuacja ludzi,
· zalane drogi szlaki kolejowe, mosty, zniszczone i uszkodzone inne obiekty inżynierskie i techniczne,
· uszkodzone wały p-powodziowe,
· zalane oczyszczalnie ścieków, szamba, wysypiska odpadów komunalnych i przemysłowych,
· uwolnienie bakterii chorobotwórczych (padłe zwierzęta, cmentarze) i znaczne ilości substancji chemicznych jak: siarczanów, siarczków, chlorków, magnezu, sodu, potasu, metali ciężkich, środków ochrony roślin, nawozów sztucznych, produktów ropopochodnych , toksycznych środków chemicznych i wielu innych,
· zagrożenie epidemiologiczne jak: salmoneloza, dur brzuszny, czerwonka bakteryjna, tężec, wirusowe zapalenie wątroby typu A,
· konieczność zapewnienia wody dla ludności przede wszystkim zdatnej do picia,
· przenoszenie do łańcucha pokarmowego bakterii chorobotwórczych, substancji chemicznych i toksyn,
· odległe skutki dotyczące mórz gdzie spływa fala powodziowa (w Polsce dotyczy to Bałtyku w zlewisku którego leży cały nasz kraj),
· znaczne straty materialne,
· straty zdrowotne i moralne.


W zależności od rodzaju wezbrań, stanu wiedzy, prognozy pogody i poczynań organizacyjnych można zabezpieczyć się przed skutkami powodzi poprzez:
- unikanie zabudowy na terenach zalewowych,
- pogłębianie koryta rzeki,
- budowę wałów p-powodziowych,
- dbałość o stan wałów p-powodziowych ich szczelności i wytrzymałości,
- rozszerzenie odległości między wałami przeciwpowodziowymi,
- właściwe utrzymanie wałów i koryta rzeki poprzez usuwanie krzewów, drzew i innych przeszkód utrudniających spływ wody,
- dbałość o czystość międzywałów,
- zwiększenie retencji przez zalesianie (retencja lasu jest 10 x większa niż pola ornego),
- budowa zbiorników retencyjnych szczególnie w górnych odcinkach rzek a w dolnych budowę polderów i zbiorników wodnych (zbiorniki retencyjne można wykorzystać do wytwarzania energii elektrycznej i sportów wodnych),
- kruszenie zatorów lodowych materiałami wybuchowymi,
- świadome przerywanie wałów i kierowanie wezbranych wód na przyległe tereny chroniąc niżej położone tereny zaludnione i ważne obiekty przemysłowe uzyskując w ten sposób wytłumienie naporu fali powodziowej (ważna tu jest ścisła koordynacja działań w czasie),
- budowa wrót i śluz do wprowadzania i odprowadzania wód co pozwala złagodzić siłę naporu wód i tak nią pokierować, aby omijała tereny zamieszkałe i inne obiekty użyteczności społecznej,
- stworzenie sprawnych i odpowiedzialnych służb znających swoje obowiązki i kompetencje,
- rozbudowę sieci wodowskazów, aby informacja o nadchodzącej fali powodziowej była pełna,
- tzw. „małą retencję”, tj. budowę stawów, zastawek piętrzących i małych zbiorników, co przyczyni się także do rozwoju agroturystyki,
- budowę tzw. „zbiorników suchych” poniżej zbiornika retencyjnego w celu okresowego hamowania odpływu i łagodzenia kształtu fali powodziowej.
Jeśli powodziom nie sposób zapobiec, to na pewno można w znacznym stopniu ograniczyć ich szkodliwe skutki.