Powstanie listopadowe

Powstanie listopadowe: W nocy z 29 na 30 list. 1830 r. w Warszawie, oddziały wojskowe wszczęły powstanie. Wystąpienie było źle przygotowane, lecz zostało entuzjastycznie przyjęte przez mieszkańców dzielnic stolicy. Oddziały rosyjskie, dowodzone przez księcia Konstantego, wycofały się z miasta i podążyły w kierunku Rosji Dnia 3.12 powstał Rząd Tymczasowy. Część polityków, zdając sobie sprawę z przewagi militarnej Rosji, szukała kompromisu z carem, który domagał się bezwarunkowej kapitulacji. 25.01.1831 r. sejm uchwalił akt detronizacji Mikołaja I jako króla Polski, co oznaczało wojnę Rosją. Potyczki (pod Stoczkiem, Dobrem, Wawrem, Białołęką) udowodniły wartość bojową żołnierza polskiego. Dnia 25.02.1831 r. rozegrała się bitwa pod Grochowem. Oddziały polskie dzielnie stawiały opór, lecz na skutek przewagi (dwukrotnej) wroga musiały się wycofać. Armia powstańcza zachowała zdolność do walki, a wojska rosyjskie poniosły duże straty. Dowództwo rosyjskie nie zdecydowało się na szturm stolicy, oczekując nadejścia posiłków. Oddziały polskie przypuściły kontrofensywę, odnosząc zwycięstwa (Dębe Wielkie, Iganie), lecz w maju poniosły klęska pod Ostrołęką. We wrześniu 1831 r. wojska rosyjskie przypuściły szturm na Warszawę. Stolica skapitulowała 8 września. W 10.1831 r. oddziały polskie przekroczyły granicę Prus, gdzie zostały rozbrojone i kapitulowały przed wrogiem. Schwytanych uczestników powstania osądzono i skazano na więzienie lub ciężkie roboty. W 1832 r. car ogłosił Statut organiczny, który stał się podstawą nowego ustroju Królestwa Polskiego. Polska armia i sejm zostały zniesione. Utrzymano polską administrację, język polski jako urzędowy, odrębny skarb i Bank Polski.