Zabiegi fizykalne - kąpiel borowinowa

Borowina pochodzi od staropolskiego określenia torfów, które były wydobywane w borach. Do lecznictwa wprowadzono po raz pierwszy na Orawie w Mariańskich Łaźniach w 1815r., a w Polsce w Krynicy w 1858r.
Borowiny (torfy, peloidy torfowe) należą do naturalnych substancji mineralnych, powstałych w skutek butwienia części roślinnych w środowisku wodnym z niewielkim dostępem powietrza i udziałem drobnoustrojów. Po rozdrobnieniu i zmieszaniu z wodą stosowane są w postaci papki głównie do kąpieli, zawijań i okładów.

Kąpiel borowinowa powoduje powolne przegrzanie ciała osoby poddanej zabiegowi- nie odczuwa się silnego ciepła, możemy natomiast zaobserwować duże wydzielanie potu - uruchomieniu mechanizmów termoregulacyjnych zabezpieczających przed przegrzaniem.

Podstawowym zadaniem kąpieli borowinowej w odnowie biologicznej jest przegrzanie tkanek powodujące lepsze ich dotlenienie i odżywienie, przyspieszenie utylizacji produktów przemiany materii i usunięcie metabolitów wysiłkowych. Poza działaniem odkwaszającym na drodze chemicznej stwierdzono także właściwości przeciwzapalne ( niezmiernie korzystne dla sportowców). Ponadto kąpiel taka wpływa także na funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego. Obserwuje się podczas niej zwiększenie napięcia części współczulnej układu nerwowego, natomiast po kąpieli przez kilka godzin dominuje część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego.
Ciśnienie hydrostatyczne wywołuje przesunięcie krwi do klatki piersiowej, powiększeniu ulegają duże naczynia krwionośne, bardziej obciążona jest prawa komora serca. Drażnione są receptory skórne- przekrwienie oraz ograniczenia odczuć bólowych. Rozluźnienie zmęczonych mięśni, zmniejszenie ich bolesności, działanie przeciwzapalne (steroidy hamujące powstawanie substancji wywołujących proces zapalny).

Kąpiel borowinowa w odnowie biologicznej jest skutecznym zabiegiem po treningach czy zawodach (duże zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, obciążony narząd ruchu.). Zabieg dopiero po około 6-8 godz. od zakończenia ćwiczeń (ważne wcześniejsze uzupełnienie płynów w organizmie). Powinien trwać ok.15-25 min. Po zabiegu należy przez około godzinę wypocząć, najlepiej w pozycji leżącej. W dniu, w którym brana jest kąpiel borowinowa nie należy wykonywać zabiegów całościowych, cieplnych i wodnych. Jeżeli kąpiel wykonujemy w dniu wolnym od ćwiczeń, wtedy możemy ją połączyć z masażem suchym wybranej grupy mięśni.
Oddziaływanie miejscowe przeprowadzamy za pomocą zawijania lub okładów, najczęściej stosuje się preparaty borowinowe zawierające około 80% wody. Przed zabiegiem należy pastę borowinową podgrzać do temperatury około 40C. Zawijanie polega na nałożeniu na ciało pacjenta około 5 cm warstwy ogrzanej borowiny oraz takiej samej warstwy na prześcieradło, którym owija się część poddaną zabiegowi. Prześcieradło okrywa się folią czy ceratą i owija kocem. Okład borowinowy powinien znajdować się na ciele przez około 30 min.
Zawijania z pastą borowinową stosujemy przede wszystkim na okolice stawów, wspomagając przebieg procesów wypoczynkowych w więzadłach czy ścięgnach najczęściej ulegającym przeciążeniom. W przypadku bardzo dużego zakwaszenia jakiejś grupy mięśni okład można wykonać na nie oraz na grupę mięśni znajdującą się bliżej serca. Zawijanie czy ciepłe okłady nie powinny być stosowane przed upływem sześciu godzin od zakończenia ćwiczeń.

Borowina może być również wykorzystywana do zabiegów ochładzających wybrane części ciała- schłodzić do temp.ok. 2-5 owinąć w cienką tkaninę, najlepiej bawełnianą, i przyłożyć na wybrane miejsce. Wskazania- zarówno urazy mechaniczne, jak i zmiany przeciążeniowe układu ruchu. Czas zabiegu wynosi 10-20 minut; kiedy mamy do czynienia z ostrym stanem zapalnym zabieg należy powtarzać co 1-2 godziny.

