Ustrój polityczny wg. Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r.

grupy organów władzy – organizacja i kompetencje.
Twórcy tego aktu odstąpili od zasady trójpodziału władzy. Przyjęli zasadę jednolitej władzy państwowej. Przesądziło to o kształcie organizacji państwa w PRL-u.
Konstytucja z 1952r. określała następujące grupy organizacji władzy:
władzy państwowej )naczelne, terenowe),
administracji państwowej,
organy sądowe,
organy prokuratury,
organy kontroli państwa.

Ad.1. Organy władzy państwowej – nadano szczególną rolę. Były to organy przedstawicielskie, których skład pochodził z wyborów.:
sejm,
senat,
rady narodowe.
Kolegialne organy władzy państwowej posiadały kompetencje prawodawcze.
Ad.2. organy administracji państwowej były rozbudowane, ich skład powoływany był przez organy władzy państwowej, którym były podporządkowane. W grupie organów władzy wyróżniamy:
organy kolegialne,
organy jednoosobowe.
Ad.3. organy i działalność organów sądowych oparto na zasadzie niezawisłości.
Ad.4. prokuratura wyodrębniona została w 1950r. i była powołana do strzeżenia praworządności i ścigania przestępstw.
Ad.5. organy kontroli – to NIK – stanowiła organ kontroli finansowej.

Naczelne zasady ustrojowe według konstytucji.
1 zasada - zapis art.1 określał formę państwa i brzmiał – „PRL jest państwem demokracji ludowej”, a najważniejszą zasadą ustrojową była zasada ludowładztwa – władza w PRL należy do ludu pracującego miast i wsi.
2 zasada – sojuszu robotniczo – chłopskiego (zakładano, że klasa robotnicza jest najważniejsza, do niej należy kierowanie społeczeństwem),
3 zasada – kierowniczej roli partii klasy robotniczej (nabrała szczególnego znaczenia po 1976r. – po nowelizacji przewodnią siłą jest PZPR).
4 zasada – rozbudowanego systemu władz państwowych.
Sejm i RN pochodziły z wyboru. Przepisy ordynacji wyborczej powodowały pewne ograniczenia przedstawicielstwa. Kandydatów proponowano przez Front Jedności Narodu – obywatel nie miał wpływu.
Zasada praworządności:
prawo w PRL jest wyrazem interesów woli ludu pracującego,
ścisłe przestrzeganie praw,
wszystkie organy władzy i administracji działają na podstawie przepisów prawa.

Konstytucja z 1952r. w rozdz. VIII zawiera prawa i obowiązki obywateli:
Prawa:
polityczne,
socjalne,
kulturalno – oświatowe,
wolności obywatelskiej,
Obowiązki obywatela :
przestrzeganie prawa,
obrona ojczyzny i służba wojskowa,
czujność wobec wrogów narodu,
strzeżenie i umacnianie własności społecznej).

Przykładowe pytanie: wymień katalog obowiązków obywatelskich wg konstytucji z 1952r. podane 8 – wybrać 4 właściwe.

Naczelne organy władzy państwowej wg. Konstytucji z 1952r.:
Sejm,
Rada Państwa.
Czynne prawo wyborcze – 18 lat.
Bierne prawo wyborcze – 21 lat.
Zasady prawa wyborczego rozwijane były kolejno w ordynacjach wyborczych z 1952,1956, 1976, 1985 r.
Ordynacja wyborcza z 1985r. dopuszcza możliwość odwołania posła. W praktyce żaden z posłów IX kadencji nie został odwołany.
Wprowadziła listę krajową z której miano wybrać do 15 % posłów. Przyjęto, że 1 poseł reprezentuje 60 tys. Wyborców, a w 1960r. ustalono, iż sejm liczy 460 posłów, a kadencja trwa 4 lata.
Konstytucja nie pozwalała sejmowi na samorozwiązanie się.
Skrócenie kadencji wymagało każdorazowo uchwalenia odpowiedniej ustawy konstytucyjnej.

Wewnętrzna struktura sejmu:
Prezydium sejmu (marszałek, v-ce) z klucza marszałek z ZSL,
Konwent seniorów (prezydium, przedstawiciele klubów),
Komisje sejmowe (stałe, nadzwyczajne),
Sekretarze sejmu (funkcje pomocnicze).

Inicjatywa ustawodawcza należała do Rady Państwa, Rządu, Posłów.

Sejm zbierał się 2 razy do roku - zwoływane przez Radę Państwa. W ramach posiedzenia odbywały się posiedzenia zwoływane przez prezydium. Czas obrad zróżnicowany, zależny od sytuacji w kraju.
W 1982r. utworzono przy sejmie radę społeczno – gospodarczą – organ doradczy.
Funkcje sejmu:
Ustrojodawcza,
Ustawodawcza,
Kontrolna (debata nad expose premiera, prace rządu, sprawozdania rządu z działalności),
Kreacyjna,
Sprawowanie ogólnego kierownictwa nad państwem i gospodarką narodową (zapisana w nowelizacji z 1976r.)

Sejm zajmując pozycję zwierzchnią był formalnie organem nadrzędnym nad pozostałymi organami państwowymi. Funkcja ustawodawcza przysługiwała tylko sejmowi.

