Zenon Ziembiewicz - główny bohater "Granicy" Zofii Nałkowskiej.

W życiu bywają sytuacje, kiedy człowiek zachowuje się wbrew sobie. Chęć zdobycia władzy, sławy czy korzyści materialnych często powoduje, że jest on w stanie zrobić wszystko, aby osiągnąć swoje cele, nie zważając nawet na konsekwencje własnych działań. Dbając o swoje interesy, człowiek zapomina, co jest w życiu tak naprawdę ważne, jakie są najwyższe wartości. W rezultacie, taka osoba posiada zdolność do zachowań niemoralnych, które zawsze ranią innych ludzi oraz pozostawiają skutki w ich najbliższym otoczeniu. W takiej sytuacji, jeżeli człowiek nie dysponuje silną psychiką, jest słaby i ulega emocjom, wszystko to może doprowadzić go do załamania i końcowego upadku. O osobie, która postępuje właśnie w taki nieetyczny i niehonorowy sposób, można powiedzieć, że straciła twarz. W literaturze znajdujemy wiele przykładów takiego postępowania, a główny bohater „Granicy” Zofii Nałkowskiej – Zenon Ziembiewicz jest niewątpliwie jednym z nich.


Zenon Ziembiewicz pochodził z zubożałej rodziny szlacheckiej. Wychowywał się w Boleborzy, gdzie majątkiem należącym do państwa Tczewskich zarządzał jego ojciec – Walerian. Młody Ziembiewicz był zdolnym, ambitnym chłopcem oraz pilnym i wzorowym uczniem. Wysokie oceny w szkole zapewniły mu studiowanie w Paryżu. Interesowała go polityka, tematyka społeczna, pragnął poszerzać swoje horyzonty intelektualne. Pod wpływem zdobywanej wiedzy, nabytego wykształcenia oraz pobytu w wielkim mieście, Zenon z roku na rok czuł się coraz bardziej obcy we własnym domu:

„Zenon wracał i oczami bardziej dorosłymi patrzył na rodziców. Od tego widzenia stygło mu serce i gorzki wstyd ściskał gardło, jak łzy”.

Żywił większą niechęć do swoich rodziców i sposobu ich życia, nie rozumiał ich. Krytykował postawę ojca, który oddawał się głównie dwóm pasjom – polowaniom i uwodzeniu wiejskich dziewczyn. Potępiał również zachowanie matki, która przymykała oko na zdrady i wyskoki swojego męża. Zenon zarzucał jej zbyt dużą tolerancję i uległość:

"Z dawnych czasów pamiętał Zenon niezrozumiałą przy jej zasadach tolerancję matki. Trzymała we dworze rozmaite dziewczyny, które były jawnie kochankami ojca”.

Młody Ziembiewicz był zdesperowany swoim odkryciem, dostrzegał obłudę oraz fałsz życia rodziców i postanowił nigdy nie zachowywać się podobnie. Zenon stał się wyznawcą radykalnych zasad, cechowało go idealistyczne podejście do świata. W dwulicowym środowisku boleborzańskiego dworu widział otaczającą go niesprawiedliwość społeczną. Pragnął przeciwstawić się jej, poświęcając się pracy społecznej i wprowadzić zmiany polepszające warunki życia niższych warstw. Jednak życie Zenona potoczyło się inaczej – sam nie zdawał sobie sprawy ile doświadczenia z okresu jego młodości wniosą do jego późniejszego, dojrzałego życia.


Ziembiewicz był bez wątpienia typem karierowicza. Cechowała go ambicja i inteligencja, chciał odnieść sukces zawodowy. Za wszelką cenę pragnął uwolnić się od rodziców i prowadzić indywidualne, uczciwe życie. Niestety, Zenon krok po kroku dopuszczał się czynów niezgodnych ze swoimi przekonaniami i światopoglądem. Obejmując posadę publicysty w lokalnym piśmie „Niwa”, zdecydował się pisać artykuły sprzeczne z wyznawanymi wartościami:

„Praca tutaj wyglądała inaczej, niż to sobie przedtem był wyobrażał. (...) W godziny przyjęć redaktorskich zjawiało się kolejno mnóstwo ludzi ze swoimi propozycjami, krzywdami i talentami”.