SKŁAD CHEMICZNY BOROWIN:
A. Składniki organiczne:
· Bituminy ( woski, żywice, asfalty, tłuszcze)
· Pektyny ( garbniki, produkty rozkładu błonnika i białka roślinnego)
· Celuloza i hemiceluloza.
· Kwasy huminowe (fulwokwasy, kwasy humusowe, aminokwasy stanowiące produkt humifikacji roślin w specyficznych warunkach wodnych. Kwasy huminowe działają przeciwzapalnie. przeciw-bakteryjnie i przeciwwirusowo. stymulują procesy przemiany materii i powodują wzrost oddychania tkankowego.
· Ligniny i huminy
· Substancje czynne biologicznie typu hormonalnego, enzymy, antybiotyki.
B. Składniki nieorganiczne:
· sole mineralne- siarczany magnezu i potasu, związki glinu, żelaza i wapnia, sód, krzem
C. Składniki mikrobiologiczne:
· Bakterie tlenowe i beztlenowe
· grzyby.


Borowina naturalna
Składa się z tzw. ziaren, z których większość ma średnicę około 4 mm. Do zabiegów zaleca się borowinę rozdrobnioną do średnicy około 2 mm. Podgrzewanie borowiny powyżej 50C niszczy wartości katalityczne, a powyżej 80C biologiczne i narusza istotne właściwości fizyczne i chemiczne. Dopuszcza się maksymalne podgrzewanie do 65C. Po nałożeniu borowiny o temp.42C po kilku min. Skóra, tkanki osiągają temp.ok.39C, podwyższając ogólną ciepłotę ciała o 2-3C. Im mniejsza gęstość, tym mniejszy efekt termiczny. Ogólne przegrzewanie borowiną zwieksza przemianę materii oraz przekrwienie glęboko położonych mięśni, stawów i tkanek wokół nich leżacych- rozluźnienie ich napiecia, zmniejszenie bólu oraz zwiększenie elastyczności mięśni i ruchomości stawów. Miejscowo zwiększa wchłanialność w ogniskach zapalnych.
Zawarte w borowinie składniki chem.i biol., zwłaszcza kwasy huminowe, działają przeciwzapalnie, ściagająco, drażniąco, bakteriostatycznie, bakteriobójczo i przeciwwirusowo. W borowinie wystepują również w bardzo niewielkich ilościach hormony: progesteron, estradiol, estriol, testosteron i kortyzol.
U kobiet i u mężczyzn po zabiegach borowinowych wzrasta poziom hormonu luteinizujacego, natomiast poziom insuliny w surowicy krwi ulega obniżeniu.
W ginekologii stosowanie zawijań, kąpieli i kolumnizacji przyczynia się do powiększenia macicy przy jej niedorozwoju, z występującą jednocześnie niedoczynnością hormonalna jajników. W niedomodze jajników po zawi-janiach i tamponach borowinowych następuje poprawa, wzrasta poziom estradiolu i progesteronu oraz wydzielanie z moczem adrenaliny i noradrenaliny bez zmian w zakresie poziomu gonadotropin. (pobudzający wpływ borowiny na jajniki). W przewlekłych zapaleniach pochwy i szyjki macicy tampony borowinowe poprawiają stan kliniczny oraz częściowo zmniejszają pod względem ilościowym i jakościowym florę bakteryjną.. Skuteczne również w niepłodności czynnościowej oraz w przedwczesnym przekwitaniu (wyrównanie lub przywrócenie cykli miesiączkowych i złagodzenie towarzyszących objawów).
W przewlekłych i podostrych zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa zawijania borowinowe, nasiadówki i tzw. majtki borowinowe o temperaturze 42-44C powodują w szybkim czasie ustąpienie lub znaczne zmniejszenie bólów, zwiększenie ruchomości kręgosłupa i normalizację napięcia mięśni przykręgosłupowych (unikać zabiegów o wys. temp. w okresie ostrym- nasilenie dolegliwości)
Zabiegi borowinowe w procesach pourazowych i zwyrodnieniowych stawów poprawiają ich ukrwienie i odżywienie, powodują rozluźnienie przykurczonej torebki oraz więzadeł i tkanek okołostawowych ( zwiększenia zakresów ruchu). W zmianach zwyrodnieniowych stawów biodrowych, szczególnie po zabiegach operacyjnych, zaleca się okłady borowinowe, które przyspieszają odbudowę uszkodzonych elementów stawowych powstałych w procesie chorobowym oraz w wyniku operacji. Natomiast po endoprotezoplastyce stawu biodrowego zabiegi borowinowe działają niekorzystnie.