Konstytucja z 1952r. zlikwidowała urząd prezydenta, jego uprawnienia przejął sejm.
Rada Państwa – drugi po sejmie naczelny organ władzy państwowej. RP była organem kolegialnym, którego tryb postępowania określał regulamin RP. RP była usytuowana pomiędzy sejmem, a radą ministrów. Naruszało to zasadę jednolitości i koncentracji władzy najwyższej w PRL.
RP: - była organem zastępującym i uzupełniającym działania sejmu,
- wykraczała poza konstytucyjne kompetencje,
- kompetencje były systematycznie rozszerzane.
Skład RP wybierany był przez sejm. Na czele stał przewodniczący. RP stanowiła emanację sejmu i pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do wyboru jej nowego składu
W okresie międzykadencyjnym sprawowała kontrolę nad RM. RP w okresie między sesjami sejmu mogła wydawać dekrety z mocą ustawy, ale nie mogła dokonać zmiany w konstytucji i nie mogła uchwalić budżetu.
RP dokonywała powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.

Nowelizacja z 1976r. – RP uzyskała uprawnienia do czuwania nad zgodnością prawa z konstytucją. W okresie między sesjami sejmu RP dokonywała zmian w składzie rządu. Powoływała sędziów i prokuratora generalnego, ponadto sprawowała nadzór nad radami narodowymi (zarządzała wybory do RN). Obok zwoływania sesji zarządzała wybory do parlamentu. Przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza. Wykonywała szereg uprawnień goławy państwa, łącznie z reprezentowaniem na zewnątrz. RP ratyfikowała i wypowiadała umowy międzynarodowe. Posiadała prawo łaski, mogła wprowadzić stan wojenny. Działalność RP polegała na ograniczeniu sejmu i sprawowaniu faktycznej kontroli nad rządem co stwarzało szerokie pole do krytyki. W 1982 r. przy przewodniczącym RP utworzono Radę Konsultacyjną.

Rada Ministrów. – zgodnie z konstytucją PRL naczelny organ administracji państwowej.
Skład:
Rząd,
Premier,
Ministrowie,
Przewodniczący komisji i komitetów pełniący funkcję naczelnych administracji państwowej, np. Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego.

Rząd był organizatorem polityki i administracji. Skład:
Premier,
V-ce,
Ministrowie,
Przewodniczący komisji i komitetów jw.

Od 1969r. istniało prezydium rządu o składzie”
Premier,
V-ce,
Członkowie RM.
Nowelizacja z 1976r. dała silną pozycję premiera. Stanowisko to było obsadzone przez osoby pełniące wysokie stanowiska w PZPR.
Konstytucja stanowiła, że urząd ministra tworzy się w drodze ustawy, a minister stoi na czele wyodrębnionego działu administracji (resortu).
Minister kierował resortem jednoosobowo. Do pomocy miał wiceministrów, których powoływał premier na wniosek ministra.

RM powoływana i odwoływana była przez sejm w następującym trybie:
Desygnowanemu premierowi powierzano misję utworzenia rządu,
Na plenarnym posiedzeniu sejmu premier przedstawiał expose, które zawierało program i skład gabinetu,
Sejm po dyskusji głosował na całą listę członków,
Sejm mógł wprowadzić zmiany w składzie rządu, ale takich zmian nie było.
PR formalnie nie mogła odwołać premiera,
Decydujący wpływ na skład i działalność rządu miało kierownictwo PZPR.




Kompetencje Rady Ministrów:
Prawo inicjatywy ustawodawczej,
Przedkładała budżet do zatwierdzenia oraz narodowe plany gospodarcze,
Koordynowała działalność ministerstw i innych organów podległych,
Posiadała kompetencje w stosunku do całej administracji,
Określała kierunki aparatu administracyjnego,
Sprawowała nadzór nad obronnością kraju, organizacją sił zbrojnych,
Wykonywała ustawy,
Wydawała rozporządzenia na podstawie ustaw,
Ministrowie uprawnieni byli do wydawania rozporządzeń i zarządzeń.

Najważniejsze zmiany:
25.09.1954 – zostały wprowadzone gromady i osiedla jako najmniejsze jednostki podziału administracyjnego.
13.12.1957 – przywrócono NIK jako organ niezależny od rządu, ale podlegający sejmowi.
22.12 1969 – stała liczba posłów – 460.
19.12.1963 – przedłużenie kadencji RN z 3 do 4 kadencji.
29.11.1972 – likwidacja gromad i powrót gmin.
28.05.1975 – dwustopniowy podział administracji przez likwidację powiatów, wprowadzenie 49 województw.
1976 - największy zakres zmian: kierownicza rola PZPR, PRL umacnia przyjaźń i współpracę z ZSRR i innymi państwami socjaldemokratycznymi, podporządkowanie i nadzór premiera nad NIK.
08.10.1980 – uchyliła podporządkowanie NIK rządowi i na powrót podporządkowanie Sejmowi.
28.03.1982 – wprowadzono Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny.
6.05.1987 – włączono do ustroju formę demokracji bezpośredniej – referendum.
15.07.1987 – powołano urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.
7.04.1989 – przywrócono senat i urząd prezydenta.
29.12.1989 – zmiana państwa na RP i przywrócono godło.