Nawet później, będąc już redaktorem naczelnym czasopisma, pozwalał na liczne manipulacje, ingerencje i zmiany w tekstach pisanych pod dyktando wysoko postawionych w społeczeństwie ludzi. W Ziembiewiczu ujawniają się te same cechy, które negował u własnej matki – uleganie wpływom i skłonność do kompromisów. Młody mężczyzna powoli dostosowywał się do otaczającego go środowiska. Kariera zawodowa Zenona jednakże nie opierała się tylko na jego własnych dokonaniach i zdolnościach. W dużej mierze była zasługą licznych układów towarzyskich, dzięki którym jego kariera rozwinęła się i Ziembiewicz awansował na pozycję prezydenta miasta. Ta posada została załatwiona przez wpływowych ludzi, którzy w dalszym ciągu mogli kontrolować i manipulować Zenonem, który swoją biernością pozwalał na to. Jednak część z jego pięknych wizji poprawy życia społeczeństwa pozostała w umyśle Ziembiewicza. Kilka z nich zostało nawet wcielonych w życie. Zenon chciał jako prezydent jak najlepiej, miał dobre intencje, jednak pogubił się w realiach, w jakich przyszło mu działać i pracować. Kariera była dla niego najważniejsza, uważał, że dzięki niej zapewni sobie dostatnie życie, uznanie i szacunek, więc dążył do niej za wszelką cenę. Ziembiewiczowi zabrakło silnej woli, bycia konsekwentnym i wiernym swoim ideom. Cały czas obawiał się powtórzyć błędy rodziców i właśnie ten strach popchnął go do uwikłania się w różne nieuczciwe układy, przez które przekroczył granicę przyzwoitości.


Podobna sytuacja rozegrała się w życiu osobistym Zenona. Pomimo wcześniejszego braku akceptacji zdrad i rozwiązłości ojca, sam uwiódł młodą dziewczynę, pochodzącą z niższej klasy społecznej – córkę kucharki – Justynę Bogutównę i uczynił ją swoją kochanką. Z czasem Ziembiewicz zaczął prowadzić podwójne życie. Nawet gdy zaręczył się z Elżbietą Biecką, nie zakończył swojego romansu z Justyną. Początkowo tłumaczył się, że było mu jej żal i musiał ją wesprzeć i pocieszyć. Tak naprawdę Zenon nie potrafił zapanować nad własnym pożądaniem. Ziembiewicz był osobą niestabilną, chwiejną, łatwo ulegał emocjom, pozwolił im sobą zawładnąć i nie umiał podjąć ostatecznej decyzji o rozstaniu. Ponownie charakteryzuje go słabość, brak silnej woli i uległość. Kiedy dziewczyna zaszła w ciążę, Zenon przestraszył się i sprytnie „między wierszami” namówił ją do aborcji. W rezultacie popchnął dziewczynę w kierunku obłędu i szaleństwa:

„Gdybyś ty chciał, tobyś był nie dał tych pieniędzy. Od tych jednak pieniędzy wszystko poszło. Moja choroba i ten mój bzik”.

Pozornie wydawałoby się, że Zenon chciał postępować z kochanką uczciwie, ponieważ załatwiał jej kolejne miejsca pracy, opiekę lekarską oraz wspomagał ją finansowo, jednak tak naprawdę kierowały nim inne intencje. Ziembiewicz szczególnie lękał się ujawnienia prawdy o romansie z ubogą dziewczyną i całkowitej kompromitacji na oczach wszystkich mieszkańców. Postanowił więc tkwić w związku z Justyną w obawie przed szantażem z jej strony, plotkami i zniszczeniem kariery. Zenon nie uważał, że postępuje źle – w ogóle nie potrafił przyznać się do popełnionych błędów. Obarczał nimi innych i zachowywał się bardzo niedojrzale. Nie chciał być odpowiedzialny za własne działania, zawsze szukał usprawiedliwienia. Próbując wyzbyć się winy i oczyścić sumienie, przyznał, że to Justyna doprowadziła do romansu. Z kolei Elżbietę oskarżył o oziębłość, która według niego poprowadziła go w ramiona innej kobiety:

„Widzisz, że to ty. Że to jest twoja wina. To ty nie jesteś dobra”.