Zabiegi lecznicze z zastosowaniem borowiny naturalnej
Kąpiele borowinowe całkowite i częściowe o zróżnicowanej konsystencji borowiny:
- konsystencja rzadka - 75 kg borowiny uzupełnionej do 200 l wodą,
- konsystencja średnia - 100 kg borowiny uzupełnionej do 200 l wodą,
- konsystencja gęsta - 150 kg borowiny uzupełnionej do 200 l wodą.
Najczęściej stosuje się półkąpiele o konsystencji rzadkiej, ponieważ kąpiele całkowite o dużej temperaturze i dużej gęstości borowiny są silnym obciążeniem dla organizmu.
Kąpiel całkowita - temperatura 40-42C, czas kąpieli 15-20 min, pierwsza kąpiel 1/2 zleconego czasu, druga i trzecia 2/3 i dopiero czwarta zlecony czas. kąpiel 2-3 razy tygodniowo przez 3-4 tygodnie. W dniu kąpieli całkowitych nie wolno stosować żadnych innych zabiegów.
Półkąpiel - o konsystencji rzadkiej w temperaturze 40-42C. średniej i gęstej 44-46. czas kąpieli 15-20 min. pierwsza kąpiel 1/2 zleconego czasu, druga 2/3, trzecia zlecony czas. Kąpiel 2-3 razy tygodniowo przez 3—4 tygodnie.
Po kąpieli całkowitej i półkąpieli należy bezwzględnie wypoczywać w pozycji leżącej przez 0,5 do l godziny w wydzielonym pomieszczeniu o temperaturze powietrza 21-22C.
Nasiadówki borowinowe- półkąpiele w specjalnie wymodelowanych wannach, w których ciało pacjenta przebywającego w pozycji półsiedzącej jest zanurzone w borowinie od połowy ud do wysokości pępka. Temperatura przy rzadkiej papce borowinowej wynosi 40-44C, przy średnio gęstej i gęstej do 46C, czas kąpieli 10-20 min, maksymalnie do 30 min, kąpiel 2-3 razy tygodniowo. Po kąpieli zalecany godzinny wypoczynek w pozycji leżącej.
Fasony borowinowe duże- częściowe kąpiele w specjalnych wysokich wanienkach, w których zanurza się przedramiona do łokci, a podudzia do kolan, temperatura 40-42C. czas zabiegu 15 -20 min. maksymalnie do 30 min. kąpiel 3-4 razy tyg. przez 3-4 tygodnie.
Fasony borowinowe małe- przy zastosowaniu borowiny tylko na ręce lub stopy; zaleca się temperaturę 40-46, czas zabiegu 15-20 min. maksymalnie do 30 min, w wybranych przypadkach można stosować codziennie przez 3 tygodnie.
Zawijania (okłady) borowinowe całkowite i częściowe- na kozetce kładzie się kolejno koc, ceratę lub grubą folię i prześcieradło. Na to nakłada się warstwę borowiny o grubości 4-5 cm Na leżącego na niej pacjenta nakłada się drugą warstwę o tej samej grubości i dokładnie owija go wszystkimi trzema podkładami. Zamiast ceraty i prześcieradła można stosować cienką jednorazowa folię
Zawijania całkowite-rzadko ze względu na duże obciążenie organizmu. Wymagana jest obecność lekarza.Temperatura i czas zabiegu jak przy zawijaniach częściowych.
