Grudziądz w drugiej połowie XIX wieku

Grudziądz liczył 14,844 tys. mieszkańców w 1864r. Liczba ta zwiększała się wraz z czasem, ponieważ już w 1895r. wyniosła ona 24,242 tys. mieszkańców. Większość z nich była wyznania ewangelickiego, co stanowiło 70% natomiast 30% wyznawała katolicyzm. Grudziądz miał dwie oficjalne pieczęcie. Pierwszą była duża pieczęć z biskupem Chrystianem natomiast drugą była pieczęć z głową tura, która powstała za czasów krzyżackich. To właśnie ją ustanowiono w 1901r. jedyną pieczęcią miasta Grudziądz.
Jeżeli chodzi o przemysł w naszym mieście był on rozwijany cyklicznie, tzn. co jakiś czas budowano jakąś instytucję. Pierwszy zakład w Grudziądzu został wzniesiony w roku 1862 – była to „Odlewnia i Emaliernia” a właścicielami byli Herzfeld i Victorius. W roku 1882 natomiast wybudowano „Fabrykę Maszyn Rolniczych Ventzkiego”. Potem powstawały: „Fabryka Szczotek Vogesa”, „Fabryka Obuwia”, „Browar Kuntersztyn” oraz „Rzeźnia Miejska”. Najbogatszym w tamtym czasie Polakiem był Alojzy Ruchniewicz, który postanowił założyć „Fabrykę wódek i likierów”.
Podobnie jak z przemysłem było z infrastrukturą. Najpierw w latach 1855 – 92 za pieniądze niemieckie z wojny francusko – pruskiej wybudowano pocztę i wybrukowano wszystkie ulice. Potem powstała pierwsza Gazownia, w której gaz uzyskiwano poprzez spalanie węgla, uroczyste jej otwarcie miało miejsce w 1865r. Wodociągi natomiast wybudowano w latach 80 XIX w. Bardzo późno, bo dopiero, w 1907r. zajęto się kanalizacją. Istniały dwa szpitale: katolicki i ewangelicki. Ten pierwszy w II połowie XIX w. podzielono na trzy mniejsze. Istniał także podział szkół na szkoły A i B, które były częściowo płatne oraz szkoły C i D, które były bezpłatne. Ustrój ten zmieniono później na ustrój szkół 6-cio i 12-sto klasowych. W 1878r. zbudowano most. Z biegiem czasu założono linie tramwajową. Na początku prowadziła ona tylko z dzisiejszego dworca PKP do Placu Stycznia później przedłużono ją do Tarpna. Grudziądz był miastem, które prawie do połowy XIX w. było otoczone murami.
Opisując miasto na przełomie XIX/XX wieku nie można zapomnieć o Gazecie Grudziądzkiej - Wiktora Kulerskiego, która położyła ogromne zasługi w podtrzymywaniu ducha polskości pod panowaniem pruskim.
W tamtych czasach naszym miastem rządził nadburmistrz Aleksander Pohlman. Wszystkie władze urzędowały, tak samo jak dziś, w Ratuszu. Niestety spłonął on w 1893r. Na jego miejscu wybudowano elegancki hotel „Królewski Dwór”. Ratusz natomiast odbudowano tam, gdzie stoi on do dziś, czyli na miejscu Kolegium Pojezuickiego.
Porównajmy jeszcze na koniec kilka rzeczy z tamtego i obecnego okresu. Dzisiejszy budynek Biblioteki w tamtych czasach był budynkiem Muzeum. Ulice miały zupełnie inne nazwy, przykładowo: dzisiejsza ul. Focha w tamtych czasach nazywała się Strzelecka, ul. Piłsudskiego nosiła nazwę Starościńska natomiast Plac 23 Stycznia zwał się Rynkiem Zbożowym. Najbardziej przykrym dla nas faktem jest to, iż Cytadela w tamtych czasach była więzieniem dla uciekinierów z Królestwa Polskiego. W więzieniu tym byli więzieni między innymi: Michał Zakrocki – uczestnik Powstania Styczniowego i Edmund Callier – dowódca oddziału powstańczego (więziony przez rok). Jeden z niedoszłych więźniów mianowicie Natalis Sulerzyski nie czekał na wyrok i od razu udał się na emigrację do Krakowa.
Podsumowując Grudziądz był dobrze prosperującym miastem w tamtych czasach niestety, dzisiejsza władza polityków potrafi wszystko zniweczyć.