Wplątał więc własną narzeczoną w swój romans i obarczał ją odpowiedzialnością za swoją pomyłkę. W taki sposób przekroczył granicę moralną.


Ziembiewicz nie tylko odziedziczył po ojcu skłonność do romansowania. Z czasem zmieniły mu się zainteresowania i znajdował zadowolenie w polowaniu, nie stronił też od spotkań towarzyskich, zabaw i alkoholu. W końcu udzieliła mu się dwulicowa i fałszywa atmosfera domu w Boleborzy. Zenon zaczął dziwnie się zachowywać – w obecności osób, od których zależała jego kariera był sztucznie wesoły i ożywiony. W towarzystwie najbliższych sprawiał wrażenie zmęczonego, przybitego i markotnego. Przy swojej żonie rzadko się odzywał, był małomówny, często się denerwował i irytował:

„Nagłe irytacje już wtedy pojawiały się u Zenona. Wynikały z dziwnego niepokoju, że dzieje się coś złego, że cała jego robota obrasta w tę obrzydliwość”.

Jego słaba psychika nie wytrzymała stresu i napięcia, jakie panowały w jego życiu.


Osobę Zenona Ziembiewicza dokładnie przedstawia symboliczna scena w utworze, kiedy bohater spogląda na swoje odbicie w samochodowej szybie:

„Widział tam kołnierz swego futra, melonik, cały kontur siebie, twarzy zatartej w ciemności”.

Elementy ubioru, wyraźny kontur jego sylwetki mogą oznaczać obraz samego siebie, jaki Zenon sam wykreował, którym chciał być – stanowczy i rozsądny polityk, dobry i uczciwy mąż. Rozmyta twarz natomiast sugeruje prawdziwe oblicze Ziembiewicza, jego wnętrze. Tak naprawdę, w głębi duszy był on człowiekiem zagubionym i przestraszonym. Nie był pewny swojego postępowania, robił rzeczy niezgodne z własnymi zasadami, często nie radził sobie z otaczającą go rzeczywistością oraz natłokiem wydarzeń i problemów. Zachowując się w sposób niehonorowy, przekraczając granice przyzwoitości i moralności, Zenon stracił twarz. Długo udawało mu się oszukiwać samego siebie, jednak w końcu bohater uświadomił sobie własne błędy. Zrozumiał, że całe jego życie zbudowane było na cierpieniu Justyny:

„Tak się zawsze wydaje, że to co trudne, jest właśnie dobre. A tymczasem dotąd dla niej samej nie zrobiliśmy nic. Dotąd właściwie w tym wszystkim wciąż siebie tylko mieliśmy na uwadze.”

Swoim romansem zmarnował życie sobie, żonie, rodzinie, a przede wszystkim Justynie, która była naiwną, ale ciepłą i pokrzywdzoną przez los dziewczyną. Ta świadomość popchnęła Zenona do zguby i katastrofy. Chcąc zakończyć wszystkie swoje niepowodzenia, błędy i problemy, popełnił samobójstwo. Ocena Zenona Ziembiewicza nie może być jednoznaczna. Trudno określić, czy był on złym czy dobrym człowiekiem. Zenon niewątpliwie pogubił się w swoim życiu, uległ schematom z dzieciństwa, wyzbył się swoich wspaniałych idei i celów. Zmienił się w osobę bierną, uległą, zależną od innych i podatną na różne manipulacje. Zenon miał wiele cech, które doprowadziły jego życie do ruiny. Ostatecznie wybrał najłatwiejsze wyjście – ucieczkę od własnych problemów, świata i rzeczywistości.