Zawijania częściowe obejmują połowę ciała od stóp do pępka lub od pępka po ramiona, (różne części ciała, których łączna powierzchnia nie przekracza połowy pow. ciała). Przy zawijaniach w obrębie klatki piersiowej- worek z lodem lub zimną wodą na okolicę serca. Temperatura borowiny 42-44C. przy małych okładach l/4 powierzchni ciała 42-46C, czas zabiegu 20-30 min. kąpiel 2-3 razy tygodniowo. Po zawijaniach wypoczynek w pozycji leżącej przez godzinę.
Tampony borowinowe - stosowane dopochwowo i doodbytniczo. Używa się wysokogatunkowej borowiny, dobrze oczyszczonej i rozdrobnionej, najlepiej jednak pastę borowinowa.
Tampony dopochwowe (kolumnizacja)- dobrze rozdrobnioną borowinę lub pastę borowinową sterylizuje się przed wykonaniem zabiesu. w temperaturze około 100C. przez 20-30 min. Temperatura papki 42-44C, czas zabiegu 10-20 min. maksymalnie 30 min. Tampony stosuje się 3-5 razy tygodniowo. Po usunięciu tamponów należy wykonać płukanie pochwy wyjałowiona wodą o temp. 38-40C.
Wlewy doodbytnicze z około 150-200 ml pasty borowinowej lub bardzo mocno rozdrobnionej borowiny wykonuje się w temp. 43-45C. Większe ilości mogą powodować wystąpienie szybkiego wydalenia wlewu, który powinien być utrzymany w odbytnicy 1-3 godzin. Zaleca się w schorzeniach ginekologicznych stosowanie codziennie przez 3 tygodnie na przemian wlewów doodbytniczych z tamponami dopochwowymi. Pasta, względnie rozdrobniona borowina, nie wymagają sterylizacji, w związku z tym jest to bardzo prosty zabieg, który można wykonywać codziennie przez 3 tygodnie( przeciwwskazania- żylaki odbytu i uszkodzenia śluzówki).
Kurację pitną z wysokogatunkowej borowiny, bardzo rozdrobnionej, lub z pasty borowinowej, którą odpowiednio rozcieńcza się woda destylowana, a następnie filtruje, stosuje się w nadkwaśności żołądka. Obniża ona zawartość wolnego kwasu solnego, zmniejsza ogólną kwaśność treści pokarmowej oraz obniża stężenie sodu. W badaniach na zwierzętach stwierdzono działanie obniżające poziom cholesterolu całkowitego, lipidów całkowitych oraz trójglicerydów.
Jonoforeza borowinowa- zabieg z borowiny wysokogatunkowej, dobrze oczyszczonej i rozdrobnionej, najlepiej jednak z pasty borowinowej, którą miesza się z woda destylowaną do średniej gęstości. Na określoną część ciała nakłada się warstwę o grubości 2-3 cm o temperaturze 38C, na nią - podkład, a następnie katodę, stosując natężenie prądu galwanicznego 10-20 mA. Anodę zakłada się na przeciwległym miejscu. Czas zabiegu 15-30 min, 3-4 razy tyg. przez 3-4 tyg.
Fonoforeza - warstwa bardzo rozdrobnionej borowiny lub pasty borowinowej o grubości 1-2 cm o temp. 38C i ultradźwięki w dawce 0.2-0,6 W/cm2, przez 10 min, 3-4 razy tyg. przez 3-4tyg.

Wskazania
1. Choroby zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa i stawów.
2. Choroby pourazowe narządów ruchu.
3. Przykurcze stawów.
4. Choroby reumatyczne mięśni.
5. Neuralgie obręczy biodrowej i barkowej oraz inne przewlekłe nerwobóle
6 Niektóre choroby ginekologiczne (wg wskazań ginekologa).
7 Wysięki w okresie zejściowym.
g W przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego, kamicy żółciowej i nerkowej bez napadów bólowych, w przewlekłym zapaleniu wątroby i nieżycie żołądka.

Przeciwwskazania
1. Wszystkie ostre i podostre stany zapalne.
2. Niewydolność krążeniowa i oddechowa, nawet niewielkiego stopnia.
3. Nadciśnienie i niskie ciśnienie krwi.
4. Niedokrwistość.
5. Choroby naczyń krwionośnych, zwłaszcza miażdżyca i zakrzepowe zapalenie żył.
6. Choroby nerek i pęcherza moczowego.
7. Cukrzyca.
8. Podwyższona temperatura ciała bez względu na przyczynę.
9. Skłonność do krwawień i wybroczyn.
10. Zaburzenia troficzne i zapalne skóry.
11. Zaburzenia czucia.


Pasta borowinowa (peloidyna)
Wytwarzanie odbywa się najczęściej w młynach kulowych. Do załadowanej do bębna borowiny dodaje się wodę w proporcji około 2,5-3,0:1 i po około 5-7 godz mielenia uzyskuje się pastę borowinową o konsystencji kremu o średnicy drobin około 0.01 mm. Zawarte w borowinie składniki o wiele łatwiej wchłaniają się przez skórę, względnie przez błony śluzowe do organizmu. Pastę borowinową stosuje się w postaci izotermiczncj 37--38C oraz w postaci hipertermicznej 41—47C. Grubość okładu- średnio od 0.2 do l cm. Przykładem jest zastosowanie pasty borowinowej u chorych z przewlekłym niedokrwieniem kończyn dolnych. Stosowana w postaci okładów o temp. 37-38C przez 30 min- powoduje wyraźna poprawę ucieplenia skóry, trwającą od 4 do 8 godzin, oraz niewielki wzrost przepływu tkankowego. W schorzeniach gośćcowych daje ogólną poprawę, w chorobie reumatoidalnej zmniejsza natężenie bólu, sztywność poranną, rozległość obrzęków, po serii zabiegów daje zmniejszenie aktywności procesu chorobowego, jednak bez poprawy wskaźników biochemicznych, ale również bez ich zaostrzenia.

Zabiegi lecznicze z zastosowaniem pasty borowinowej
Kąpiele i półkąpiele z pasty borowinowej - roztwór 1-2% w wodzie gospodarczej (można w wodzie mineralnej lub swoistej) Temp. 36 -38C, czas zabiegu 15-20 min, kąpiel 3 razy tyg.
Zawijania całkowite warstwa pasty borowinowej 0,2-1,0 cm, temp.37—47C, czas zabiegu 15-20-30 min, 2-3 razy tyg.
Zawijania częściowe warstwa pasty borowinowej 0,2-1,0 cm, temp.37-47C, czas zabiegu 15-20-30 min., 3-4 razy tyg.
Tampony borowinowe, wlewy doodbytnicze, kuracja pitna, jonoforeza borowinowa, fonoforeza wykonywane są jak z zastosowaniem borowiny naturalnej.
Zabiegi specjalne w okulistyce
Bezpośrednie tampony na oko z pasty borowinowej o temp. 38-42C, nakłada się na oko na 10 min, 3-4 razy tyg. lub codziennie, 10 -20 zabiegów na kurację. Głównie przy stanach pozapalnych spojówki, rogówki, twardówki i tęczówki.
Kołnierz borowinowy - na kark nakłada się kilkucentymetrowy okład z pasty borowinowej lub borowiny o temp.40—42C, 3-5 razy tyg,, 15-20 zabiegów na kurację. Zabieg ten powoduje rozszerzenie naczyń na dnie oka, polepsza odżywienie siatkówki i po kilku zabiegach poprawia ostrość wzroku, polepsza adaptację i rozszerza pole widzenia. Nie wolno stosować w świeżych zapaleniach jagodówki i w świeżych krwotokach w obrębie oczu.

Wskazania
1. Zabiegi z pasty borowinowej o temperaturze izotermicznej bez ograniczeń.
2. Zabiegi z pasty borowinowej o temperaturze hipertermicznej tak jak przy borowinie naturalnej.
Przeciwwskazania
1. Zabiegi z pasty borowinowej o temp. hipertermicznej tak jak przy borowinie naturalnej, przy temp. izoternicznej bez ograniczeń.



Po wszystkich zabiegach borowinowych należy spłukiwać ciało woda o temperaturze 37C.

Uzdrowiska stosujące zabiegi borowinowe:
1. Augustów. 2. Busko Zdrój, 3. Ciechocinek, 4. Cieplice Śląskie Zdrój, 5. Duszniki Zdrój, 6. Goczałkowice Zdrój, 7. Horyniec Zdrój, 8. Inowrocław, 9. Iwonicz Zdrój, 10. Kamień Pomorski, l 1. Kołobrzeg, 12. Krynica. 13. Lądek Zdrój. 14. Międzyzdroje, 15. Piwniczna. 16. Połczyn Zdrój. 17. Przerzeczyn, 18. Rymanów Zdrój, 19. Solec Zdrój, 20. Swoszowice, 21. Świeradów Zdrój, 22. Świnoujście, 23. Ustroń, 24. Wapienne, 25. Wieniec Zdrój. 26. Wysowa Zdrój 27. Złockie.